ویتامین K نقش مهمی در انعقاد خون و جلوگیری از خونریزی شدید ایفا می کند. ویتامین K برخلاف بسیاری از سایر ویتامین ها، معمولا به صورت مکمل غذایی مورد مصرف نمی شود. ویتامین K در حقیقت، گروهی از ویتامین های محلول در چربی است.
مهمترین ترکیبات ویتامین K هم کا ۱ و کا ۲ هستند. ویتامین K۱ در سبزیجات سبز برگ دار و برخی دیگر از سبزیجات وجود دارد. ویتامین K ۲ نیز عمدتا در گوشت، انواع پنیر و تخم مرغ وجود دارد و توسط باکتری های روده سنتز می شود.
ویتامین K۱ شکل اصلی مکمل ویتامین K است که هم اکنون در دسترس است. همچنین اخیرا پژوهشگران به دنبال استفاده از ویتامین K۲ برای درمان پوکی استخوان و ضعف استخوانی ناشی از استروئید بوده اند. با این حال، این پژوهش ها همچنان ادامه دارند و نتایج قطعی آن ها اعلام نشده است. به این جهت، در حال حاضر، اطلاعات کافی وجود ندارد که بتوان با استناد به آن ها با قطعیت مصرف ویتامین K۲ را برای پوکی استخوان توصیه کرد.
کمبود ویتامین K در چه افرادی رخ می دهد؟
در حالی که کمبود ویتامین K در بزرگسالان غیرمعمول است، اما اگر فرد یکی از شرایط زیر را داشته باشد، خطر کمبود ویتامین K در او بالاست:
- ابتلا به بیماری که بر هضم و جذب مواد غذایی توسط دستگاه گوارش اثر بگذارد، مانند بیماری کرون یا ﺳﻠﻴﺎك ﻓﻌﺎل
- مصرف داروهایی که در جذب ویتامین K تداخل ایجاد می کنند
- سوء تغذیه شدید
- مصرف زیاد الکل
در این موارد، پزشک ممکن است که مصرف مکمل های ویتامین K را به شخص توصیه کند.
همچنین استفاده از ویتامین K برای سرطان، تهوع صبحگاهی، رگ های عنکبوتی و سایر بیماری ها هنوز به لحاظ علمی به اثبات نرسیده است.
خواص و فواید ویتامین k
جلوگیری از پوکی استخوان:
پوکی استخوان به وسیله کاهش غلظت استخوان اتفاق می افتاد و معمولا بعد از سن 50 سالگی اتفاق می افتد که در زنان یائسه رایج است. این معضل در سکوت رشد می کند و اگر درمان نشود منجر به مشکلات بسیاری می شود.
نشانه ها و علائم پوکی استخوان ممکن است در شکل انحراف نخاعی، استخوان های شکننده و درد استخوان ها؛ رخ دهد. در حدود سن بیست تا سی سالگی جرم استخوان در گونه انسان شروع به کاهش می کند.
این محدوده سنی زمانی است که استخوان ها در بیشترین استحکام و تراکم هستند، اما بعد از آن تراکم استخوان ها شروع به کاهش می کند. زنان یائسه از مشکل کاهش تراکم استخوان، زمانی که سطح استروژن خون آنها کاهش می یابد؛ رنج می برند.
جلوگیری از خونریزی داخلی:
این ویتامین به کاهش ریسک خونریزی کبد، هپاتیت و جذب ضعیف مواد مغذی یا تاثیرات بلند مدت مصرف آنتی بیوتیک ها و آسپرین کمک کند. برخی مشکلات روده ای نیز به علت کمبود این ویتامین مانند انسداد، ورم روده بزرگ و مشکلات کولون رخ می دهد.
جلوگیری از انسداد صفرا:
مصرف آنتی بیوتیک برای مدت زمان طولانی می تواند باعث انسداد صفرا، التهاب روده، سلیاک و آماس روده شود. این بیماری ها حتی در مواقع کمبود ویتامین کا بدتر نیز می شوند. علاوه بر مصرف منظم مکمل ها با این ویتامین، از وقوع این مشکلات در آینده جلوگیری می شود.
تنظیم قند خون:
غده ی پانکراس در بدن انسولین ترشح می کند و حاوی مقدار زیادی ویتامین کا است. این ویتامین برای عملکرد مناسب پانکراس ضروری است. انسولین ترشح شده توسط پانکراس سطح قند خون را کنترل کرده و تبدیل قند به انرژی را تنظیم می کند. از این رو می توان گفت که ویتامین کا برای تنظیم سطح قند خون ضروری و لازم است.
جلوگیری از سرطان:
توسط تحقیقاتی به اثبات رسیده است که ویتامین کا در جلوگیری از بروز سرطان های روده، پروستات، معده، بینی و دهان مفید است. طبق یکی از مطالعات ویتامین کا در تثبیت بیماران مبتلا به سرطان کبد مفید بود و حتی عملکرد کبد را در این بیماران؛ بهبود داده بود.
مراقبت از سیستم ایمنی:
به وسیله مطالعاتی اثبات شده است که ویتامین کا از سیستم ایمنی و گوارشی محافظت می کند. علاوه بر آن؛ این قابل توصیه است که غذاهایی خورده شود که حاوی منبع بسیار زیادی از این ویتامین باشد، به این منظور که سیستم ایمنی و سیستم گوارشی سالم تر باشند.
علل و دلایل کمبود ویتامین K در بدن
اگرچه کمبود ویتامین K در بزرگسالان غیرمعمول است، اما افراد خاصی در صورت دارا بودن یکی از شرایط زیر در معرض خطر بیشتری قرار دارند که عبارتند از:
- مصرف داروهای ضد انعقاد خون کومارین مانند وارفارین که خون را رقیق می کند
- مصرف داروهای آنتی بیوتیک
- ابتلا به بیماری که موجب اختلال در جذب چربی می شود (بیماری سوء جذب چربی)
- رژیم غذایی با مقادیر بسیار پایین ویتامین K
داروهای ضد انعقاد خون و مشتقات کومارین با تولید پروتئین هایی که در لخته شدن خون نقش داشته تداخل دارند
برخی داروهای آنتی بیوتیک نیز موجب می شوند که تولید ویتامین K در بدن کاهش پیدا کند. سایر داروهای آنتی بیوتیک نیز ممکن است موجب کاهش اثر ویتامین K در بدن شوند.
سوءجذب چربی که منجر به کمبود ویتامین K می شود، ممکن است در افرادی به وجود بیاید که:
- بیماری سلیاک
- فیبروز سیستیک
- اختلال در روده یا سیستم صفراوی (کبد، کیسه صفرا و مجاری صفراوی)
- بخشی از روده با جراحی برداشته شده
نوزادان تازه متولد شده به دلایل مختلف در معرض خطر کمبود ویتامین K هستند که عبارتند از:
- شیر مادر حاوی مقادیر بسیار پایینی ویتامین کا است
- ویتامین K به خوبی از طریق جفت مادر به جنین نمی رسد
- کبد نوزاد به تازگی متولد شده به صورت موثر از ویتامین K استفاده نمی کند
- نوزادان در چند روز اول تولد در بدن ویتامین K تولید نمی کنند.
ویتامین کا و نوزادان
تجویز ویتامین کا در بدو تولید مانع از بروز کمبود آن در نوزادان می شود. معمولا به صورت آمپول به نوزاد تزریق می شود.
آکادمی اطفال آمریکا پیشنهاد می دهد نوزادان در بدو تولد سوزن حاوی 0.5 تا 1 میکروگرم ویتامین کا را تزریق کنند.
این سوزن به خصوص برای نوزادان مبتلا به بیماری خاص اهمیت دارد. ازجمله عوامل پرخطر ابتلا به خونریزی ناشی از کمبود ویتامین کا می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا می آیند
- نوزادانی که مادر آن ها از داروهای ضد تشنج، ضد انعقاد خون یا داروی سل استفاده می کند
- نوزادانی که به دلیل بیماری گوارش یا کبد دچار سوء جذب چربی هستند
- نوزادانی که در بدو تولد ویتامین کا دریافت نمی کنند، فقط از شیر مادر تغذیه می کنند و در معرض آنتیبیوتیک قرار می گیرند
اگرچه تزریق ویتامین کا در بدو تولد توصیه می شود، تصمیم انجام این کار با والدین است.
علائم کمبود ویتامین کا
کمبود ویتامین کا علائم مختلف دارد اما اصلی ترین علامت آن خونریزی شدید است. ممکن است خونریزی شدید فورا مشخص نشود زیرا فقط در صورتی رخ می دهد که فرد زخمی شود.
ازجمله علائم دیگر خونریزی شدید می توان موارد زیر را نام برد:
- بدن فرد به راحتی کبود می شود
- خون مردگی زیر ناخن
- خونریزی غشای مخاطی که دیوارهی قسمت های داخلی بدن را پوشانده است
- مدفوع تیره، قیرمانند یا همراه با خون
پزشک برای معاینه ی علائم کمبود ویتامین کا در جنین و نوزاد موادر زیر را نیز بررسی می کند:
- خونریزی قسمتی که بند ناف از آن جدا شده
- خونریزی پوست، بینی، دستگاه گوارش یا سایر قسمته ا
- خونریزی آلت تناسلی اگر کودک ختنه شده باشد
- خونریزی ناگهانی مغز که شدید و مرگبار است
میزان و نحوه مصرف ویتامین B6
