گیاه مخلصه که با نام بابونه چشم گاوی، گشنیز کوهی، تریاق کوهی و ... نیز شناخته می شود از خانواده گیاهان تیره کاسنی است و در کشور ما در ارتفاعات کهکیلویه و بویر احمد، کرج، خراسان، اصفهان، چهارمحال، آذربایجان، همدان، زنجان و اطراف غرب تهران قابل رویش است.
این گیاه ارتفاعی حدود ۳۰ سانتیمتر دارد و ساقه های آن شیاردار، پرشاخه و به رنگ سبز مایل به کاهی است. گل های این گیاه به صورت گروهی در یک طبقِ مجتمع قرار گرفته است. اطراف و دور طبق را گل های زبانه ای سفید و قسمت وسط آن را به شکل دایره ای، گل های زرد طلایی تشکیل داده اند. اسانس آن در قسمت تحتانی گلچه های آن قرار دارد که توصیه می شود برای افزایش کیفیت و کمیت مواد موثره آن بالافاصه بعد از چیده شدن خشک شود.
۱. درمان میگرن
یکی از مهمترین خواص گیاه مخلصه کمک به بهبود و درمان خانگی میگرن است. این گیاه خاصیت ضد اسپاسم و ضد التهاب دارد که با تاثیر روی رگ های مغز در پیشگیری از این بیماری موثر خواهد بود.
۲. تقویت سیستم ایمنی بدن
تحقیقات جدید روی این گیاه نشان داده است، مخلصه با افزایش گلبول های سفید بدن باعث تقویت سیستم ایمنی بدن و پیشگیری از بیماری ها می شود. همچنین این گیاه حاوی مقادیر زیادی ویتامین ث است که خود در افزایش قدرت ایمنی بدن نقش ویژه دارد.
۳. تقویت اعصاب
متخصصان طب سنتی از عرق مخلصه و دیگر فراورده های این گیاه برای تقویت اعصاب، درمان صرع، بیماری غش و هیستری استفاده می کنند. همچنین مصرف شربت مخلصه نشاط آور است و موجب آرامش قلب و اعصاب می شود. دانشمندان دریافته اند که استفاده از عصاره گل های مخلصه می تواند به کاهش درد مربوط به عصب بعد از شیمی درمانی کمک کند.
۴. تقویت دستگاه گوارش
مخلصه خاصیت ملین و مسهل دارد و برای درمان یبوست مفید است. مصرف این گیاه باعث تقویت معده، دستگاه گوارش و به طورکلی تقویت کلیه ها و کبد می شود.
۵. کاهش تب
یکی دیگر از خواص درمانی مخلصه رفع تب است. بسیاری معتقدند نام این گیاه به انگلیسی (Feverfew) ریشه در این خاصیتش یعنی کاهش تب (Fever) دارد.
۶. پادزهر قوی و ضد عفونی کننده
در کتب طب سنتی یکی از مهمترین خواص مخلصه را خاصیت پادزهری و ضد عفونی کنندگی آن معرفی می کنند و از این جهت به آن مخلصه گفته می شود که معتقدند با خوردن آن از شر سم افعی و مار خلاص و امان می یابند.
۷. درمان کم خونی
استفاده از عرق مخلصه به پیشگیری و درمان خانگی کم خونی کمک می کند و مصرف آن به دلیل خونساز بودن به خانم ها و دختران جوان توصیه می شود.
۸. تسکین درد قاعدگی
استفاده از این گیاه به دلیل خاصیت ضد اسپاسمی که دارد، در تسکین درد های قاعدگی و کاهش گرفتگی های این دوران موثر است. در گذشته از این گیاه هنگام وضع حمل، برای کمک به دفع جفت از طریق افزایش انقباضات رحم استفاده می شده است.
۹. درمان اگزما
استفاده از مخلصه به صورت ضماد برای بهبود اگزما مفید است و در کاهش آسیب سلول های صدمه دیده و التهاب نقش دارد. همچنین برای درمان زخم ها، درمان بواسیر و از بین بردن تحریکات موضعی پوست مفید است.
۱۰. دفع سموم بدن
مخلصه خاصیت تعریق آور دارد و با تولید عرق مفید به دفع سموم بدن کمک می کند.
مضرات مخلصه (موارد احتیاطی و منع مصرف)
با وجود گسترده بودن خواص گیاه مخلصه زیاده روی در مصرف این گیاه باعث بروز خواب های آشفته و پریشان، بی خوابی، فراموشی و در مواردی لکنت زبان می شود.
افراد مبتلا به بیماری های پروستات، فشار خون، بیماری های قلبی و عروقی، حلق و فلج عضلات بایستی در مصرف مخلصه احتیاط و حتما با نظر پزشک متخصص مصرف کنند.
همانند بیشتر گیاهان دارویی استفاده خودسرانه و بدون تجویز پزشک از این گیاه ممنوع است و زنان باردار، شیرده و کودکان بایستی در مصرف آن احتیاط کنند.
مقدار و طریقه مصرف مخلصه
سرشاخه ها، گل، برگ و میوه گیاه مخلصه در طب سنتی برای درمان بیماری ها استفاده می شود. این گیاه به صورت دم کرده، جوشانده و عرق کاربرد دارد و مقدار مصرف آن به صورت عرق مخلصه، یک فنجان همراه با مقداری آب و عسل، بعد از هر وعده غذایی است.
طبیعت مخلصه
طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن گرم و خشک است.
رویش جغرافیایی و ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در مخلصه
در نواحی مرطوب بعضی از کشورهای آسیایی از جمله در ایران، عراق و قسمتی از ترکیه انتشار دارد. در ایران بیشتر در استان های چهارمحال و بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد، آذربایجان، همدان و زنجان می روید.
تعدادی گلوکوزید نظیر لینارین، لیناراکرین، لینارزین و لیناروسمین و اسیدهای آنتی رینیک اسید، فورمیک اسید، سیتریک اسید، مالیک اسید و مقداری صمغ در آن تشخیص داده شده است.
