معرفی فیلم شیشلیک

خلاصه داستان فیلم شیشلیک

یکی از اهالی شهرکی در حاشیه تهران، تحت تأثیر شرایط خاصی که از سوی رئیس کارخانه ای برایش رقم خورده است، طغیان کرده و در جستجوی رهایی خانواده اش برمی آید و…

نکاتی درباره فیلم شیشلیک

محمدحسین مهدویان را با سبک خاص خود (داکیوفیکشن و ماکیومنتری) می شناسیم. سبکی که با ترکیب فرم مستند و محتوای داستانی و همچنین پیوند فرم داستانی و محتوای مستند تعریف می شود. مهدویان واقعیت را ازطریق داستان یا فیکشن دستکاری، و واقعیت جدیدی را از منظر فرم و کارگردانی در دسترس بیننده قرار می دهد.مهدویان با سریال «روزهای زمستان» و مستند «ترور سرچشمه» سبکِ فیلم داستانی-مستندنما را انتخاب، و این سبک را با فیلم خوب ایستاده در غبار در سینمای ایران زنده کرد. او از نبوغ و جسارتش در ساخت اولین فیلمش استفاده کرده است و با فیلم های بعدی که ساخت (ماجرای نیمروز، لاتاری، رد خون و درخت گردو) به عنوان استعدادی نوظهور و مهم در سینمای ایران خود را معرفی کرد.مهدویان با دوربین مولف گونه ی خود در راستای بخشیدن وجه مستند به روایت، کارکرد بصریِ هیجان انگیزی را در فیلم های خود دارد و با تلفیقی جدی از دو گونه ی مستند و ملودرام با پیشبرد پیرنگ، لحن و به تبع آن دوربین، آرام آرام از یک روایت واقع گرایانه و مستند گسسته و به سمت دراماتیزه کردن پیش می رود. کارگردانیِ مهدویان و تسلط او، خصوصا بر میزانسن های شلوغ، درکنار کیفیت حیرت انگیز طراحی صحنه و گریم ها و چهره پردازی فیلم هایش، همیشه نتیجه ی درخشانی داده است.او با استفاده از لنز تله، قراردادن سوژه در عمق میدان های دور، لرزش دوربین جهت حس دلهره، رنگ بندی سِپیا و حتی ابعاد و نریشن به امضای خاصی از خود در کارگردانی رسیده است. مهدویان اما در آخرین ساخته خود یعنی فیلم شیشلیک، سعی در برداشتن گامی متفاوت داشته و با فیلمنامه امیر مهدی ژوله و بازی بازیگرانی چون رضا عطاران و پژمان جمشیدی به ژانر کمدی روی آورده است. فیلم شیشلیک با دو موضوع اصلی «فقر» و «تظاهر» سعی در بیان مشکلات این روزهای جامعه ایرانی دارد.کلیدواژه «فقر» به عنوان یکی از مشکلات اصلی انسان در جای جای تاریخ، تاثیر بسیاری در زندگی جوامع و ملت ها گذاشته است. یکی از عکس العمل هایی که در این روبرویی به وجود می آید، پناه بردن به هنر برای بازنمایی دردهاست. سینما هم به عنوان ابزاری در دست هنرمندان، آن هم در سال هایی که به ندرت رنگ آرامش را می شود دید، در مقاطعی تبدیل به آینه ای برای نشان دادن فقر و کمبودهای اقتصادی شده است. این رویکرد هر بار به اقتضای فضای حاکم بر جامعه و روحیه مردمان آن، خود را به شکلی نشان می داد. گاهی در فضایی بسیار تلخ و کابوس وار، گاهی در نگاهی طنز آلود و گاهی نیز فانتزی. فیلم شیشلیک، روایت خانواده ای است که در روستایی در اطراف تهران با فقر شدید مالی زندگی می کنند. در این روستا زندگی همه شبیه به هم است و قواعد عجیبی از سوی مسئولان و سرمایه داران شهر، بر مردم حاکم است. قواعدی که خودِ مسئولان آن را رعایت نمی کنند.داستان از جایی شکل می گیرد که دختر بچه این خانواده، از غذایی (شیشلیک) صحبت می کند که خوردن آن از طرف مسئولان نکوهیده است. در ادامه به سبب این نابهنجاری، اتفاقات عجیبی رقم می خورد. فیلم شیشلیک با انتخاب لحن کمدی سعی در ساختن جهان اتوپیایی و بی مکانی، بی زمانی خود دارد، که در آن توده انسان ها کارگر و اقلیت صاحب قدرت محسوب می شوند.کمدی ای نمادپردازانه و منتقدانه با مایه های پررنگ سیاسی و اجتماعی، که ایده اصلی جسورانه و عجیبی دارد و می خواهد هجویه تند و تیزی باشد. ایده روی کاغذِ شیشلیک که پتانسیلی قوی برای پرداختن به مسائل مختلف جامعه در قالب طنز است، به هدر رفته و جهان فانتزی خلق شده، برای مخاطبان محلی از اِعراب ندارد.داستان شیشلیک درباره ساکنان حاشیه نشین فقیری است که همگی ذیل کارخانجات پشم ایران مشغول به فعالیت هستند، و فرزندان آن ها نیز در مدرسه پشم ایران درس می خوانند. دو نهاد حاکم بر اقتصاد و فرهنگ آن ها (کارخانه و مدرسه) با ایجاد شرایط عجیبی، آن ها را از خوردن گوشت بر حذر می دارند و مردم را به قناعت و صبر و گرسنگی تشویق می کنند. این نهادها خوردن گوشت و شکم چرانی و سیری را فعلی بد و آسیب رسان در زندگی تعریف می کنند.مردم که همگی کارگر یا بیکارند، تحت تاثیر پروپاگاندای تبلیغاتی ایجاد شده توسط مدیر کارخانه و مدرسه قرار دارند و معنای زندگی برای آن ها فقط کار کردن و شُکر کردن از وضعیت موجود است. حتی اگر شش ماه است که حقوق نگرفته اند، حتی اگر برق آن ها قطع می شود، حتی اگر آب لوله کشی ندارند و حتی اگر نمی توانند فوتبال ببینند و تا دیر وقت بیدار بمانند.ایده خلاقانه اغراق آمیزی شبیه به حکومت های شبه کمونیستی و توتالیتر، که کنترل زندگی عقاید و افکار مردم را در دست دارند. موضوعی که به خلق موقعیت های اگزوتیک (طنز تلخ) منجر می شود. طوریکه در این شهر خیالی تعریف شده، افرادی در راه گرسنگی در پنجاه و اندی سال پیش شهید شده اند و نماد قهرمان های این شهر خیالی هستند، و هر ساله برای آن ها یادبود برگزار می شود. اما فرایند خلق این ایده جذاب به شدت شعاری و سطحی است. به نحوی که ما در پرده اول فیلم شیشلیک نمی دانیم داستان چیست، قصه اصلی چه می خواهد بگوید، و کارگردان سعی در معرفی جهان و شخصیت هایش می ماند. تازه در پرده دوم شیشلیک است که فیلم، با بیان موضوع اصلیِ خود جون می گیرد.در حقیقت، دقایق ابتدایی به مانند سبک گزارش های صدا و سیما و برنامه در شهر که در فضای مجازی سوژه شده است، می ماند. گزارش هایی خنده دار و پارادوکسیکال که مردم از وضعیت بد و به شدت ضعیف خود راضی هستند و نه تنها شکوه ای ندارند، بلکه سپاسگزارِ وضعیت موجود و مسئولان نیز هستند.اما درواقع فقر، نه به آدم قوت و قدرت می دهد، نه درس استقامت. نداری فقط به آدم یاد می دهد که چطور با فقر زندگی کند و اولین تاثیر آن (فقر) کشتن فکر است. یعنی اگر شما به اندازه کافی برای حیات خود پول نداشته باشید، برد ه ی بی اختیار پول خواهید شد؛ همان شرایطی که طبقه ی متوسط به آن گذران زندگی می گویند.مدیر کارخانه پشم (وحید رهبانی) که فردی مذهبی به نظر می آید، هرروز با شعارها، بیانیه ها و سخنرانی های خود، برای کارگرانی با لباس هایی متحدالشکل، آن ها را به قناعت دعوت و از زندگیِ مصرفی به زعم خود باز می دارد. سخنرانی هایی آشنا و شعاری که محیطی ارعاب گر به وجود آورده، و درنهایتِ بی شرمی حق و حقوق اولیه کارگر را نادیده گرفته، و حتی طلبکار و محق نیز جلوه می دهد.کارگرانی فلاکت زده که حتی اجازه آرزو کردن ندارند، و با سرکوبِ آرزوهای خود در محیطی عقب مانده از جامعه، روزگارِ خود را به سختی و تنگی می گذرانند. حتی بابت این وضع سپاسگزارند و حق اعتراض هم، ندارند. دراین میان قصه ای خلق می شود، هر چند دیر، اما سایرین را تحت تاثیر خود قرار می دهد. اینکه دختر بچه ای (دختر عطاران) با شنیدن کلمه شیشلیک آرزو دارد که برای یکبار هم شده شیشلیک بخورد.کلمه ای که جنجال درست می کند و شهر و مدرسه و کارخانه را بهم می ریزد. گویی حتی گفتن این کلمه (شیشلیک) فعلی حرام و خلاف عرف است، و نباید این خواسته به دیگران سرایت کند. درواقع مسئولان با کنترل میل شهروندان، آن ها را قربانی شهوت های خود کرده، و در آخر توسط همین مردم، خود را تطهیر می کنند. آن هم (با برگزاری جشن گرسنگان) که خودِ جمله داخل پرانتز، تناقضی قابل فکر برای اهل اندیشه است.جشنی که حتما طبق نظر مدیران باید فاقد معنایِ خاصی باشد، تا چیزی به ذهن کسی متبادر نشود. اینجا بحثِ تعریف کردن داستان فیلم نیست و می خواهیم بگوییم، نشان دادن مفهوم فقر و کارگر و سیاستمدارانِ متظاهر در سینما، چه بیانی باید داشته باشد. بیانی که تماشاگر و مخاطب را همسو با مفهوم این گزاره کند، نه اینکه از اهمیت این موضوع مهم کاسته شود.شیشلیک نشانگر یک جامعه ی سمبلیک است، که به ظاهر فقر در آن به عنوان ارزش از سوی حاکمان معرفی می شود، اما افرادی در این جامعه تصمیم می گیرند که علیه این روند حرکت می کنند. درواقع فیلم بیش از هر چیز، درباره تقابل شعار با عمل، و پی بردن مخاطبانِ شعارها به این تعارض است. ایده ای که به خصوص در شرایط کنونی جامعه می تواند حسابی بحث برانگیز باشد. اما نکته اینجا است که ایده در عمل چگونه پرورش پیدا کرده و به چه نتیجه ای منجر شده؟در نظام مصرفی کنونی که تصویری مرفه از جامعه ارائه می دهد، فقر و لذت متضاد به نظر می آیند. برای فرودستان در این جامعه مصرف کردن قبیح است، و این موضوع، نا امیدی ناشی از محروم بودن از لذت را برای آن ها به همراه دارد. از آن جا که جامعه مصرفی باید خود را منزه کند و دستانش را از شرِ دامن گیر فقر پاکیزه نگاه دارد، از راه های مختلفی دست به عادی سازی نابرابری می زند.راهکارهای جامعه سنتی برای سازگاری میان فقرا و ثروتمندان، همچون تاکید بر معنویت و بی نیازی و آموزه های قناعت در زندگی فقیرانه، در جامعه امروز دیگر چندان کارا نیست. جامعه مصرفی بنا بر منطقِ درونی خود، مسئله فقر را به نحوی دیگر، و دقیقا با راهکاری در تضاد با راهکارِ پیشین رفع و رجوع می کند. یعنی با تعریفِ فقرا به مثابه افرادی مقصر و مضر.کاری که ژوله و مهدویان در شیشلیک، در بیانِ فقر و جامعه کارگری انجام می دهند، کردِ انسانی ندارد. جامعه کارگری آن ها، آدم های ضعیف و بدون اندیشه ای هستند که طبقه فرودست برای آن ها اقناع کننده است، و هیچ سهمی از رفاه برای خود قائل نیستند. مهدویان در شیشلیک، برای بازنمایی جامعه کارگری و مسئله فقر، فقرِ بیان و اندیشه دارد.کارگران انسان های شریفی هستند که بنا بر اقتضائات جامعه زیر خط فقر زندگی می کنند، و تمام تلاش هایشان منتج به زندگی روزمره بخور و نمیر می شود. اما کارگران در فیلم شیشلیک، انسان هایی تو سری خور، مخدوش، چرک و فاقد شعور اجتماعی و سیاسی هستند. آن ها قدرتِ تحلیل و درکِ وضعیت خود را ندارند. با آنکه فیلم شیشلیک بر مبنایِ فقر شکل گرفته، اما هیچ تصویر درست، شریف و قابل احترامی از فقر و فقیر ارائه نمی دهد، بلکه برعکس، کارگر و فقر را مداوما مسخره و تحقیر نیز می کند.از سوی دیگر استفاده زیاد از نماد و سمبل، به واقع یک رویکردِ اشتباه در نوشتن است. چرا که از سویی به راحتی قابل انکار است و از سوی دیگر، موجب توهم کارگردان از اثری فراتر از سطحی ساختن است. در صورتیکه اساسا قابلیت تحقق آن در سینما، تابع شرایط بسیار سختی است. کارگران و کودکان در فیلم شیشلیک به فجیع ترین شکل ممکن کتک می خورند، درحالیکه اکتِ بازی آن ها در شخصیتِ ترسیم شده هیچگونه منطقی ندارد.اصولا اگر قرار است فیلم توسط تماشاگر دنبال شود، باید بی منطقی روایت و بی منطقی حرکات کاراکترها را به طور پیش فرض قبول کرد. نقص در همین تعریف ضعیف پیش فرض هاست، که برای مخاطب تا انتها جا نمی افتد. از طرف دیگر انتخاب ژانرِ طنز و لحنِ کمدی برای بیان این مسئله مهم اجتماعی، شاید گفتن حرف های تلخ در قالب طنز باشدف اما چیزی که ارائه می شود به سطحی ترین و شعاری ترین حالتِ ممکن است.تقلیل دادن سطحِ خواسته های کارگران به شوخی های اینستاگرامی و تلگرامی، و بیان درد آن ها به این شیوه، به هیچ عنوان خنده دار نیست. بر این اساس، فیلم مخالف حرف خود جلو می رود و عمل می کند. چرا که نه تنها حامی کارگر و انسانیت نیست، بلکه فقر را دم دستی، کارگر را بدون تفکر و جامعه را مقصر جلوه می دهد. یعنی مشکل از خودِ ماست. این حجم از نماد پردازی در فیلم برای بیان این درد، مانند دیوارنویسی ها، صف ها، شعارها و... برای نشان دادن تضاد بین طبقه فرودست با فرادست، اغراق شده است و کارکردِ اشتباهی دارد. از مهم ترین نمادها در فیلم نمادِ «پشم» است، که به خود فیلم هم سرایت کرده است.فیلم می خواهد با پارادوکس و تضاد ایجاد موقعیت کمدی کند، اما شیشلیک نه کمدی است نه خنده دار و نه می خنداند، و هرگز در قالب کمدی تلخ جای نمی گیرد. این فیلم بیشتر شبیه یک پروپاگاندای سرمایه داری علیه مردم است. جامعه در اینجا در کوری به سر می برد، و ناگهان با گفتن حرفی ضدِ ارزش های تعریف شده (شیشلیک) توسط دختر بچه ای، راه تفکر و روشنی باز می گردد.بینایی جامعه با این شیوه، فروکاستن روشنگری و روشنفکری در جامعه است. جامعه ای که کوری را به عنوان صفت خوب قبول کرده است، اکنون با گفتن این اکت نمی تواند انقلابی روشن گر در خود ایجاد کند. البته که فیلم در آخر (خواسته تبلت بعد از شیشلیک) به همین نکته نیز اشاره دارد، که این اکت برای بینایی کافی نیست و یک جامعه ی نابینا برای دیدن، دلیل های مهم تر و حادث های غنی تری را می طلبد.جمع بندی ای که حاصل می شود این است که قهرمانِ آسیب پذیر فیلم، فاقد کنش مندی است، و پیشنهادش فرار از شرایط سخت است تا ماندن و تاثیر گذاشتن و ساختن. همچنین آرزویِ خوردن شیشلیک (نقطه عطف) فیلم، مسخره، تقلبی و به دور از فضای جامعه است. گویی نویسنده و کارگردان باید از تماشاگر خواهش کنند که این خوردن شیشلیک به عنوان گناه بزرگ را به طور پیش فرض بپذیرند.فیلم شیشلیک نه دغدغه مند است، نه مطالبه گر و نه منتقدانه. بلکه این گزاره ها به سخره گرفته شده تا سطحی ترین حالت از ابتذال برای دیده شدن ادامه پیدا کرده است. شیشلیک بیشتر موج سواری سطحی بر نارضایتی های اقتصادی ست. که می تواند حتی راه گریزی برای اتهام سفارشی سازی باشد. استحاله ای که به ضرر کارگردان تمام می شود، چرا که نه جریان حامی داخل را راضی می کند، نه جریانِ رفورمیست و اپوزوسیون.مسئله مهم شیشلیک وضعیت متناقضی است. چرا که تحول شخصیت ها بر مبنایِ نقطه عطف فیلم، منجر به تغییر موقعیت اسفناک شهر نمی شود، و راه حل را در خروج از جغرافیای زندگی می داند. از سوی دیگر نیز برتأیید دیدگاه صاحبان قدرت و کار صحه می گذارد. وضعیتی که خودِ تراژدی با بیان کمدیست، اما در عمل گروتسکی (حالت دوگانه) است که بیشتر به جلب تماشاگر و گیشه می اندیشد.تفاوت کمدیِ شیشلیک با دیگر کمدی های تجاری بدنه در این است که، هر چند از داستانی مبتنی بر شوخی های روزمره و شکواییه های تلخ اینستاگرامی نشات می گیرد، اما می خواهد با طنزی به ظاهر سیاسی و شوخی های یکبار مصرف مخاطب را به فکر وادارد. شوخی های ژوله به درد همان فضای منقضی مجازی می خورد، نه سینما. استفاده از این شوخی ها در شیشلیک مانند: طراحی کاراکتر ژاله صامتی از خانم جلسه ای معروف در فضای مجازی، بیان دردها در گزارش های صدا و سیما، شوخی های کلامی بی معنی با محتوای فیلم، نشان دادن بغل کردن و گریه کردن عطاران و جمشیدی که تردید آمیز است و... جملگی نه خنده بر لب می نشاند، نه تامل در سر.اما در مورد مسئله تظاهر و ریا که توئیست اصلی فیلم شیشلیک است نیز، همین فقرِ بیان را به وضوح می بینیم. تعریفی کاریکاتوری از ریا و تظاهر در مسئولان و سیستم منجر به کاریکاتوریزه شدن مفاهیم دیگری مانند کارگر و فقر می شود.حتی در مورد سیستم آموزشی (مدرسه) که انتقادهایی را می خواهد مطرح کند، به جای نشانه گرفتن منشاء سیستم آموزشی، فرد را نشانه می گیرد. درواقع نابرابری موجود در نظام آموزشی، باعث می شود تا فقرا با فرهنگ حاکم بر خانواده های فقیر وارد، و با همان فرهنگ خارج شوند.مهدویان در فیلم های قبلی خود به خوبی نشان داد که زبان سینما را بلد است و فرم و زیبایی شناسی بصری و همچنین ایدئولوژی از مولفه های اصلی فیلم هایش بود. او که در شروع فعالیتش فیلم ایستاده در غبار را با آن فرم روایی، و ماجرای نیمروز و درخت گردو را با آن سر و شکل آبرودار و تکنیکی ساخته بود، اینبار در شیشلیک قید فرم و زیباشناسی را زده، و از آن طرف محتوا و حتی ایدئولوژی را هم از دست می دهد.فضای پر تحرک و شلوغ فیلم و ریتم ناهمگون و شلخته آن که با تدوینی پرشتاب، فرصت فکر و نفس را از مخاطب می گیرد، ضربه بدی به فیلم زده و مخاطب را در دریافتِ مفاهیم، دچارِ نقصان می کند. فیلم به جای نقدِ تظاهر، خود، ریاکارانه رفتار می کند و به جای نقدی بر وضعیت حاکم، تحقیری بر طبقه فرودست و قشر کارگر است. قشری که تسلیم وضع موجود هستند و همچون بردگانی بی سیرت عمل می کنند.درست است که نویسنده جهانی نو و مرعوب کننده خلق می کند، جهانی که می توانست با ظرفیتی بالا به یکی از تندوتیزترین نقدهای اجتماعی این سال ها تبدیل شود. اما شوخی ها و جنس کمدی سبک سرانه ای که علیه خود فیلم شکل می گیرد، بخشی از آن پتانسیل بالا برای جدی گرفته شدن را از بین می برد.شکاف جدی ای میان متن و اجرا به چشم می آید، که نشانگر بی اثر بودن کارگردانی مهدویان دارد. چیزی که ما در فیلمِ مهم و تأثیرگذار «مارمولک» شاهد بودیم را اینجا نمی بینیم. متنی که قاسم خانی نوشته را تبریزی برایش نمودهای تصویری درست تعریف کرده، اما مهدویان در خلق آرمان شهر/ویران شهرِ ژوله ناکام می ماند. نمودهای بصری او به نوشته های روی دیوار و مدرسه و کارخانه ختم می شوند که عامل کنترل نظامِ حاکم است.جدا از اغراق در نماد پردازی، نگاه سخیف و غیر انسانی به کارگر و درنیامدن تقابل شعار و عمل، جا دارد از سکانس مهمی ذکر کنم که تناقض و وضعیت گروتسکی که از آن سخن گفتیم را نشان می دهد. جایی که رضا عطاران برای به دست آوردن شیشلیک در یک مهمانی برنامه اجرا می کند، و از درماندگی و دردش از دست نیافتن به شیشلیک و خواسته دختر کوچکش می گوید. اجرایی در باطن دردناک و در ظاهر خنده دار برای حضار، که گریه پژمان و خنده سایرین را در بردارد.پدری که دیر اما بالاخره می فهمد داشتن آرزو و برآورده کردن آن برای دختر کوچکش، مهم ترین کاریست که باید در زندگی بکند و حاضر است به خاطر آن هر سختی را تحمل کند. او اکنون که از این درد برای طبقه دیگر سخن می گوید، این درد صرفا یک استندآپ کمدی خنده دار برای آنهاست؛ نه دردِدلی از روزگار. آنچه اینجا از همه دردناکتر است فقر و بیماری و سختی نیست، بی رحمی مردم نسبت به یکدیگر است.در جمع بندی مطلب باید خطاب به فیلم مهدویان گفت که ما انسان ها قبل از هر چیز، گرفتارِ فقر اخلاقی، فقر روحی و فقر فکری هستیم. این نفاق و ریا که در محیط ما حکمفرماست، نتیجه فقر اخلاقی و روحی ماست. اگر این درد را چاره کنیم، بسیاری از دردهای دیگر ما چاره خواهد شد.

کارگردان فیلم شیشلیک

محمدحسین مهدویان زاده بابل، کارگردان و فیلم نامه نویس ایرانی است. او دارای مدرک کارشناسی سینما گرایش کارگردانی از دانشگاه سوره و همچنین کارشناسی ارشد تهیه کنندگی از دانشکده صدا و سیما است.مهدویان برای ساخت فیلم ایستاده در غبار مورد تحسین قرار گرفت و سیمرغ بلورین بهترین فیلم جشنواره فیلم فجر ۱۳۹۴ را دریافت کرد. او برای فیلم ماجرای نیمروز برای دومین بار سیمرغ بلورین بهترین فیلم جشنواره فیلم فجر ۱۳۹۵ را دریافت کرد. فیلم های سینمایی ماجرای نیمروز:ردخون، شیشلیک، لاتاری، درخت گردو و مستند آخرین روزهای زمستان از دیگر ساخته های او هستند.مجموعه نمایش خانگی زخم کاری که به صورت اختصاصی از فیلیمو پخش میشود نیز از جدیدترین آثار این هنرمند است.

رضا عطاران، ژاله صامتی، پژمان جمشیدی، جمشید هاشم پور، عباس جمشیدی فر، وحید رهبانی، مه لقا باقری

ساير عوامل فیلم شیشلیک

کارگردان: محمدحسین مهدویان، نویسنده: امیرمهدی ژوله، تهیه کننده: محمدرضا منصوری، مدیر فیلمبرداری: هادی بهروز، تدوین: سجاد پهلوان زاده، موسیقی: حبیب خزائی فر

مشخصات فیلم شیشلیک

• ژانر :کمدی
• زبان : فارسی​​​​​​
• امتیاز IMDb: امتیاز N.A
  معرفی فیلم پرسه در حوالی من