پیش از این اشاره کردیم که دادخواست اثبات اقاله تنها برای قراردادهایی امکان پذیر است که در دسته ی قراردادهای لازم الاجرا قرار داشته باشند. اما منظور از چنین قراردادهایی چیست؟ عقود لازم الاجرا در قانون مدنی طبق ماده ی 185، به صورت کامل معرفی شده است. بدین ترتیب که در عقود لازم الاجرا، هیچ یک از دو طرف قرارداد حقی مبنی بر فسخ و بر هم زدن قرارداد را مگر در موارد معین ندارند. توجه داشته باشید که دادخواست اثبات اقاله باید شرایطی را که در مواد قانونی 48 و 51 قانون دادرسی عمومی انقلاب تعیین شده است، دارا باشد.
یکی از دعاوی که در رابطه با قراردادها و به طور اخص، عقود لازم، مطرح می گردد، دعوای اثبات اقاله است. از آنجا که اقاله، یک مفهوم تخصصی در رشته حقوق بوده، ممکن است، بسیاری از افراد، در مواجهه با این دعوا، این سوال برایشان مطرح شود که دعوای اثبات اقاله چیست؟
در پاسخ به سوال فوق، بهتر است تا ابتدا به تعریف اقاله پرداخته و سپس در مرحله بعد، به این پرسش جواب دهیم که دعوای اثبات اقاله چیست، نحوه اثبات آن به چه صورت بوده و نمونه دادخواست این دعوا به چه صورت باید تنظیم گردد.
مطابق قانون مدنی، عقد لازم، عقدی است که هیچ کدام از طرفین، حق بر هم زدن آن را جز در موارد قانونی ندارند. بیع(قرارداد خرید و فروش) و اجاره، نمونه ای از قراردادها و عقود لازم می باشند.
حال، یکی از راه هایی که به وسیله آن، امکان بر هم زدن عقد لازم وجود داشته، اقاله می باشد. اقاله که نام دیگر آن، تفاسخ است، بدین معنا بوده که همان دو طرفی که قرارداد را منعقد کرده اند، با توافق و تراضی با یکدیگر، قرارداد را منحل کنند. به عنوان مثال، سه ماه بعد از انعقاد قرارداد بیع(خرید و فروش) یک ماشین، خریدار و فروشنده، با توافق، قرارداد را اقاله کرده و به این ترتیب، خریدار، خودرو را به فروشنده پس داده و فروشنده نیز ثمن یا پول گرفته شده را به خریدار پس می دهد.
اما، گاهی، پس از اقاله قرارداد، یک از طرفین، منکر اقاله شده و از پس دادن مال خودداری می کند. در این حالت، طرف دیگر که مدعی است، عقد و قرارداد، با اقاله بر هم خورده، باید این مساله را در دادگاه اثبات کند. به دعوایی که برای اثبات اقاله انجام گرفته، در دادگاه مطرح می گردد، دعوای اثبات اقاله یا دعوای تایید اقاله گفته شده که دارای نحوه طرح مخصوص به خود بوده و لازم است تا با تقدیم نمونه دادخواست مربوط به آن، مطرح شود.
هر دعوایی که در یکی از مراجع قضایی یا غیر قضایی مطرح می گردد، برای اینکه به نتیجه رسیده و منجر به صدور رای شود، باید اثبات شود. اثبات یک دعوا، با استفاده از ادله اثبات دعوا، انجام می گیرد. نحوه ثابت کردن ادعا، در دعوای اثبات اقاله نیز مستثنی از این امر نبوده و مدعی اقاله باید، دلایلی را که برای اثبات اقاله داشته، در نمونه دادخواست خود ذکر کرده و با ارائه این دلایل به دادگاه دعوای خود را ثابت نماید. لذا، در ادامه، به بررسی این دلایل می پردازیم.
اقرار: در صورتی که طرف انکار کننده اقاله، پس از حضور در دادگاه، وجود اقاله را قبول نموده و ولو برای یک مرتبه، اقرار به انجام آن کند، اثبات اقاله انجام گرفته و خواهان، به دلیلی دیگری برای ثابت کردن اقاله نیز نخواهد داشت.
سند: مطابق ماده 1284 قانون مدنی، سند، «... عبارت است از هر نوشته که در مقام دعوی یا دفاع، قابل استناد باشد» بنابراین، اگر خواهان در دعوای اثبات اقاله، نوشته ای را ارائه کرده که به امضای طرف مقابل رسیده و حکایت از بر هم زدن قرارداد با توافق طرفین را دارد، می تواند اقاله انجام گرفته را اثبات کند.
شهادت(گواهی): شهادت یا گواهی، یعنی شخص یا اشخاصی، غیر از طرفین قرارداد و اقاله، بر انجام اقاله، خبر دهند. با توجه به اینکه، دعوای اثبات اقاله، یک دعوای مالی بوده، طبق مقررات نحوه اثبات این دعاوی، دو نفر شاهد مرد یا یک شاهد مرد و دو شاهد زن، باید بر اقاله شهادت دهند البته، شهادت یک شاهد مرد یا دو شاهد زن، همراه با سوگند مدعی اقاله نیز می تواند برای اثبات اقاله کافی باشد.
سوگند(قسم): در این روش اثبات اقاله، از آنجا که خواهان که مدعی اقاله بوده، هیچ دلیلی برای ثابت کردن ادعای خود ندارد، از داگاه درخواست می کند که طرف مقابل وی سوگند خورده و در صورت قسم خوردن طرفی که منکر اقاله بوده، دعوا خاتمه می یابد و حکم به نفع آن طرف مقابل، صادر می شود. بنابراین، اگر مدعی اقاله، درخواست سوگند داده و طرف مقابل او، بر نبود اقاله، قسم بخورد، دادگاه، دعوای اثبات اقاله را رد خواهد کرد.
اماره: ماده 1321 قانون مدنی، در تعریف اماره مقرر داشته: «اماره، عبارت از اوضاع احوالی است که به حکم قانون یا در نظر قاضی، دلیلی بر امری شناخته می شود.» مطابق این دلیل و نحوه اثبات دعوا، خواهان می تواند با ارائه امارات خاصی، مانند واریز وجهه به حساب طرف مقابل که دقیقا به میزان ثمن یا عوض قراردادی بوده، ادعای خود را در دادگاه ثابت کند.
نحوه اثبات اقاله، با توجه به اینکه دعوای اقاله، به صورت یک دعوای مستقل در دادگاه مطرح شده و یا اینکه، در قالب دعوای متقابل، طرح گردد، متفاوت می باشد. بنابراین، در این بخش، نحوه اثبات این دعوا را در دو قسمت جداگانه توضیح خواهیم داد.
در این روش و نحوه اثبات اقاله، مدعی اقاله قرارداد، همانند شخصی که مدعی داشتن حق فسخ قرارداد است، از ابتدا و با تقدیم دادخواست، دعوای ثابت کردن اقاله را در دادگاه بدوی مطرح می نماید. بدین منظور، خواهان باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و ضمن ثبت نام در سامانه ثنا، نمونه دادخواست اثبات اقاله را ثبت کند. دادگاه صالح در این مورد، دادگاه محل اقامت خوانده بوده؛ هر چند، منعی ندارد که این دعوا، در دادگاه محل عقد یا اقاله نیز مورد رسیدگی قرار گیرد.
دعوای متقابل، مطابق ماده 141 قانون آیین دادرسی مدنی، دعوایی است که خوانده، در مقابل دعوای خواهان مطرح می نماید. بنابراین، اگر یکی از طرفین قرارداد، دعوایی طرح کرده و خواهان اجرای تعهد قراردادی، به عنوان مثال، تحویل دادن ملک فروخته شده، گردد، طرف مقابل، یعنی خوانده دعوا نیز می تواند دعوای متقابل اقاله و بر هم خوردن قراداد را مطرح کند. به دعوای متقابل اقاله، اگر با دعوای اصلی، از یک منشا(در اینجا قرارداد) بوده و ارتباط کامل داشته باشد، در همان دادگاه دعوای اصلی، رسیدگی می شود. لازم به ذکر است که در هر یک از موارد بالا، خواهان دعوای اثبات اقاله باید با استناد به ادله ذکر شده در دادخواست خود، بسته به دلیل استنادی، برای ثابت کردن اقاله اقدام نماید. به عنوان مثال، چنانچه، دلیل استنادی خواهان، سند باشد، باید این سند را در جلسه اول دادرسی ارائه نماید. همچنین، در فرضی که دلیل استنادی خواهان، شهادت شهود بوده، نحوه اثبات ادعا، با حاضر کردن شهود و ادای شهادت از جانب آنها در جلسه دادرسی خواهد بود.
هنگامی که خواهان، دعوایی را دادگاه مطرح می نماید، باید به طریقی، ادعای خود را برای قاضی رسیدگی کننده به پرونده ثابت کرده تا قاضی با استناد به این دلایل، اقدام به صدور رای کند. برای ارائه این دلایل، خواهان، موظف است که مدارک اثبات کننده ادعا را در نمونه دادخواست خود ذکر کرده و سپس، در جلسه دادرسی، این مدارک را ارائه کند. در دعوای اثبات اقاله نیز خواهان، یعنی طرفی که مدعی اقاله بوده، باید مدارک ثابت کننده اقاله را در نمونه دادخواستی که به دادگاه تقدیم می شود، در قسمت ضمائم و دلایل، ذکر کرده و سپس، با حضور در دادگاه، آن مدارک را به قاضی پرونده ارائه نماید. این مدارک عبارتند از:
کارت ملی خواهان
قرارداد منعقد شده
سایر مدارکی که با توجه به شرایط خاص میان طرفین، خواهان برای اثبات اقاله در اختیار دارد. مانند سندی که در آن، طرفین برای اثبات اقاله توافق کرده و آن را امضا کرده اند؛ همچنین، استشهادیه و یا فیش واریزی ثمن یا مبلغ قرارداد به حساب طرف مقابل و سایر دلایل.
یکی از مسائل مهم دیگری که در رابطه با دعوای اثبات اقاله، لازم است تا مورد بررسی قرار گیرد، بحث هزینه طرح این دعوا می باشد. لذا، این سوال، قابل طرح بوده که هزینه اثبات اقاله در دادگاه به چه میزان می باشد؟
در پاسخ به سوال فوق، باید گفت، از آنجا که دعوای اثبات اقاله، یک دعوای مالی است، هزینه آن نیز با توجه به مرجعی که دعوا در آن، طرح گردیده و همچنین، مرحله رسیدگی به دعوا، متفاوت می باشد. با این توضیح که:
هزینه دادرسی در شورای حل اختلاف، در صورتی که ارزش قرارداد تا 20 میلیون تومان باشد، 2.5 درصد ارزش خواسته
هزینه دادرسی در دادگاه حقوقی، در صورتی که ارزش قرارداد، بیش از 20 میلیون تومان باشد، 3.5 درصد ارزش خواسته
هزینه دادرسی در مرحله تجدیدنظر و واخواهی، 4.5 درصد محکوم به
هزینه دادرسی، در مرحله فرجام خواهی، اعاده دادرسی و اعتراض ثالث 5.5 درصد محکوم به
لازم به ذکر است که علاوه برهزینه دادرسی، خواهان یا همان مدعی اثبات اقاله باید هزینه های دیگری، تحت عنوان هزینه دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی که برای ثبت دادخواست، 41 هزار تومان، افزودن پیوست ها و مدارک، هر صفحه 4 هزار تومان بوده و هزینه تایپ دادخواست و پرینت اوراق را به این دفاتر پرداخت نماید. همچنین، در صورتی که خواهان، اقدام به گرفتن وکیل نماید، حق الوکاله وکیل، مطابق تعرفه حق الوکاله وکیل دادگستری، باید، پرداخت گردد که تا مبلغ پانصد میلیون ریال، هشت درصد بهای خواسته؛ نسبت به مازاد بر مبلغ پانصد میلیون ریال تا دو میلیارد ریال، هفت درصد بهای خواسته؛ نسبت به مازاد بر مبلغ دو میلیارد ریال تا ده میلیارد ریال، پنج درصد بهای خواسته؛ نسبت به مازاد بر مبلغ ده میلیارد ریال تا سی میلیارد ریال، چهار درصد بهای خواسته و از مبلغ سی میلیارد ریال به بالا، سه درصد بهای خواسته می باشد.
اقاله، یک نوع توافق میان طرفین قرارداد، برای بر هم زدن آن قرارداد می باشد. در نتیجه، این توافق، مانند هر توافق دیگری، ممکن است طی یک سند، مکتوب شده و به امضای طرفین برسد و همچنین، ممکن است که به شکل شفاهی و بدون تنظیم سند مکتوب انجام گیرد. لذا، ممکن است این سوال مطرح گردد که آیا اثبات اقاله شفاهی، به عنوان یکی از موارد انحلال قرارداد نیز امکان پذیر است و در صورتی که پاسخ این سوال، مثبت می باشد، نحوه ثابت کردن چنین اقاله ای در دادگاه، به چه صورت خواهد بود؟ در ادامه، به این سوالات پاسخ خواهیم داد. در پاسخ به سوال اول، باید گفت اصولا هیچ منعی برای اثبات امور شفاهی در قانون آیین دادرسی مدنی وجود نداشته و اتفاقا، به طور معمول، شهادت شهود، در مواردی برای اثبات ادعا مورد استفاده قرار می گیرد که خواهان، سندی برای ثابت کردن دعوای خود ندارد. لذا، اثبات اقاله شفاهی نیز امکان پذیر می باشد. نحوه ثابت کردن چنین اقاله ای نیز بستگی به دلایلی داشته که خواهان، در اختیار دارد. به عنوان مثال، اگر دلیل خواهان، شهادت شهود بوده، باید استشهادیه را ضمیمه نمونه دادخواست خود کرده و شهود در وقت مقرر، برای ادای شهادت در دادگاه حاضر شوند. همچنین، خواهان، می تواند جهت اثبات اقاله شفاهی، به دلایل و امارات دیگری مانند فیش های واریزی نیز استناد نماید.
یکی دیگر از سوالاتی که در رابطه با نحوه اثبات اقاله در دادگاه مطرح بوده، این مساله است که آیا ادعای اقاله کردن قرارداد، با استناد به شهادت شهود نیز امکان پذیر می باشد؟ و در صورت امکان انجام آن، مراحل و نحوه اثبات با استفاده از این دلیل، به چه صورت می باشد؟ در پاسخ به سوالات فوق، باید گفت، شهادت، یکی از ادله قانونی اثبات دعوا در حقوق کشور ما بوده و لذا، قرارداد اصلی، چه به صورت کتبی منعقد شده و چه به صورت شفاهی، اقاله آن، به صورت شفاهی نیز ممکن بوده و لذا، در این فرضی که خواهان، سندی برای اثبات اقاله نداشته، می تواند با استناد به شهادت شهود، ادعای خود را ثابت نماید. همچنین، نحوه اثبات اقاله، در این روش، بدین صورت بوده که خواهان باید در نمونه دادخواست ارادئه شده به دادگاه، در قسمت دلایل و ضمایم، به شهادت شهود استناد کرده و استشهادیه را ضمیمه دادخواست نماید. همچنین، پس از ابلاغ وقت دادرسی، شهودی که نام آنها در استشهادیه ذکر شده، باید برای ادای شهادت در دادگاه حاضر شوند.
در بخش های قبل، در مورد مفهوم دعوای اثبات اقاله صحبت کرده و نکات مربوط به نحوه اثبات این دعوا، مدارک لازم و هزینه های انجام آن را توضیح دادیم. در این بخش، قصد داریم تا یک نمونه دادخواست اثبات اقاله را ارائه خواهیم داد.
ریاست محترم دادگاه حقوقی ..................
با سلام
احتراما به استحضار می رساند، به استناد دست نوشته ارائه شده که به امضای خوانده محترم دعوا رسیده و دو نفر شاهد نیز ذیل آن را امضا نموده اند، قرارداد شماره .................. مورخ .................. میان اینجانب و خوانده اقاله شده است.
لیکن، با توجه به اینکه، خوانده از پذیرش اقاله و استرداد مبیع خودداری کرده، با تقدیم این دادخواست، صدور رای بر اثبات و تایید اقاله، با استناد به ماده 283 قانون مدنی، مورد درخواست می باشد.
بنابراین چنانچه، یکی از طرفین قرارداد، بعد از اقاله آن، منکر بر هم زدن قرارداد شود، طرف مقابل می تواند با طرح دعوای اثبات اقاله در دادگاه و با استفاده از ادله ای مانند سند و شهادت شهود، حکم بر تایید بر هم زدن قرارداد را دریافت نماید. نحوه اثبات اقاله، به دو صورت دعوای مستقل و دعوای متقابل بوده و هزینه دادرسی آن، در مرحله بدوی، تا 20 میلیون تومان، 2.5 درصد و مازاد بر آن، 3.5 درصد ارزش خواسته می باشد. امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .
