معرفی هنر چهل تکه دوزی و جزئیاتش

تکه دوزی چیست؟

تکه دوزی یا چهل تکه دوزی نوعی سوزن دوزی است که شامل دوختن تیکه های پارچه به یکدیگر برای یک طرح بزرگتر است. طرح بزرگتر معمولاً بر اساس الگوهای تکراری ساخته شده است که با اشکال مختلف پارچه ساخته می شود (که می تواند رنگ های مختلفی هم داشته باشد). این اشکال با دقت اندازه گیری شده و بعد برش داده می شوند، اشکال پایه ای هندسی باعث می شود که آنها به راحتی قابل وصل کردن بهم باشند.

تاریخچه هنر تکه دوزی

شواهد نشان میدهد تکه دوزی – قطعات کوچک پارچه که برای ایجاد یک قطعه بزرگتر و لایه های دوخته شده پارچه ای – در طول تاریخ یافت شده و تاریخچه ای طولانی دارد.

در مصر باستان :

• مصریان باستان از تکه دوزی برای لباس، تزئینات دیوار، پارچه و مبلمان استفاده می کردند.
• قدیمی ترین تصاویر مربوط به ۵،۵۰۰ سال پیش (۳۴۰۰ سال قبل از میلاد) است.

در چین :

• گفته می شود که تیکه دوزی های چینی توسط امپراطور لیو یو از سلسله لیو آغاز شده است.

در اروپای قرون وسطا :

• اولین تکه دوزی های محافظت شده مربوط به اوایل قرون وسطی است.
• تیکه دوزی ها در کنار لایه های پارچه لحافی در ساخت زره استفاده می شدند.
• این اقدام باعث گرم نگه داشتن و محافظت شدن سربازان می شد.
• زره پوش های ژاپنی نیز به روشی مشابه تیکه دوزی را انجام می دادند.
• دوخت لحاف های خانگی با استفاده از این روش، در قرن یازدهم تا سیزدهم شروع شد.
• با سردتر شدن آب و هوای اروپا در این زمان، میزان استفاده از لحاف افزایش یافت .
• و عمل تزیین پارچه های ساده از طریق ایجاد الگو و طرح های تزئینی تکه دوزی رواج یافت.
• رسم دوخت لحاف به این شیوه توسط مهاجران به آمریکا منتقل شد.

در آمریکا:

• تکه دوزی در دوران رکود بزرگ جهانی، دوباره به سرعت در میان مردم آمریکا احیا شد.
• به این علت که راهی برای بازیافت لباس های فرسوده و تبدیل به لحاف گرم محسوب میشد.
• حتی مواد بسیار ریز و فرسوده نیز برای استفاده در تکه های پارچه مناسب بودند.
• اگرچه امروزه صنعتگران از پارچه های ۱۰۰٪ نخی زیبا و نو در طرح های خود استفاده می کنند.
• در آمریکا ، تیکه دوزی پس از جنگ جهانی دوم کاهش یافت.
• اما دوباره در دویست سال اخیر در آمریکا احیا شده و محبوبیت یافته است. .
• در گذشته، لحاف دوزی دستی اغلب به صورت گروهی انجام می شد.

در هند :

• برای دوخت پتو در هند از پارچه های مختلف که قسمتی از یک اثر هنری هستند، استفاده می شود.
• در کارناتاکا معروف به Kaudhi این روش محبوب است.
• چنین پتوهایی در برخی از مناطق کارناتاکا به نوزادان تازه متولد شده هدیه داده می شود.
• قبایل لامبانی با چنین هنری دامن می پوشند.

در پاکستان :

• تکه دوزی نیز در مناطق مختلف پاکستان، به ویژه در منطقه سیند، انجام می شود.
• لحاف های رالی (منطقه سیند) پاکستانی حتی در غرب در سراسر شبه قاره معروف هستند.
• این لحاف ها بخشی از سنت آنهاست و توسط زنان دوخته می شود.
• اکنون این تیکه دوزی ها به رسمیت شناخته شده و بین المللی هستند.
• حتی اگر هزاران سال قبل ساخته شده باشند به علت زیبایی خاص ارزشمند هستند.

روش­ های تکه­ دوزی را می­ توان به چند گروه کلی تقسیم کرد:

1- روش ساده 2- روش معرق 3- روش ضخیم ­دوزی و برشی 4- روش نمدی 5- روش مرصعی.

در روش ساده طرح مورد نظر اکثراً هندسی است و غالباً از پارچه­ های گلدار استفاده می ­شود. در شیوه­ ی تکه­ دوزی معرقی هنرمند پس از طراحی و نقش ­پردازی روی زمینه، کادرهای معین روی زمینه را، از زمینه جدا و به اندازه­ ی آن از رنگ دیگر زمینه بریده و جایگزین می­ کنند و با دقت زیاد در ایجاد هماهنگی رنگ­ ها و محاسبه و برش روی بخیه ­ها را با دوخت­ های تزیینی دیگری برای جلوه بخشیدن خاص به دوخت به­ کار می­ برد؛ در روش ضخیم ­دوزی و برشی گاهی از 5 یا 6 لایه از پارچه­ ها با رنگ­ های متفاوت استفاده می­ شود. ابتدا طرح را روی زمینه پیاده کرده بعد با توجه به نقش زمینه قسمت­ هایی از لایه ­های رویی را می­ برند تا رنگ پارچه ی زیرین نمایان شود؛ روش تکه ­دوزی با نمد را بسیار آسان می ­توان اجرا کرد چون نمد هیچوقت ساییده و ریش ریش نمی ­شود و نیازی به برگرداندن کناره های آن نیست. و در سبک مرصعی هنرمند تکه ­دوز اثر خودش را با سنگ ­دوزی، مروارید­دوزی، منجوق ­دوزی و زعره ­دوزی همراه می­ سازد که این لندره ­دوزی را لندره­ دوزی مرصعی می­ گویند.

لوازمی که برای تکه دوزی نیاز دارید

علاقه و تجربه عملی در خیاطی دو مقدمه مهم برای موفقیت شما در این کار است. اگر پیش از اینکه به این شغل به صورت جدی فکر کنید، تجربه خیاطی حتی به صورت تفریحی داشته باشد، قطعا زودتر به نتیجه می رسید. ابزار و لوازم کار هم خیلی پیچیده نیست. قطعا یک چرخ خیاطی حرفه ای و چرخ سردوزی و پارچه و نخ، طرح و الگو ابزارهای اصلی شما هستند. البته برای لوازمی مثل دم کنی به پشم شیشه هم احتیاج دارید. نوار کتان و کنفی و بقیه وسایل زینتی هم بسته به نوع کار شما متفاوت هستند.

دوخت چهل تکه دوزی به روش چرخشی

برای دوخت این مدل به مربع های هم اندازه نیاز داریم که ما کار را با چهار مربع شروع می کنیم که دو به دو باهم یک شکل هستند. ضلع مربع ها به دلخواه خودتان می باشد و به میزان پارچه ای که در اختیار دارید وابسته است. اگر مربع ها بزرگ باشد، دوخت آن آسانتر است. مثلا می توانید از مربع هایی با ابعاد ۱۰*۱۰ سانتی متر استفاده کنید.

• یک مربع سبز و یک مربع آبی را روی هم بگذارید طوری که روی پارچه ها به هم و پشت پارچه به سمت خودتان باشد. می توانید آنها را با سوزن ته گرد به هم وصل کنید تا موقع دوختن جابه جا نشوند.

• یک طرف مربع ها را به فاصله ۰٫۷ تا ۱ سانتی متر از بالا به پایین بدوزید.در اینجا لازم نیست که سر و ته دوخت را محکم دوزی کنید (دو سه بار بدوزید) یا اگر می خواهید دوخت را محکم کنید این کار را حتما در فاصله ۰٫۷ یا ۱ سانتی متری از ابتدا و انتهای دوخت انجام دهید.

  

وقتی مربع ها را دو به دو باهم دوختید بدون اینکه آنها را از هم باز کنید، اتو بزنید. این یک اصل مهم در اتو کشی است زیرا این کار باعث صاف شدن محل دوخت می شود و کار نهایی شما تمیزتر خواهد شد.

حال مربع ها را طوری باز کنید که درز دوخت به سمت خودتان باشد و اضافه درز را به سمت پارچه ای که تیره تر است بخوابانید و اتو را روی آن قرار دهید تا کاملا صاف شود. توجه داشته باشید که درزها نباید باز شوند.درزها را اتو بزنید.

یک بار دیگر مربع ها را طوری روی هم قرار می دهیم به طوری که پارچه های هم شکل به صورت ضربدری روبروی هم قرار گیرند و درزهای دوخته شده کاملا روی هم باشند.در این مرحله بهتر است پارچه ها را با سوزن ته گرد به هم وصل کنیم تا جابجا نشود. همچنین توجه کنید که در درزهای دوخته شده در لبه دوخت از سمتی که اتو کرده اید، نباید تغییر جهت دهد.

• لبه پارچه را به اندازه ۰٫۷ تا ۱ سانتی متر تا پایین می دوزیم. در این مرحله می توانید دوخت را محکم دوزی کنید.
• حال باید درز ها را از پشت اتو کنیم تا درزها بخوابد و کار تمیز شود.برای اتو زدن در این مرحله، باید محل اتصال دوخت ها را به اندازه دو سه تا کوک باز کنید. سپس در جهت عقربه های ساعت یا در جهت خلاف عقربه های ساعت درز ها را بخوابانید و اتو کنید. اینکه در کدام جهت باید بخوابانید با توجه به دو درزی که قبلا اتو کردید مشخص می شود. اگر کار را درست انجام دهید باید یک مربع کوچک در وسط دوخت ها تشکیل شود.

  

موارد استفاده و کاربرد های هنر تکه دوزی

وصله یا تکه دوزی اغلب در ساخت لحاف استفاده می شود اما می توان از آن برای تهیه کیف، دیوارپوش، کاپشن گرم، روکش کوسن، دامن، کت و سایر لباس ها نیز استفاده کرد. برخی از هنرمندان نساجی با تبکه دوزی کار می کنند که اغلب آن را با گلدوزی و اشکال دیگر دوخت ترکیب می کنند. هنگامی که تکه دوزی برای ساخت لحاف استفاده می شود، تکه بزرگتر یا از بین سه لایه روی لایه سطحی قرار می گیرد، لایه میانی آن لایه چسب است و لایه پایین آن پشت لحاف است. برای جلوگیری از جابجایی لایه چسب، باید آن را کوک بزنید. ممکن است نخ های دوخته شده لحاف داای الگوهای کلی و تصادفی یا بسیار مرتب باشند که کنتراستی را با ترکیب وصله دوزی ها ایجاد می کنند.

مراکز چهل تکه دوزی در ایران

مراکز اصلی که در ایران این دوخت را انجام می دادند عبارتند از رشت، اصفهان، یزد، تبریز، کاشان، کُردستان، و آذربایجان غربی که امروزه هیچ اطلاعاتی پیرامون این آثار در این مراکز وجود ندارد.

آشنایی با هنر زری بافی