خراطی چیست؟
خراطی چوب از صنایع، حِرف و هنرهای مرتبط با چوب است که از دیرباز در کشورمان رواج داشته است. خراطی یکی از کارهای هنری چوبی است که بر روی قطعات چوبی انجام می شود تا یک شی چوبی ساخته شود. اشیایی مانند پایه آباژور، گهواره، صندلی، ظروف، نرده و... اشیایی هستند که با استفاده از هنر خراطی توسط دستگاه خراطی ساخته می شوند. برای ساخت وسایل با استفاده از هنر خراطی، از چوب های نرم و مرطوب استفاده می شود. خراطی چوب در واقع تراش و فرم دادن چوب به وسیله دستگاه خراطی و مغار است. کار خراطی یک کار کارگاهی است و در منزل و ابزار خانگی قابلیت اجرا ندارد.
در خراطی چوب از چوب های مختلفی استفاده می شود ولی از متداول ترین آن ها میتوان به گردو، نارون، توسکا، زبان گنجشک، شمشاد، بید، گلابی، چوب سفید و چنار اشاره داشت.
تاریخچه خراطی
این هنر قدمتی چند هزار ساله دارد و دقیقا پیدایش آن بعد از عصر سنگ می باشدمدتی بعد از عصر سنگ و استفاده بشریت از سنگ بعنوان ابزار های مورد نیاز زندگی از جمله ظروف و ابزارهای جنگی و حتی خانه هایی سنگی در دل کوه ها ( با حفاری و تراش دامنه کوه بوسیله ابزار هایی از جنس سنگ) بشریت از یک زمانی به لطف خداوند به فکر استفاده و بکار گرفتن از چوب درختان جنگل برای رفع نیاز های زندگی و روزمره خویش افتاد(همچنان که در زمان نوح ع خداوند به او فرمان داد که قبل آمدن عذاب قومش ،درختی در زمین بکارد و پس رشد یافتن آن جبرئیل ع را فرستاد که به ایشان فنون ساخت کشتی ، برش و تراش دادن تنه درخت وتمامی مراحل ساخت آن را به ایشان بیاموزد)زیرا اولا بلحاظ سخت تراش بودن سنگ ، و وزن سنگین آن در اشیاء مختلف و ثانیا زمان طولانی برای تراش یک ابزار سنگی مورد نیاز بود که تا انسانها بتوانند از این شیء مادی برای رفع نیاز های مادی خویش استفاده کنند در حالی که استفاده از چوب بجای سنگ چه از لحاظ زمانی و چه از لحاظ تراش آن و ساخت آن در خانه و وسایل مورد نیاز آن و پل ها و کشتیهای چوبی وابزار های جنگی (تیر کمان، نیزه ،گرز و.......)در آن زمان بسیار مقرون بصرفه بوده،و حتی تا همین زمان که در عصر اوج تکنولوژی هستیم همچنان از چوب در بسیاری از موارد فوق ذکر شده و حتی بیش از آن مورد استفاده قرار میگیرد.
مراحل تولید در خراطی چوب
- انتخاب نوع چوب در ارتباط با کالای تولیدی
- برش چوب به وسیله ی اره ی نواری و رنده به اندازه ی مورد نیاز شیئی که ساخت آن مورد نظر است.
- بستن چوب بریده شده به دستگاه خراطی و گرد کردن آن و یا اصطلاحاً به صورت نیمه کاره درآوردن آن.
- در این مرحله چنانچه تولید کالائی توخالی مورد نظر باشد، کار نیمه کاره را به وسیله سه نظام به دستگاه خراطی بسته و توی آنرا خالی می کنند.
- مرحله پنجم تکمیل کار نیمه کاره و پرداخت قسمت خارجی آن توسط سمباده می باشد و بعد از آن محصول را کیلرکاری نموده و به بازار عرضه می کنند.
دستگاه تراش در خراطی چوب
در خراطی چوب از دستگاه تراش افقی نسبت به تراش چوب استفاده می کنند. از جمله این آثار که سابقهٔ تاریخی دارد، می توان به حجاری های تخت جمشید نقوشی از تخت و چهارپایه سلطنتی و عودسوز را می توان نام برد. در هنر خراطی هرچه چوب فشرده تر و محکم تر باشدمی توان به کارهای ظریف تر پرداخت وهمچنین دوام آن بیشتر می شود. یک نمونه از انواع چوب خراطی می توان به چوب سپیدار اشاره کرد. وسیله کاران ها درقدیم چهارچوبی بود که رکاب داشت که سروته چوب رابه دهانه ان محکم کرده و توسط کمانی چوب با حرکت دورانی حول محور خود می چرخد.
امروزه این دستگاه برقی شده وکار خراطان تاحدودی راحت شده، نوع دیگر ابزار (مغار) است که سر آن شبیه ناخن می باشد. مغاربه چوبی که حول محور خود می چرخد، فشار وارد نموده تا شکل مورد نظر را خراطی کند.
۱۰ نکته ایمنی کار با چوب
- لباس کار مناسب بپوشید
- از استعمال مواد مخدر و الکل و داروی های خواب آور قبل از کار اجتناب کنید
- قبل از تعویض تیغه، برق را قطع کنید
- از یک سیم سیار استفاده کنید
- از مته و تیغه های تیز استفاده کنید
- همیشه وجود میخ، پیچ فلزات را بررسی کنید
- چوب را در جهت درست برش دهید
- هرگز تیغه در حال گردش را لمس نکنید
- از حواس پرتی دوری کنید.
مناطقي از كشور كه در آن ها صنعت خراطي رواج دارد
- شهرستان ايرانشهر از توابع استان سيستان و بلوچستان كه تعدادي كارگاه در آنجا وجود دارد و مواد اوليه ي مصرفي آن را چوب كهور كه در بمپور به فراواني يافت مي شود ، تشكيل مي دهد.
- در استان آذربايجان غربي و مركز عمده ي خراطي شهرهاي اروميه و بخش بوكان از توابع شهرستان مهاباد مي باشد.
- در استان كردستان ، شهرهاي سنندج و بانه و سقز از مراكز خراطي محسوب مي شود.
- در كرمان هم تعدادي كارگاه خراطي دايراست مخصوصاً عده يي از عشاير در اين منطقه با وسايل ساده و ابتدايي مبادرت به توليد انواع كالاهاي چوبي مي نمايند.
- در شهرستان دزفول از استان خوزستان تعدادي كارگاه خراطي داير و مشغول بكار است و جوب مورد مصرف دست اندركاران آن نوعي چوب به نام جغ است كه در باغات اطراف يافت مي شود.
- در شهرستان رشت نيز تعدادي كارگاه خراطي چوب با استفاده از چرخ خراطي به توليد گلدان، كاسه و ديگر انواع محصولات چوبي مبادرت مي نمايند.
- در شهرهاي ساري – چالوس – و ساقي كلايه تعدادي كارگاه خصوصي به توليد انواع شمعدان، گلدان، شكلات خوري و زير سيگاري مشغولند و ضمناً پايه ميز و مبل و غيره را خراطي مي كنند.
- در نطنز و حومه هم حدود 10 كارگاه خراطي وجود دارد كه توليدات آن ها عمدتاً چوب ميانه ي قليان مي باشد و چون داراي مصرف محلي نيست تماماً به تهران و قم به فروش مي رسد و تنها در كارگاه اين منطقه كه هنوز به شيوه ي سنتي اداره مي گردد با استفاده از چوب گردو و گلابي وسايلي از قبيل قندان و ساير ظروف مصرفي ساخته مي شود.
آشنایی با هنر معرق کاری بر روی چوب
