خیار تدلیس چیست و چه شرایطی دارد؟

به موجب قانون مدنی، عقود به دو دسته لازم و جایز تقسیم می شوند. طرفین قرارداد، عقود لازم را نمی توانند به راحتی آنها فسخ کنند و برهم بزنند، اما قانون گذار در شرایطی مانند مورد ضرر قرار گرفتن یکی از طرفین قرارداد به علت اعمال متقلبانه و فریبکارانه طرف دیگر، برای حمایت از حقوق فرد فریب خورده امکان فسخ را پیش بینی کرده است. اگر یکی از طرفین قرارداد، متوجه فریب پیش آمده شد، باید فورا اقدام به فسخ قرارداد نماید و او ملزم به پایبندی به قرارداد نیست. بنابراین، هریک از طرفین قرارداد باید قبل از انعقاد معامله، به حقوق خود و احکام قرارداد ها تا حدودی آگاهی داشته باشد تا مورد ضرر قرار نگیرند. با توجه به اهمیت بحث خیار تدلیس در معاملات افراد، در این محتوا، قصد داریم در ابتدا، به این سوال پاسخ دهیم که خیار تدلیس چیست؟ سپس در ادامه، شرایط تحقق این خیار و زمان اعمال آن را بررسی کنیم و در نهایت توضیح دهیم که آیا اسقاط خیار تدلیس ممکن است یا خیر. اگر در خصوص خیار تدلیس و شرایط تحقق آن سوالاتی دارید، در این محتوا همراه ما باشید.

خیار تدلیس چیست؟

در پاسخ به این سوال که خیار تدلیس چیست؟ باید گفت تدلیس در لغت، به معنای پنهان کردن عیب کالا بر مشتری است . خیار تدلیس در ماده 438 قانون مدنی، تعریف شده است. به موجب این ماده: " تدلیس، عبارت است از عملیاتی که موجب فریب طرف معامله شود " . با توجه به ماده 438، می توان گفت که در صورتی که فروشنده یا خریدار، صفتی را به مالی نسبت دهد که در واقع، مال، فاقد آن صفت است و وجود آن صفت، باعث شود خریدار آن را بخرد، برای خریدار یا فروشنده، حق فسخ قرارداد، بر مبنای خیار تدلیس ایجاد می شود . به عنوان مثال، در معامله بیعی بین دو نفر، فروشنده طوری وانمود کرده است که ماشین مورد معامله صفر و نو است و خریدار نیز با نیت اینکه خودرو نو است اقدام به خرید آن می کند. در واقع، فروشنده با فریب دادن خریدار به او حق فسخ قرارداد را داده است ؛ مبنای این حق فسخ ، اختیار ناشی از فریب مشتری است.

شرایط تحقق خیار تدلیس

عقود لازم قابل فسخ نیستند و جز در مواردی که در قانون پیش بینی شده اند، قابل بر هم زدن نمی باشند، که یکی از این موارد فسخ قرارداد به استناد خیار تدلیس است. ممکن است، این سوال برای طرفین قرارداد، در حین معامله پیش بیاید که شرایط تحقق خیار تدلیس چیست؟ در پاسخ به این سوال باید گفت، خیار تدلیس برای آن که قابل اعمال باشد، نیازمند شرایط تحقق خیار تدلیس است :

• برای تحقق خیار تدلیس، باید یک وصف که در مال مورد معامله یا ثمن وجود ندارد، به آن نسبت داده شود؛ یا اعمال متقلبانه ای نسبت به آن مال صورت گرفته و عیوب آن پنهان بشود، یعنی، یا امتیاز به مال داده شود ، در حالی که آن امتیاز، در مال وجود ندارد یا عیبی از مال پنهان بشود.
• فریب دادن، دومین عنصری است که برای تحقق خیار تدلیس لازم است. وقتی کسی که یک صفت را به مالی نسبت می دهد و یا عیبی ا زمال را پنهان می کند که قصدش فریب دادن دیگری است، باعث به وجود آمدن خیار تدلیس می شود .
• باید به این نکته اشاره شود که بر اساس ماده 439 قانون مدنی، خیار تدلیس، منحصرا برای مشتری نیست و بایع، نیز می تواند در صورتی که نسبت به ثمن مشتری، تدلیسی رخ داده، از آن برای فسخ قرارداد استفاده کند.

زمان اعمال خیار تدلیس

همان طور که توضیح دادیم، در صورت وجود شرایط تحقق خیار تدلیس، دو طرف قرارداد، می توانند به موجب خیار تدلیس، قرارداد را فسخ کنند. برای تحقق خیار تدلیس، وجود دو عنصر الزامی است. اولا، نسبت دادن صفتی به مال مورد معامله یا ثمن، که آنها فاقد آن هستند و دوما، داشتن قصد فریب طرف دیگر معامله و انجام اعمال فریب آمیز، در این حالت، ممکن است این سوال برای بایع یا مشتری پیش بیاید که در صورت وجود شرایط تحقق خیار تدلیس، آنها تا چه زمانی می توانند، به استناد این خیار، قرارداد را فسخ کنند؟ به موجب ماده 440 قانون مدنی : " خیار تدلیس، بعد از علم به آن، فوری است" . در واقع این ماده، زمان اعمال خیار تدلیس را بیان می کند. در پاسخ به این سوال که منظور از فوری بودن چیست؟ باید گفت فوری بودن یک فوریت عرفی است و به بدین معنا نیست که شخص در همان لحظه باید معامله را بر هم بزند بلکه کسی که فریب خورده است، باید بعد از اطلاع از این موضوع که مال، فاقد صفت گفته شده است، اقدام کرده و مراتب را از طریق اظهارنامه حقوقی، به اطلاع فروشنده برساند. در صورت ممانعت طرف تدلیس کننده، از پس گرفتن کالا و برهم زدن قرارداد، او باید با تنظیم دادخواست تایید فسخ قرارداد و ثبت آن در دفاتر خدمات قضایی، از طریق دادگاه حقوقی، فرد مقابل را ملزم به فسخ کند.

اسقاط خیار تدلیس

در خصوص اسقاط خیار تدلیس، میان حقوقدانان، اختلاف نظر است که آیا امکان اسقاط آن، وجود دارد یا خیر؟ برخی از حقوقدانان، بر این نظر اعتقاد دارند که چون اسقاط خیار تدلیس سبب می شود، نظم عمومی آسیب ببینید و زمینه فریبکاری در جامعه فراهم بشود، بنابراین، امکان اسقاط این خیار وجود ندارد. هر چند به موجب ماده 448 قانون مدنی، "سقوط تمام یا بعضی از خیارات را می توان، در ضمن عقد شرط نمود." اما خیار تدلیس از ذیل این ماده خارج شده و به دلیل آنکه با اخلاق حسنه و نظم عمومی در تعارض قرار دارد، امکان اسقاط آن وجود ندارد. به موجب ماده 10 قانون مدنی، قرارداد های خصوصی تا زمانی که مخالف صریح قانون نباشند، نافذ هستند.

تفاوت خیار تدلیس و خیار عیب

برخی ازحقوقدانها در تعریف عیب معتقدند که عیب عبارت است ازوضعیتی در مورد معامله که برخلاف وضعیت عادی وقانونی باشد. برخی از حقوقدانان در تعریف عیب، معتقدند که عیب، نقصی است که از بهای کالا یا انتفاع متعارف از آن بکاهد. تدلیس اصطلاحی در فقه و حقوق است که در عقود و به طور خاص، در بیع و نكاح كاربرد دارد و به معنی فریفتن، پوشاندن و كتمان عیب است. حقوق ایران میان خیار عیب و تدلیس تمایز قایل شده و در دو عنوان مجزا موارد مربوط به آنها را ذکر کرده است . اما همانگونه که اشاره شد، برخی از مصادیق عیب همانند سکوت فروشنده آگاه به عیب مبیع، در دائره تدلیس قرار می گیرد.

تدلیس باید از جانب یکی از طرفین باشد نه شخص ثالث

بحث دیگر آن است که تدلیس باید از طرف یکی از طرفین معامله باشد تا موجب ایجاد خیار فسخ قرارداد برای طرف دیگر شود. در واقع چنانچه تدلیس از جانب یک شخص ثالث مانند واسطه صورت گرفته باشد، شخص فریب خورده نمی تواند قرارداد را به هم بزند. اما می تواند از شخص فریب دهنده ادعای خسارت کند. برای نمونه چنانچه ملکی با دادن اطلاعات غلط از جانب مشاور املاک و بدون دخالت فروشنده، به فروش رفته باشد، خریدار بعدا حق فسخ معامله را ندارد. البته باید این نکته را در نظر گرفت که گاهی اوقات ممکن است یکی از طرفین معامله با شخص ثالث تبانی کرده باشد که در صورت اثبات فرد می تواند قرارداد را فسخ کند. البته اثبات تدلیس در معامله نیز نیازمند ارائه دلایل و مدارک کافی است. از جمله این دلایل می توان به متن قرارداد مکتوب یا شهادت و گواهی افراد درگیر با معامله اشاره کرد. در هر صورت افراد باید اسناد مکتوب و دلایل محکمه پسند خود را برای اثبات در اختیار داشته باشند.

امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .

تعهدات طرفین در سند تعهد به انتقال چگونه است؟