مجازات های تعیین شده در قانون مجازات اسلامی، دارای انواع مختلفی بوده که یکی از آن ها حبس یا همان مجازات زندان می باشد. حبس، به طور کلی، دارای دو نوع تعزیری و حدی بوده که هر کدام، دارای احکام و مقررات مخصوص به خود می باشند. یکی از تفاوت های این دو نوع حبس، این است که در حبس تعزیری، تبدیل مجازات زندان به جزای نقدی و اصطلاحا خرید حکم حبس، امکان پذیر می باشد. بنابراین، از آنجا که بیشتر اشخاص ترجیح می دهند تا به جای رفتن به زندان، معادل نقدی مجازات خود را به دولت بپردازند، لازم است تا این اشخاص، با مقررات مربوط به خرید حبس تعزیری آشنا شوند.
آیا حبس را می توان خرید؟
مجازات ها در قانون مجازات اسلامی، به چهار نوع کلی تقسیم شده که عبارتند از: حد، قصاص، دیه و تعزیر. اما، هر یک از این مجازات ها، خود، دارای زیرمجموعه های مختلفی بوده که هر کدام دارای قواعد و احکام مخصوص به خود می باشند. همانطور که ملاحظه می شود، یکی از انواع اصلی مجازات، در حقوق کیفری کشور ما، مجازات تعزیری است. منظور از مجازات های تعزیری، مجازات هایی است که نوع و میزان آن ها، در شرع مشخص نشده و قانون مجازات اسلامی، تعیین کننده آن ها می باشد. یکی از انواع مجازات های تعزیری، حبس بوده که از آنجا که زیرمجموعه مجازات های تعزیری می باشد، به آن، حبس تعزیری گفته می شود. البته، علاوه بر این نوع از مجازات زندان، نوع دیگری از حبس نیز در قانون مجازات وجود داشته که به آن، حبس حدی گفته شده و دارای احکام کاملا متفاوتی از حبس تعزیری می باشد. خرید حکم شلاق، صرفا در خصوص شلاق تعزیری، امکان پذیر است و نه حدی، بنابراین، امکان خرید حکم شلاق تعزیری جرم رابطه نامشروع دون زنا، وجود دارد و امکان خرید حکم شلاق جرم شرب خمر که یک جرم حدی است و نوع و میزان مجازات آن، در شرع، مشخص شده، وجود ندارد. به هر حال، هنگامی که علیه شخصی، جرمی مطرح گردیده و متهم، خود اطلاع دارد که مجازات قانونی آن جرم، حبس می باشد یا اینکه، فردی، با حکم دادگاه، به مجازات زندان محکوم می گردد، یکی از مهم ترین دغدغه های این اشخاص و خانواده های آنها این مساله است که آیا حبس را می توان خرید؟ پیش از آنکه به سوال فوق پاسخ داده و شرایط و نحوه خرید حکم حبس را بررسی کنیم، لازم است تا به توضیح دو نکته مهم بپردازیم. اولا، اصطلاح خرید حکم حبس، یک اصطلاح غیر حقوقی و رایج میان عامه مردم بوده و از نظر حقوقی، نادرست می باشد. آنچه، از نظر حقوقی امکان پذیر است، تبدیل حبس، به مجازات های دیگر بوده؛ اما، از آنجا که این اصطلاح، در میان عموم مردم، رایج گردیده، ما نیز در ادامه، از اصطلاح خرید حبس استفاده خواهیم کرد که منظور، همان تبدیل حبس می باشد. ثانیا، هرجا در ادامه این مقاله، از تبدیل یا خرید مجازات زندان، صحبت خواهیم کرد، منظور خرید حکم حبس تعزیری می باشد و نه حبس حدی. چرا که، مجازات های حدی، به هیچ وجه، قابل تخفیف و تبدیل، از سوی قاضی صادرکننده حکم یا قاضی اجرای احکام نمی باشند. پس از توضیح دو نکته فوق، حال، در پاسخ به این سوال که آیا حبس را می توان خرید، باید گفت، بله، در شرایط خاصی، خرید حکم حبس تعزیری یا در واقع، تبدیل مجازات زندان به جزای نقدی، امکان پذیر می باشد که موارد ، شرایط و نحوه خرید آن، در فصل نهم قانون مجازات اسلامی، تحت عنوان (مجازات های جایگزین حبس) و در مواد 64 به بعد قانون، مورد پیش بینی قانون گذار قرار گرفته است. مطابق مواد مزبور، در موارد زیر، امکان خرید مجازات زندان یا در واقع، تبدیل آن به جزای نقدی وجود خواهد داشت:
در جرایم عمدی، در صورتی که حداکثر مجازات قانونی جرم انجام گرفته، 3 ماه حبس باشد، مجازات های جایگزین حبس، من جمله جزای نقدی، اجبارا و الزاما اجرا می گردند. در جرایم عمدی، مشروط بر اینکه مجازات قانونی جرم، 91 روز تا 6 ماه حبس تعزیری باشد، به اجبار و الزاما، حکم به مجازات های جایگزین، از جمله جزای نقدی می گردد. در جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی جرم، بیش از 6 ماه تا 1 سال حبس بوده، مجازات های جایگزین حبس، من جمله جزای نقدی، به اختیار دادگاه اجرا می گردند. در کلیه جرایم غیر عمدی، به اجبار و الزاما، حکم به مجازات های جایگزین حبس، از جمله جزای نقدی صادر می گردد، مگر در صورت وجود شرایط خاص که در بخش بعد، به توضیح این شرایط خواهیم پرداخت. لازم به ذکر است که در قانون مجازات، تبدیل حکم حبس تعزیری، صرفا به جزای نقدی، مورد تصریح قانون گذار قرار نگرفته و قاضی، در تعیین یک از مجازات های جایگزین، به جای مجازات زندان، مخیر می باشد که این مجازات ها، عبارتند از: دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی.
شرایط خرید حبس
در هر یک از مواردی که امکان خرید حکم حبس تعزیری وجود داشته، متهم می تواند برای درخواست تبدیل حبس به جزای نقدی، مطابق مقررات نحوه خرید این نوع از حبس اقدام کند. با این وجود، خرید مجازات زندان، نیازمند وجود شرایط خاصی بوده که بدون آن شرایط، امکان تبدیل مجازات حبس به جزای نقدی، وجود نخواهد داشت. از آنجا که این شرایط، خود دارای دو نوع عمومی و اختصاصی بوده، ما نیز، در ادامه، در دو قسمت جداگانه، به توضیح شرایط خرید حبس تعزیری می پردازیم.
شرایط عمومی خرید حبس تعزیری
مطابق ماده 64 قانون مجازات اسلامی، برای خرید مجازات زندان و تبدیل آن، به جزای نقدی، لازم است تا دو شرط کلی، در مورد تمام مجازات های حبس قابل خرید وجود داشته باشد که این دو شرط عمومی، عبارتند از:
گذشت شاکی: برای خرید حبس تعزیری، در درجه اول، باید شاکی، از متهم گذشت کرده و این گذشت خود را به نحو قانونی، به دادسرا یا دادگاه رسیدگی کننده به اتهام، اعلام کرده باشد. بنابراین، بدون گذشت شاکی، امکان خرید مجازات زندان وجود نخواهد داشت. وجود یکی از جهات تخفیف: برای اینکه خرید حکم حبس تعزیری، برای متهم یا خانواده او امکان پذیر باشد، باید یکی از جهات تخفیف مجازات در پروانده وجود داشته که این جهات، عبارتند از: همکاری موثر متهم در شناسایی سایر افراد دخیل در جرم، وقوع جرم در نتیجه اوضاع و احوال خاصی مانند انگیزه شرافتمندانه، اعلام جرم توسط متهم یا اقرار موثر وی، پشیمانی متهم و حسن سابقه وی یا شرایط خاص او مانند بیماری، تلاش متهم برای کاهش آثار و زیان های جرم، خفیف بودن ضرر ناشی از جرم و مداخله ضعیف متهم در عمل مجرمانه.
شرایط اختصاصی خرید حبس تعزیری
شرایط اختصاصی خرید حبس تعزیری، بر خلاف شرایط عمومی، برای هر یک از موارد مجاز خرید مجازات زندان، متفاوت و اختصاصی همان مورد می باشد. این شرایط، به موجب قانون مجازات اسلامی، شامل موارد زیر می باشند: در جرایم عمدی با مجازات قانونی حداکثر 3 ماه حبس تعزیری، حکم به مجازات های جزای نقدی، نیازمند رعایت شرایط خاصی نمی باشد. در جرایم عمدی با حداکثر مجازات قانونی زندان 91 روز تا 6 ماه، مجازات های جایگزین حبس، از جمله جزای نقدی، اعمال می شود، مگر آنکه مجرم، پیش از آن، یک جرم عمدی دیگر را انجام داده و دارای سابقه محکومیت کیفری مشمول یکی از موارد زیر بوده و ضمنا، از اجرای آن مجازات قبلی نیز 5 سال نگذشته باشد: الف) سابقه محکومیت قطعی به حبس تا 6 ماه یا جزای نقدی بیشتر از 10 میلیون ریال یا شلاق تعزیری، بیشتر از یک مورد. ب) سابقه محکومیت قطعی، به حبس بیش تر از 6 ماه یا مجازات حدی یا قصاص یا پرداخت بیش از یک پنجم دیه (حداقل یک مورد) در جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی جرم انجام گرفته، بیش از 6 ماه تا 1 سال حبس تعزیری بوده، در صورتی، مجازات زندان به جزای نقدی تبدیل می گردد که شرایط مورد قبل، وجود نداشته باشد. در جرایم غیر عمدی، تبدیل حبس تعزیری به مجازات های جایگزین، من جمله جزای نقدی، اجباری بوده، مگر در صورتی که مجازات قانونی جرم، بیشتر از 2 سال حبس باشد که در این حالت، حکم به جزای نقدی یا سایر مجازات های جایگزین، به جای مجازات زندان، در اختیار قاضی خواهد بود. در پایان این بخش، لازم به ذکر است که مطابق ماده 72 قانون مجازات اسلامی، در صورتی که متهم، مرتکب جرائم عمدی متعدد شده که مجازات قانونی حداقل یکی از آنها، بیش تر از شش ماه حبس باشد، خرید حبس تعزیری و تبدیل آن به جزای نقدی، امکان پذیر نخواهد بود.
نحوه خرید حبس
در صورتی که شرایط خرید مجازات زندان وجود داشته باشد، متهم می تواند مطابق مقررات نحوه خرید حبس تعزیری، برای تبدیل مجازات زندان به جزای نقدی، درخواست دهد. از آنجا که نحوه خرید حکم حبس تعزیری، دارای ترتیب خاصی بوده ، در این بخش، به توضیح این موضوع پرداخته و نحوه درخواست برای تبدیل حبس به جزای نقدی را بررسی خواهیم کرد. در مواردی که مطابق توضیحات بخش های قبل، تبدیل حبس تعزیری به جزای نقدی یا سایر مجازات های جایگزین، اجباری بوده، بحث نحوه خرید حکم حبس تعزیری، مطرح نمی باشد؛ چرا که در این موارد، قاضی پرونده، الزاما باید حکم به مجازات جایگزین داده و در صورت عدم رعایت حکم قانون، به درخواست متهم، رای در دادگاه تجدیدنظر، نقض شده و آن دادگاه، حکم بر جزای نقدی یا سایر مجازات های جایگزین خواهد داد. اما، در موارد اختیاری تبدیل مجازات زندان به جزای نقدی یا سایر مجازات های جایگزین، نحوه خرید حکم حبس تعزیری، به این صورت بوده که اولا، متهم باید برای اخذ رضایت شاکی اقدام نماید. سپس در مرحله بعد، اگر یکی از جهات تخفیف مجازات در پرونده وجود داشته باشد، متهم یا وکیل وی می تواند، با ارائه یک لایحه به قاضی پرونده و با اثبات وجود جهت یا جهات تخفیف مجازات، برای ثبت درخواست خرید مجازات زندان اقدام نماید. همچنین، لازم به ذکر است که به موجب ماده 77 قانون مجازات اسلامی، قاضی اجرای احکام نیز این امکان را داشته تا در مرحله اجرای حکم زندان، با توجه به شرایط خاص محکوم علیه، تبدیل مجازات حبس به جزای نقدی را از دادگاه صادرکننده رای درخواست نماید.
هزینه خرید شش ماه حبس تعزیری
در بخش ها قبل، به توضیح شرایط و نحوه خرید حکم حبس تعزیری پرداخته و گفتیم که برای خرید مجازات زندان، متهم باید علاوه بر اخذ گذشت شاکی، وجود حداقل یکی از موارد تخفیف مجازات را برای دادگاه اثبات کند.
اما، یکی از سوالات مهمی که در رابطه با نحوه خرید حبس وجود داشته، هزینه خرید شش ماه حبس تعزیری و به طور کلی، این مساله بوده که حبس های تعزیری با طول مدت متفاوت، معادل چه میزان جزای نقدی می باشند. بنابرین، در ادامه، به توضیح پاسخ این سوالات خواهیم پرداخت.
مطابق مواد 85 و 86 قانون مجازات اسلامی، خرید حبس به شکل جزای نقدی، به دو صورت امکان پذیر می باشد: جزای نقدی روزانه و جزای نقدی یک جا. جزای نقدی روزانه، یک هشتم تا یک چهارم درآمد روزانه محکوم علیه بوده که باید به تعداد روزهای مشخص شده در حکم پرداخت گردد. تعداد روزهای پرداخت جزای نقدی و همچنین، میزان جزای نقدی که محکوم باید برای خرید حکم حبس تعزیری پرداخت نماید، مطابق جدول زیر می باشد:
| جزای نقدی معادل حبس تعزیری | ||
| مدت حبس (مجازات قانونی) | مدت جزای نقدی روزانه | میزان جزای نقدی |
| حداکثر 3 ماه | تا 180 روز | تا 9 میلیون ریال |
| 91 روز تا 6 ماه / جرایمی که میزان حبس مشخص نشده | 180 تا 360 روز | از 9 تا 18 میلیون ریال |
| بیش از 6 ماه تا 1 سال | 360 تا 720 روز | از 18 تا 36 میلیون ریال |
| بیش از 1 سال، در جرایم غیر عمد | 720 تا 1440 روز | از 36 تا 72 میلیون ریال |
بنابراین، همانطور که در جدول بالا ملاحظه می شود، هزینه خرید شش ماه حبس تعزیری، از 9 تا 18 میلیون ریال بوده و در صورتی که قاضی، حکم بر پرداخت جزای نقدی روزانه دهد، محکوم باید به مدت 180 تا 360 روز، ، یک هشتم تا یک چهارم درآمد روزانه خود را به دولت بپردازد.
مجازاتهای جایگزین حبس کدامند؟
جرم شناسان با توجه به اثرات سوء آسیب های اجتماعی بعضاً غیرقابل جبران، دیگر مجازات حبس را به عنوان مجازاتی با هدف اصلاح بازپروری و توانمندسازی فرد خطاکار برای بازگشت به اجتماع و ادامه زندگی به عنوان یک فرد عادی ابزار مناسبی نمی دانند و به شدت برای کاهش آثار منفی آن بر ضرورت به کارگیری مجازاتهای جایگزین حبس تاکید دارند. در ایران تحت تاثیر این افکار در قانون مجازات اسلامی مصوب۱۳۹۲ این نهاد قید شده است. طبق ماده ۶۴ قانون مجازات اسلامی؛ مجازات های جایگزین حبس عبارت از دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی است که در صورت گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف با ملاحظه نوع جرم و کیفیت ارتکاب آن، آثار ناشی از جرم، سن، مهارت، وضعیت، شخصیت و سابقه مجرم، وضعیت بزه دیده و سایر اوضاع و احوال، تعیین و اجراء می شود. دادگاه در ضمن حکم، به سنخیت و تناسب مجازات مورد حکم با شرایط و کیفیات مقرر در این ماده تصریح می کند. دادگاه نمی تواند به بیش از دو نوع از مجازات های جایگزین حکم دهد.
منظور از دوره مراقبت جایگزین حبس چیست؟
طبق ماده ۸۳ قانون مجازات مصوب ۱۳۹۲؛ دوره مراقبت دوره ای است که طی آن محکوم، به حکم دادگاه و تحت نظارت قاضی اجرای احکام به انجام یک یا چند مورد از دستورهای مندرج در تعویق مراقبتی به شرح ذیل محکوم می گردد:
- در جرائمی که مجازات قانونی آنها حداکثر سه ماه حبس است، تا شش ماه
- در جرائمی که مجازات قانونی آنها نود و یک روز تا شش ماه حبس است و جرائمی که نوع و میزان تعزیر آنها در قوانین موضوعه تعیین نشده است، شش ماه تا یک سال
- در جرائمی که مجازات قانونی آنها بیش از شش ماه تا یک سال است، یک تا دو سال
- در جرائم غیرعمدی که مجازات قانونی آنها بیش از یک سال است، دو تا چهار سال.
بنابراین خرید حکم حبس تعزیری و در واقع، تبدیل آن به جزای نقدی، تحت شرایط خاص تعیین شده در قانون مجازات اسلامی، از جمله گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف مجازات، برای متهم، امکان پذیر می باشد. نحوه خرید مجازات زندان نیز بدین صورت بوده که متهم، پس از اخذ گذشت شاکی، باید با ارائه یک لایحه به دادگاه، وجود یک یا چند جهت از جهات تخفیف مجازات را در پرونده، اثبات و تبدیل مجازات را درخواست نماید. امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .
جرائم شامل سو پیشینه چه جرایمی است؟
