انواع مختلفی دارد که انواع مرواریدی و انگشتی از معروفترین آنها میباشند. اگرچه ارزن اغلب به عنوان غذای پرندگان محسوب میشود، ولی فقط مخصوص آنها نیست و به عنوان یکی از غلات خوشمزه جهت تهیه انواع متنوعی از غذاها در بسیاری از کشورها به ویژه چین، آفریقا و هند کاربرد دارد. ارزن در طول سال موجود است و از نظر اندازه کوچک بوده و شکل گردی دارد که به رنگهای سفید، زرد کم رنگ، قهوهای، خاکستری یا بنفش دیده میشود.در طب سنتی بیان شده که ارزن از نظر طبیعت، حرارتی خنککننده دارد و دارای ویژگیهای ضد افسردگی و بیخوابی، آرامشبخشی، ضد قارچ، دافع بلغم، چربی خون و اخلاط سینه میباشد، قابض بوده و آرد آن درمان کننده اسهال صفراوی است و همچنین موجب تنظیم حرارت بدن میگردد. سوپ ارزن در استفراغ و سوءهاضمه مفید است و همچنین استفاده منظم از سوپ آن برای ویار و تهوع بامدادی میتواند موثر باشد.
ارزش غذایی ارزن
- 15 درصد پروتئین
- مقادیر بالای فیبر
- ویتامینهای B کمپلکس (نیاسین، فولاسین و ریبوفلاوین)
- مواد معدنی آهن
- منیزیم، فسفر
- منگنز، پتاسیم
- کلسیم و روی
- آمینواسیدهای ضروری متیونین، لسیتین
- ویتامین A
- غنی از فیتوکمیکالهایی مثل اسید فیتیک
خواص دانه ارزن
1. خواص آنتی اکسیدانی
تمام انواع ارزن حاوی فیتوکمیکال هایی است که پولی فنول نامیده میشود و یکی از قوی ترین آنتی اکسیدانها محسوب میشود. این نوع آنتی اکسیدان درست مثل یک فلاش تانک رادیکالهای آزاد بدن را تخلیه میکند و بیرون میریزد. به همین دلیل ارزن یک سم زدای خوب در پیشگیری از بیماریهای قلبی، سرطان، بیماریهای با منشا ویروسی بسیار قوی عمل میکند و التهابات را کاهش میدهد. ارزن مرواریدی و ارزن انگشتی از این نظر خاصیت آنتی اکسیدانی بیشتری دارند.
2. کنترل دیابت
ایندکس گلیسمیک همه انواع ارزن پایین است و به دلیل فیبر زیاد قابل حلی که دارد قند خون را کنترل کرده و یک دوست خوب برای بیماران دیابتی است. برای دیابت نوع ۲ ارزن انگشتی سوپرغذایی است که بیماران دیابتی نباید از آن غافل شوند. به دلیل داشتن منیزیم، ارزن به میزان زیادی گیرندههای انسولین را کارآمد کرده مقاومت به انسولین را در بیماران دیابتی کاهش میدهد. مطالعات نشان میدهد که مصرف ارزن دیابت را تا ۳۰ درصد کاهش میدهد.
3. مناسب قلب
برای حفاظت از سلامت قلب، ارزن یکی از بهترین غلههایی است که میتوان به رژیم غذایی اضافه کرد. ارزن منبع منیزیم است که یکی از مواد معدنی مهم و کاهشدهندهی فشار خون است و خطر حملهی قلبی و سکته را پایین میآورد، بهخصوص در کسانی که مبتلا به تصلب شرایین هستند. ارزن سرشار از پتاسیم نیز هست، که آن هم، بهخاطر خاصیت رگگشاییاش، فشار خون را پایین نگه میدارد. کاهش فشار خون و بهینهکردن سیستم گردش خون یکی از بهترین راهها برای حفاظت از سلامت قلب و عروق است. بهعلاوه، لیگنانهای گیاهی موجود در ارزن میتواند بهوسیلهی میکروفلورای داخل سیستم گوارش تبدیل به لیگنانهای حیوانی شود. لیگنانهای حیوانی میتواند از بدن در برابر بعضی بیماریهای مزمن، مثل سرطان و بیماریهای قلبی، محافظت کند.
4. مناسب بیماران سلیاکی
ارزن گلوتن ندارد به همین دلیل برای افرادی که به گلوتن گندم حساسیت دارند یا بیماران مبتلا به سلیاک یک جایگزین مناسب محسوب میشود.
5. ضد تومور و سرطان
تحقیقات نشان میدهد که فنولیکهای phenolicsهای موجود در ارزن مثل یک سپر دفاعی اجازه بروز بسیاری از سرطانها را در بدن نمیدهد. خاصیت ضد توموری ارزن عامل دیگری است که بهتر است افراد مبتلا به سرطان خون از آن استفاده نمایند.
6. مفید برای استخوانها
ارزن انگشتی آن قدر کلسیم دارد که مصرف آن به جای شیر، بیشتر استخوانها را تقویت کرده و مانع از کاهش تراکم آنها و ضعیف شدن استخوانها میشود. به همین دلیل اگر بدن تان قادرنیست کلسیم مورد نیاز را تامین کند باید این ماده معدنی را از مواد غذایی تهیه کنید که ارزن انگشتی جایگزین خوبی است.
7. هضم آسان
افرادی که هر نوع مشکلی در دستگاه گوارش دارند مثل اسهال، یبوست، نفخ بهتر است به ارزن اعتماد کنند. چون ارزن بخصوص ارزن مرواریدی آن قدر فیبر دارد که عملکرد دستگاه گوارش را متوازن و متعادل میکند. ارزن به دلیل نداشتن گلوتن هیچ حساسیتی ایجاد نمیکند. مشکلی که نه تنها بیماران مبتلا به سلیاک بلکه افرادی که بیماریهای گوارشی دارند از آن یعنی حساسیت رنج میبرند.
8. پیشگیری از سنگ صفرا از خواص ارزن
افرادی که فیبر کافی مصرف نمیکنند یا سیگاری هستند و چربی خون دارند بیشتر در معرض ابتلا به سنگ کیسه صفرا قرار میگیرند. استفاده از ارزن ۱۷ درصد بروز سنگ کیسه صفرا را کاهش میدهد. به همین دلیل در افرادی که از ارزن در رژیم غذایی خود استفاده میکنند معمولا سنگ کیسه صفرا دیده نمیشود.
9. کنترل وزن
ارزن فیبر بسیار زیادی دارد. در نتیجه وقتی خورده شود حجم معده را به خوبی پر میکند و شخص به دلیل احساس سیری کمتر غذا میخورد. کاهش کلسترول و افزایش حساسیت به انسولین از دیگر عواملی است که خوردن آن باعث کنترل چاقی و کاهش وزن میشود.
10. حال بهتر و خواب راحت
استاندارد توصیه مصرف ارزن در هر وعده غذایی ۱۲۰ گرم است. در این مقدار ارزن آمینواسیدی به نام تریپتوفان وجود دارد. این آمینو اسید برای ترشح هورمون سروتونین مورد نیاز است تا حال روحی شما خوب باشد و افسرده نباشید. در ۱۲۰ گرم ارزن ۴۲ درصد از نیاز روزانه بدن به تریپتوفان تامین میشود. این آمینواسید کیفیت خواب را هم بهبود میبخشد. در عین حال از خواص ارزن این است که باعث میشود صبح سرحال تر باشید. تریپتوفان همچنین عملکردهای شناختی مغز را بهتر کرده، حافظه و یادگیری تان هم بهتر و سریع تر میشود.
11. ضد پیری
آنتی اکسیدانها و فنولیکهای موجود در ارزن عنصر ضد پیری است. ارزن با خاصیت ضد میکروبی و ضد التهابی خود مانع ار تخریب و از بین رفتن سلولها میشود. خاصیت کلاژن سازی ارزن از دیگر خاصیتهای ضد پیری است که باعث جوان تر ماندن پوست و جلوگیری از جین و چروک آن میشود.
12. سرعت ترمیم زخم ها
مطالعات نشان داده است خوردن ارزن طی ۱۶ روز باعث خوب شدن سریع تر زخمهای بدن میشود. هر چند این تحقیق در مورد خواص ارزن بر روی حیوانات انجام شده و در باره انسان نیاز به تحقیقات بیشتری است.
13. افزایش شیر در دوران شیردهی
ارزن بدون هیچ عارضه جانبی یکی از راه حلهای گیاهی مطمئن برای افزایش شیر مادران است.
14. جایگزین مناسب برنج و گندم
در ژاپن خیلی از مواقع به جای برنج از ارزن استفاده میشود که همراه با توفو و سبزیجات خورده میشود. آفریقا و هند نیز از دیگر نواحی دیگری در جهان است که ارزن به عنوان منبع اصلی تامین غذا محسوب میشود.
15. جلوگیری از آسم
تحقیقات انجامگرفته نشان میدهد که ارزن میتواند کیفیت زندگی کسانی را که از کودکی دچار بیماری آسم بودهاند تا حد چشمگیری بهبود بدهد و همچنین میتواند از بهوجودآمدن آن از همان ابتدا جلوگیری کند. البته بعضی از شواهد ارائهشده مورد انتقاد هستند، اما این تحقیقات نشان میدهد که در کودکانی که مقادیر زیادی غلات، از جمله ارزن، مصرف میکردند، میزان خسخس سینه و حملات آسم تا حد زیادی کاهش پیدا میکند (بیش از ۱۵درصد). گندم شایعترین مادهی آلرژیزایی است که با آسم و خسخس سینه ارتباط دارد، اما ارزن حاوی ترکیبات گندم نیست و بنابراین این تاثیرات منفی را ندارد.
16. کنترل میزان کلسترول
میزان کلسترول در خون و سلامت قلب دست در دست هم دارند. میزان بالای فیبر موجود در ارزن گزینهی مناسبی برای کاهش کلسترول است. فیبرهای خوراکی باعث ازبینرفتن کلسترولهای بد و خطرناک (کلسترولهای LDL) از سیستم میشود، و همزمان باعث افزایش تاثیر کلسترولهای خوب (کلسترولهای HDL) میشود.
مضرات ارزن
۱- زنان آبستن مجاز به مصرف ارزن نمی باشند. زیرا ممکن است که موجب سقط جنین بشود.
۲- زیاده روی در مصرف ارزن جایز نبوده و موجب ازدیاد اسید اوریک، سنگ مثانه ، ناراحتی معده و ضعف قوهباء می شود.
۳- اشخاص مبتلا به کلسترول ، نقرس، تصلب شرائین، گرفتگی و احتقان مثانه و آترومی مجاز به مصرف ارزن نمی باشند.
