هر آنچه درباره بهداشت دهان نوزادان باید بدانید.

کودکان معمولاً دندان شیری در لثه های خود دارند که بعد از رسیدن به شش ماهگی رشد آنها آغاز می شود. و اینجاست که بهداشت دهان و دندان نوزاد بسیار حساس می شود. بیشتر دندانپزشکان متخصص معتقدند. افزایش اطلاعات مادر و پدر در زمینه رعایت بهداشت دهان و دندان نوزاد شان بهترین کمک را به آنها برای جلوگیری از مشکلات دهانی کودکشان می کند.

دندان درآوردن نوزاد

قبل از پرداختن به موضوع بهداشت دهان نوزادان لازم است بدانید دوران شيرخوارگى دوره ای بسيار مهم در رشد و تحول کودک است. در اين دوران، طفل براى اولين بار غذاهاى جديد را می آزماید، دندان درمی آورد، می نشیند، می ایستد، راه می رود، شروع به حرف زدن می کند و هر روز زندگى او توأم با تحولى تازه است.

زمان دندان درآوردن نوزاد در افراد مختلف، متفاوت است. بعضى از اطفال زودتر و بعضى دیرتر دندان درمی آورند. معمولاً اولین دندان شیرى در سن 4 تا 13 ماهگى درمی آید و تا حدود 2/5 سالگى، کودک به تدریج داراى 20 دندان شیرى می شود. به طور معمول، ابتدا دندان های پیشین تحتانى و پس از آن دندان های پیشین فوقانى درخواهند آمد. در صورتی که طفل تا 13 ماهگی دندان درنیاورد، نیازمند بررسى است و باید به پزشک معرفى گردد.

قبل و به هنگام درآوردن هر دندان، علائم مختلفی مشاهده می شود نظیر آبریزش از دهان، گاز گرفتن و جویدن اشیا و گاه تغییر خلق و خوی کودک. در بین مردم مرسوم است که دندان درآوردن نوزادان و اسهال، سرماخوردگی و تب را به هم ربط بدهند؛ البته این اعتقاد صحیح نیست. هرچند در هنگام دندان درآوردن خلق و حال مزاجى کودک اندکى تغییر می کند ولی اىن مشکلات همیشه به دندان درآوردن نوزاد مربوط نمی باشند؛ مواردی که همزمان با رویش اولین دندان ها ممکن است مشاهده شود گرم شدن مختصر بدن تا 38 درجه و یا شل شدن بیشتر مدفوع است ولی تب بالای 38 درجه یا اسهال یا علائم سرماخوردگی با رویش دندان ها ارتباطی ندارد.

مادران معمولاً وسایلى براى گاز گرفتن در اختیار کودکان قرار می دهند که به آن اصطلاحاً دندان گیر می گویند. دندان گیر از اسباب بازی هایی برای زمان تولد تا شش ماهگی کودک است که در این مورد اولا باید در انتخاب آن دقت شود تا مواد و رنگ آن ها از موادى که برای کودک زیان آور است، نباشد. ثانیاً باید در نظافت آن دقت نمود تا باعث انتقال بیماری در طفل نشود. بهتر است در هنگام دندان درآوردن، براى درمان خارش لثه نوزادان، دندان گیرهای استاندارد و خنک در اختیار طفل گذاشته شود. در این صورت نوزاد با عمل جویدن هم آشنا شده کم کم به خوردن غذاهاى جامد و نیمه جامد نیز علاقه مند خواهد شد.

مراقبت از لثه ها در فرایند دندان درآوردن

همانطور که گفتیم مراقبت از لثه ها یکی از مهمترین کارهایی است که شما مادر عزیز باید حتماً آن را به بهترین نحو انجام دهید. چرا که باعث داشتن دندان های سالم در بزرگسالی و کودکی فرزند شما می شود. دندان های نوزاد از داخل لثه شروع به بیرون زدن میکنند و متاسفانه کمی برای نوزاد درد آور خواهد بود. معمولاً در این شرایط نوزادان در تلاشند چیزی را روی دندان های خود فشار دهند تا درد آن را کاهش دهند.

کاهش درد

شما باید راه هایی برای کاهش درد و مراقبت از لثه های نوزاد انجام دهید. معمولاً در این شرایط لثه ها شروع به تورم می کنند که شما می توانید با قرار دادن کمپرس سرد روی لثه ها در کاهش تورم نقش بالایی داشته باشید. پس تعدادی حوله و یا دستمال مرطوب در یخچال نگهداری کنید و در مواقع لازم یکی از آنها را برداشته و به آرامی روی لثه ها بمالید.یا اینکه اجازه دهید نوزاد با نظارت کامل شما آن را بمکد. کمپرس سرد به کاهش تورم و درد لثه ها بسیار کمک می کند.

حلقه لاستیکی

حلقه های لاستیکی وجود دارد که با تهیه آن ها شما می توانید به کاهش درد لثه نوزاد کمک کنید به این صورت که داخل آن مقداری آب وجود دارد. آن را داخل یخچال قرار دهید و سپس به نوزاد بدهید تا با جویدن و یا مکیدن آن آرام شود.در بعضی مواقع مادرها و پدرها نیازی به استفاده از این لاستیک ها نمی بینند و به جای آنها از میوه ها و یا صیفی جاتی سفت مثل هویج و خیار که قبلاً داخل یخچال قرار داده و سرد شده است استفاده می کنند. شما باید مراقب باشید تا قطعه های کوچک جدا شده از این میوه ها در دهان نوزاد،باعث خفگی او نشود. همچنین شما می توانید با قرار دادن پستانک نوزاد در یخچال، و سپس دادن آن به نوزاد و مکیدن آن به آرام شدن نوزاد کمک کنید.

مالیدن لثه ها

شما می توانید لثه های نوزاد را بمالید. فشار های ملایم باعث تسکین درد در بافت های دهان و دندان میشود. انگشت تمیز و مرطوب خود را در دهان کودک حرکت داده و سپس به آرامی بمالید و ماساژ دهید و یا بگذارید کودک انگشت شما را بجود و یا بمکد. حتما باید به رعایت بهداشت دقت داشته باشید و دستهای خود را کاملا بشورید و ناخنهای خود را بگیرید تا دهان نوزاد زخم نشود.

بزاق دهان

هنگامی که دندان نوزاد شروع به رویش می کند بزاق زیادی از دهان او به بیرون می ریزد که شما باید آن را تمیز کنید. این بزاق اگر روی پوست نوزاد بماند باعث خشکی پوست او و باعث ناراحتی کودک می شود. پزشکان ممکن است داروها، ژل ها و یا قرص هایی را برای کاهش درد دندان نوزاد شما برای او تجویز کنند. اما این را به خاطر داشته باشید که از روش های طبیعی بالا هم استفاده کنید.

داروها

مسئله دیگر مصرف داروها در هنگام دندان درآوردن نوزاد و نیز قبل از 6 سالگى است. قبل از استفاده از هر دارویی با پزشک مشورت کنید. قطره آهن که به عنوان مکمل به طفل داده می شود اگر به درستی مصرف نگردد می تواند باعث سیاه شدن دندان ها گردد. هرچند سیاه شدن دندان های شیری هم به مراتب کم اهمیت تر از عدم مصرف آهن به این دلیل می باشد. برای کاهش احتمال سیاه شدن دندان ها قطره آهن را حتی المقدور باید در عقب زبان کودک ریخت تا با دندان ها تماس نداشته باشد و میتوان به مقدار کم بعد از مصرف آن باید به طفل آب داده شود و دندان های او پاک گردد. البته لازم به ذکر است اگر سن کودک بالای 8 ماه باشد میتوان بعد از قطره ی آهن مرکبات هم استفاده شود تا هم احتمال سیاه شدن و احساس طعم بد آهن کم شود و هم ویتامین ث موجود در مرکبات به جذب آهن کمک می کند. استفاده از مسواک های انگشتی هم در جلوگیری از سیاه شدن دندان ها موثر است. داروهایى مثل تتراسیکلین نیز در سن قبل از 8 سالگى می تواند باعث رنگ گرفتگى دندان ها شود؛ بنابراین باید به والدین آموزش داده شود از مصرف خودسرانه داروها خوددارى کنند.

مراقبت از دندان های اولیه

پزشکان تاکید زیادی به مراقبت و تمیز کردن دندان های کودکان در دراز مدت دارند. پوسیدگی دندان های شیری باعث افتادگی سریع تر آنها می شود و متاسفانه قبل از آماده شدن رشد دندان های دائمی باعث ایجاد شکاف هایی در فک می شود. دندان های شیری که هنوز در لثه باقی مانده اند به یک سمت جمع می شوند و سعی در پر کردن شکاف های موجود روی فک می کنند که متاسفانه این امر باعث می شود دندان های دائمی نوزاد کج و بیجا رشد نمایند و ظاهر دندان های کودک دچار مشکل شود.

همانطور که می دانید مراقبت از دندان ها حتماً باید به صورت روزانه و قبل از رویش اولین دندان کودک آغاز شود. درست زمانی که اولین دندان نوزاد رشد کرد شما باید آنها را با آب و کمی خمیردندان مسواک بزنید تا به درستی تمیز شوند. شما باید برای کودکان زیر ۳ سال از مقدار کمی خمیردندان استفاده کنید. اما بعد از گذشت ۳ سالگی نوزاد می توانید مقدار خمیر دندان را اضافه کنید زیرا کودک توانایی خارج کردن مقدار زیادی از خمیر دندان از دهان خود را دارد و آن را نمی خورد.

اهمیت تغذیه در بهداشت دهان نوزادان

توجه به تغذیه کودک یکى از اصول مهم در مراقبت اولیه از نوزاد و بهداشت دهان نوزادان است. باید دقت نمود در تغذیه کودک مواد لازم و کافى براى تشکیل دندان های سالم وجود داشته باشد. موادى چون کلسیم، فسفر و ویتامین های A و D بـراى تشکیل دندان ها ضرورى هستند. اىن مواد در غذاهایى نظیر شیر، تخم مرغ، سبزی ها و میوه ها وجود دارد و باید در برنامه غذایی مادران شیرده وجود داشته باشد. همچنین هنگامی که کودک به غـذا خوردن می افتد این مواد در غـذاى روزانـه او موجود باشد.

نکته دیگر در مورد تغذیه کودک، پرهىز از مصرف بی رویه مواد قندى خصوصاً در بین وعده های غذایى است. موادى نظیر شکلات و نظایر آن باعث پوسیدگى دندان ها می شوند. تغذیه کودک با شیشه شیر خصوصاً با آب قند و مواد شیرین، باعث پوسیدگی دندان کودکان می شود. پوسیدگی دندان به ویژه در میان کودکانی که به خوابیدن با شیشه شیر عادت داده شده اند، به فراوانی دیده می شود.

تاثیر پستانک در بهداشت دهان و دندان کودک

مکیدن پستانک برای کودک ضرر هایی دارد که والدین باید از آن آگاه باشند. کودک شما حتما باید تا قبل از دوسالگی پستانک را کنار بگذارد. وگرنه آرایش مرتب دندان هایش به هم می ریزد و دندانهای نامرتب خواهد داشت. اگر به سرعت مصرف پستانک را قطع کنید.تا شش ماه بعد دندان های او مرتب می شود. مکیدن انگشت یا پستانک در طولانی مدت حتی می تواند باعث تغییر شکل در سقف دهان کودک هم باشد. استفاده زیاد از پستانک باعث جلو زدگی دندانهای فک بالا میشود و دندانها به درستی روی هم قرار نمی گیرند.

شما می توانید فقط از زمانی که نوزاد خواب است، از پستانک استفاده کنید. از پستانک هایی استفاده کنید که دارای مجرای تهویه و عبور هوا باشد. پستانک هایی که دارای گردنبند هستند مناسب نیستند. نوک پستانک باید کاملاً گرد و متقارن باشد تا به صورت صحیح در دهان نوزاد جا بگیرد.برای انجام ندادن مکیدن پستانک برای کودک جایزه تعیین کنید و از دعوا کردن کودک دوری کنید.

چگونگی تمیز کردن دهان نوزاد

درست است که هنوز نمی توانید از مسواک و خمیردندان استفاده کنید، اما می توانید از یک گاز پانسمان نازک یا یک دستمال بسیار نرم و تمیز یک بارمصرف برای پاک کردن لثه های کودک استفاده کنید. این کار را می توان حتی از چند روز بعد از تولد هم شروع کرد و ادامه داد تا باکتری ها پاک و از چسبیدن آنها به لثه ها جلوگیری شود. همچنین باکتری ها پلاک هایی به جا می گذارند که می توانند وقتی دندان های کودک درآمدند به آنها آسیب بزنند، پس لثه های نوزادتان را به ویژه پس از تغذیه و قبل از خوابیدنش تمیز کنید و با درآمدن اولین دندان نیز استفاده از مسواک را شروع کنید. برای تمیز کردن دهان نوزادتان می توانید طبق راهنمایی زیر عمل کنید:

• دست هایتان را تمیز بشویید.
• دست ها را با یک حولهٔ تمیز خشک کنید؛ نه حوله ای که روی مبل یا تخت افتاده است.
• از یک گاز پانسمان ظریف نو و نرم برای پاک کردن لثه های کودک استفاده کنید.
• آن را مرطوب کنید، دور انگشتتان بپیچید و خیلی آرام و با ملایمت روی لثه های کودک بکشید.
• این کار را به آرامی انجام دهید تا هیچ زخم، خراشیدگی یا قرمزی به وجود نیاید.
• بعد از استفاده آن را دور بیندازید و دوباره استفاده نکنید.
• حداقل یک بار در روز این کار را تکرار کنید.

مراجعه به پزشک

کودک اطلاعات کافی برای بهداشت دهان و دندان خود ندارد و مادر و پدر باید به آنها برای انجام این بهداشت کمک کنند. آن ها باید طریقه درست مسواک زدن و زمان درست آن را به او آموزش دهند. آن ها می بایست مرتب به دندان پزشک مراجعه کنند تا در داشتن دندانهای سالم به کودک کمک کنند و از بروز بیماریهای دهانی و دندانی جلوگیری کنند.

نکاتی برای رعایت بهداشت دهان و دندان شیرخوار

با رعایت نکاتی مهم می توان کمک کرد تا کودکتان بعد از اینکه مرحلۀ نوزادی را نیز گذراند و کمی بزرگ تر شد یا دندان هایش شروع به درآمدن کرد، به او در داشتن دهان و دندان هایی سالم کمک کرد. شما می توانید موارد زیر در این زمینه به یاد داشته باشید:

• از زمانی که دندان های کودک درآمدند به او در رختخواب شیر ندهید، زیرا با این کار ریسک پوسیدگی را افزایش می دهید. این پوسیگی ها را کرم خوردگی شیشه شیر هم می نامند.
• برای پیشگیری از کرم خوردگی شیشه شیر، به شیر خشک فقط آب اضافه کنید و از اضافه کردن مایعات دیگر به شیر خشک بپرهیزید.
• از دادن نوشابه، آب میوه و دیگر نوشیدنی های شیرین به کودک پرهیز کنید. نوشیدنی های شیرین باعث خرابی دندان می شود. باکتری ها از شکر موجود در نوشیدنی های شیرین تغذیه می کنند و با تولید اسید به دندان کودک حمله می کنند.
• قاشق و چنگال خودتان را در دهان کودک نگذارید، بزاق شما ممکن است باکتری هایی به جا بگذارد که باعث پوسیدگی دندان های کودک شود.
• کودکتان را تشویق کنید که از چهار یا شش ماهگی از لیوان نی دار مخصوص کودک استفاده کند.
• اگر کودکتان انگشتش را با شدت زیادی می مکد در مورد آن با پزشک مشورت کنید.
• از زمانی که قطرۀ آهن برای کودک شما تجویز می شود، پس از هر بار دادن قطرۀ آهن، دندان شیرخوار خود را با پارچه ای نرم و تمیز یا گاز پانسمان به آهستگی پاک کنید.
• بعد از دادن قطرۀ آهن، به کودک شیرخوار خود شیر بدهید تا دندان ها را از آهن پا شود، و به دلیل نگرانی از سیاه شن دندان ها مصرف مکمل حاوی آهن را قطع نکنید.
• اگر کودکتان در سنی است که می تواند آب بخورد، بعد از قطرۀ آهن به کودک آب جوشیده بدهید.
• نزدیک یک سالگی کودک بهتر است برای ویزیت دندان ها به یک دندان پزشک فوق تخصص کودکان مراجعه کنید.
• هر گاه به توصیۀ پزشک یا دندان پزشک کودکتان مسواک زدن کودک را شروع کردید حتماً از خمیردندان ویژۀ کودکان استفاده کنید.

همچنین بد نیست اگر اطمینان حاصل کنید کودکتان فلوراید کافی را که به طور طبیعی در آب یافت می شود دریافت می کند. اگر آب شهری شما فلوراید ندارد از یک دندان پزشک مورد اعتماد بخواهید برای کودک مکمل فلوراید بنویسد، اما یادتان باشد که مصرف بیش از حد فلوراید نیز خوب نیست و موجب مشکلاتی خواهد شد. این موضوعی است که باید فقط توسط یک دندان پزشک بررسی شود.

آموزش نحوه صحیح نخ دندان کشیدن به کودکان