اختراع حاصل و ثمره تلاش فکری و تراوش ذهنی مخترع است که در قالب یک محصول صنعتی یا فرآیند صنعتی متبلور می شود .قانون ثبت علایم تجاری و اختراعات، مصوب اول تیرماه 1310 ثبت اختراع را در ایران تجویز می کند و برای ترتیب ثبت، آیین نامه قانون مزبور که در سال 1310 تصویب شده و در سال 1337 مورد تجدید نظر قرار گرفته است تشریفاتی را پیش بینی می کند.
ماده 26 قانون ثبت علایم تجاری و اختراعات مقرر می دارد : هر قسم اکتشاف یا اختراع جدید در شعبه مختلفه صنعتی به کاشف یا مخترع آن حق انحصاری می دهد که بر طبق شرایط و در مدت مقرر در این قانون از اکتشاف یا اختراع خود استفاده نماید مشروط بر اینکه اکتشاف یا اختراع مزبور مطابق مقررات این قانون در اداره ثبت اسناد تهران به ثبت رسیده باشد. نوشته ای که در این مورد اداره ثبت اسناد تهران می دهد ورقه اختراع نامیده می شود. هر اختراعی 2 حق را برای مخترع به وجود می آورد: یکی حق اخلاقی که همیشه باقی می ماند و دیگری حق مادی آن، که محدود است و در قانون ما بر حسب مخترع، 5، 10 ، 15 یا 20 سال می باشد.
مشخصات یک اختراع قابل ثبت
- جدید باشد: یعنی در قلمرو دانش یا آگاهی سابق موجود نباشد. به عبارت بهتر اختراع نباید تکراری باشد و مشابه آن قبلاً ایجاد نشده باشد.
نکته: در خصوص جدید بودن، ارزیابی تنها محدود به قلمرو جغرافیایی داخل کشور نیست و تمام کشورها مدنظر قرار می گیرند؛ بنابراین در هر کجای دنیا سابقه ای از اختراع وجود داشته باشد، آن اختراع جدید نیست. به علاوه شیوه و نحوه بیان اطلاعات هم تفاوتی نمی کند؛ یعنی اختراع در هرکجای جهان و از هر طریق که افشا شده باشد دیگر جدید محسوب نمی شود.
- دارای خلاقیت و ابتکار باشد: یعنی برای فردِ کارشناسی که دارای مهارت در آن زمینه علمی است، بدیهی و آشکار نباشد. اختراع باید دارای خلاقیت و ابتکاری باشد که افراد و کارشناسان عادی به راحتی قادر به فهم آن نباشند و آن را به عنوان مسئله ای عادی و بدیهی تلقی نکنند.
- دارای کاربرد صنعتی باشد: یعنی در رشته ای از صنعت قابل ساخت یا استفاده باشد. البته لازم نیست حتماً استفاده عملی از اختراع نشان داده شود. بلکه کافی است نشان داده شود که اختراع مذکور بالقوه قابل استفاده یا ساخت در صنعت است.
این نکته هم باید موردتوجه قرار بگیرد که كشفيات، نظریه های علمی، روش های رياضی، آثار هنری، طرح ها و قواعد يا روش های انجام كار تجاری و ساير فعالیت های ذهنی و اجتماعی را نمی توان به عنوان اختراع ثبت کرد.
برای ثبت اختراع چه مدارکی لازم است؟
برای ثبت اختراع باید مدارک زیر تکمیل و به طور آن لاین به اداره ثبت اختراع که زیرمجموعه اداره کل ثبت شرکت ها و مالکیت صنعتی است تحویل گردد:
- اظهارنامه ثبت اختراع: اظهارنامـه اینترنتی ثبت اختراع شامل فرمهائی است که متقاضی ثبت اختراع یا نماینده قانونی وی مبادرت به تکمیل آن در سایت مربوطه و در قسمت ثبت اظهارنامه مینماید. مشخصات مالک اختراع، نماینده قانونی، دریافت کننده ابلاغها، مخترع و همچنین مشخصات اختراع، ادعای حق تقدم و مشخصات فیش بانکی باید بصورت مرحله به مرحله در فرمهای اظهارنامه قید شود و سپس کلیه مدارک شناسائی و هویتی مربوط به مالک اختراع، وکیل قانونی و مخترع و برگه وکالتنامه و فیش بانکی به همراه متون اختراعی (شامل: توصیف، ادعا و نقشه) به اظهارنامه اینترنتی پیوست گردد.
- توصیف مشروح اختراع: اختراع مورد ادعای مخترع بـاید به طور کـامل شرح داده شود. در شرح اختراع باید تمام جنبه های ادعایی اختراع به طور واضح بیان گردد.
- نقشه های اختراع: این مورد به نوع اختراع ادعا شده بستگی دارد، لذا می تواند نقشه، نمودار و یا فرمولهای مربوطه را شامل گردد.
- ادعا: اینکه اختراع با ارائه راه حل عملی چه مشکلی را حـل مـی کنـد و چه مزایایـی دارد و اطلاعاتـی کـه میزان حمایت ناشی از حق ثبت را مشخص نماید.
مراحل ثبت اختراع
- تعیین مشخصات مالک و مخترع و ثبت اظهارنامه: شعبه مزبور پس از دریافت اظهارنامه و ثبت و تطبیق نسخ آن نسخه دوم را پس از تایید به متقاضی به عنوان رسید مسترد می دارد. متصدی شعبه مکلف است که ظرف مدت 15 روز اظهارنامه و ضمائم مربوطه را مورد بررسی قرار داده و در صورت داشتن نواقص، مراتب را به طور کتبی به متقاضی اعلام نماید.
- تعیین مشخصات فنی اختراع: در این مرحله بایستی مشخصات فنی اختراع خود را در قسمت مربوطه در سامانه اداره مالکیت صنعتی وارد نمایید. به همین منظور لازم است که برای اختراع خود یک نام و عنوان تعیین نمایید. زیرا در این مرحله لازم است تا آن را وارد سامانه کرده و سپس به توصیف اختراع خود بپردازید. توجه داشته باشید که توصیف اختراع به تنهایی می تواند نقش بسزایی در قابل ثبت بودن یا نبودن اختراع شما داشته باشد.
- بررسی اظهارنامه توسط کارشناسان اداره مالکیت صنعتی: چنانچه اظهارنامه و ضمائم آن کامل و مطابق آیین نامه باشد، کارشناس مربوطه در بانک اطلاعات داده اداره مالکیت صنعتی به جستجو پرداخته تا مطمئن شود که اختراع شما جدید است یا خیر. در صورتی که مورد مشابهی پیدا نکند گواهی نامه ثبت اختراع شما صادر می شود و اگر اختراعی مشابه با آنچه شما در توصیف اختراع خود بیان کردید یافت شد به شما اطلاع داده می شود تا به اداره مالکیت معنوی مراجعه کنید. در صورتی که با شواهد و استدلال کارشناس مربوطه را قانع کنید که اختراع شما جدید بوده و نسبت به اختراعات قبلی دارای ابتکار است ، گواهی نامه ثبت اختراع به نام شما صادر می شود.
محتویات ومندرجات اظهارنامه اختراع
بنابر ماده ۵ آئین نامه اجرایی قانون ثبت اختراعات اظهارنامه ثبت اختراع باید حاوی نکات زیر باشد:
- اسم، شماره ملی، نشانی، کدپستی، تابعیت و سمت متقاضی و درصورتیکه متقاضی شخص حقوقی است ذکر نام، نوع فعالیت، اقامتگاه، محل و شماره ثبت، تابعیت، مرکز اصلی و عنداللزوم هرگونه شناسه دیگر آن الزامی است.
- اسم، شماره ملی، نشانی، کدپستی نماینده قانونی متقاضی درصورت وجود
- اسم، اقامتگاه و کدپستی شخص یا اشخاصی که صلاحیت دریافت ابلاغ ها در ایران را دارند درصورتیکه متقاضی مقیم ایران نباشد. در بند ۳ درصورتیکه متقاضی مقیم ایران نباشد و بنابر حق تقدم مقرر در کنوانسیون پاریس درخواست ثبت اختراع خود را ایران بنماید باید اسم، اقامتگاه و کدپستی شخص یا اشخاصی که صلاحیت دریافت ابلاغ ها را درایران دارند اعلام نمایند تا تصمیمات اداره در زمان مقتضی به آنها ابلاغ گردد و پرونده معطل نماند.(این بند باید توسط اشخاص غیر ایرانی تکمیل شود و برای متقاضیان ایرانی که ابتدا به ساکن درایران تقاضای ثبت اختراع می کنند پر کردن این بند الزامی نیست)
- اسم، نشانی و شغل مخترع درصورتیکه متقاضی شخص مخترع نباشد: مخترع شخصی است که اختراع حاصل تلاش فکری و ذهنی اوست و حقوق اختراع ثبت شده منحصراً به او تعلق دارد اما در بسیاری از مواقع مخترعین بر طبق قرارداد استخدام یا کار معین و یا قراردادهایی ازاین قبیل اختراع را به دستور و سفارش کارفرما انجام می دهند و برطبق قرارداد فیمابین تمام یا قسمتی از حقوق مادی آن متعلق به کارفرما یا بنگاه و شرکتی است که وی را استخدام کرده است ولیکن نام مخترع (حقوق معنوی) وی محفوظ است و نام وی باید در اختراع ذکر شود فلذا درصورتیکه مخترع غیر از مالک باشد باید این بند تکمیل شود و نکته دیگر اینکه درصورتیکه افرادی به صورت مشترک اختراعی کرده باشند حقوق ناشی از اختراع مشترکاً به آنان تعلق می گیرد و درصورت تعدد متقاضیان ثبت اختراع به درخواست آنها میزان سهم هریک در گواهی نامه اختراع به تفکیک قید خواهد شد در غیراینصورت حقوق ناشی از اختراع بالسویه خواهد بود.
- عنوان اختراع به نحوی که اختراع ادعایی را مشخص سازد و مشتمل بر کلماتی مثل «بهتر» و غیره نبوده و ترجیحاً بین ۳ تا ۱۰ کلمه باشد: در کشورهای مختلف و خصوصاً کشور ما جستجوی بسیاری از اختراعات در بانکهای اطلاعاتی بنابر کلید واژه های عنوان اختراع انجام می پذیرد فلذا دارای اهمیت بسیاری برای ادارات اختراع و کارشناسان و استفاده کنندگان از اختراع می باشد و بدین ترتیب عنوان اعلامی باید در عین اختصار، گویا و مبین ویژگی های فنی اختراع باشد تا علاوه بر قابلیت جستجوی بهتر سوابق پییشین، موجب می شود سایر افراد از اختراع مذکور مطلع شده و بالتبع درصورت نیاز قراردادهای لازم را برای خرید و اجازه استفاده با مخترع (مالک اختراع) منعقد کنند و نکته دیگر اینکه این کلیدواژه ها نباید توصیفی و رنگ و صبغه تبلیغاتی داشته باشند و از درج عباراتی مثل بهتر، بهترین، عالیترین، زیباترین و فنی ترین خودداری شود.(ترجیحاعنوان اختراع صحیح به زبان انگلیسی نیز درج شود)
- تاریخ، محل و شماره اظهارنامه یا گواهی نامه اختراع در خارج، درصورت درخواست حق تقدم: بنابه ماده ۹ قانون ثبت اختراعات مصوب ۱۳۸۶ متقاضی می تواند همراه با اظهارنامه خود، طی اعلامیه ای حق تقدم مقرر در کنوانسیون پاریس برای حمایت از مالکیت معنوی مورخ ۱۲۶۱ هجری شمسی (۲۰ مارس ۱۸۸۳) و اصلاحات بعدی آن را درخواست نماید حق تقدم می تواند براساس یک یا چند اظهارنامه ملی یا منطقه ای یا بین المللی باشد که در هر کشور یا برای هر کشور عضو کنوانسیون مذکور تسلیم شده است و با پذیرش درخواست حق تقدم حمایتهای مذکور در کنوانسیون پاریس شامل آن خواهد بود.
کنوانسیون پاریس بر ۳ اصل
- رفتار ملی (NATIONAL TREATMENT)
- اصل استقلال (INDIPENDENT)
- اصل حق تقدم (PRIORITY)
بنابر قاعده حق تقدم PROIRITY متقاضی ثبت اختراع از تاریخ تسلیم اظهارنامه یک سال حق تقدم خواهد داشت که برای ثبت اختراع به کشورهای دیگر عضو کنوانسیون پاریس مراجعه و تقاضای ثبت اختراع بنماید واگر در این اثنا اظهارنامه دیگری توسط اتباع سایر کشورهایاهمان کشور، تسلیم اداره ملی ثبت اختراع آن کشور شود، شخصی که زودتراز سایرین اظهارنامه خود را در اداره ملی یکی از کشورهای عضو کنوانسیون پاریس تسلیم وفایل نموده بردیگران مقدم است و اگر در این فاصله زمانی یک سال (حتی آخرین روز ۱۲ماهه حق تقدم) به آن اداره ملی برای ثبت اختراع مراجعه کند نسبت به سایرین که بعداز تاریخ تسلیم اظهارنام مقدم درکشورمبدااظهارنامه تسلیم نموده اند حق تقدم خواهد داشت (رعایت این بند بیشتر مشمول اختراعاتی است که ازطرف اشخاص متقاضی غیر ایرانی برطبق کنوانسیون پاریس تقاضا میشود است)
- اطلاعات مربوط به اظهارنامه اصلی درصورت تکمیلی بودن اختراع: بنابرماده ۲۵ آئین نامه اجرایی قانون ثبت اختراعات مصوب ۱۳۸۶ توسعه با بهبود یک اختراع می تواند موضوع اظهارنامه تکمیلی قرار گیرد مشروط بر اینکه مکمل و مبین همان اختراعی باشد که در اظهارنامه اصلی ادعا شده است در این صورت:
- شماره و تاریخ اظهارنامه اصلی در اظهارنامه تکمیلی ذکر می گردد: در بند ۴ ماده یک کنوانسیون پاریس عنوان اختراع تکمیلی یا بهبود یافته (IMPROVEMENT OF PATENT) نیز بکار گرفته شده است و در ماده ۲۵ آئین نامه نیز به این امر اشاره شده است و صدور گواهی نامه اختراع تکمیلی تابع همان مقرراتی خواهد بود که برای گواهی نامه اصلی تعیین شده است وهمچنین برابر ماده ۹آیین نامه اجرایی اظهارنامه تقسیمی باید دارای الزامات اظهارنامه اصلی بوده ودر تسلیم آن نکات زیررعایت گردد:
- شماره و تاریخ اظهارنامه اولیه
- در صورت درخواست حق تقدم از سوی متقاضی، ذکر شماره و تاریخ اظهارنامه نخستین، همراه با محل حق تقدم
- اصلاح توصیف، ادعا، نقشه و خلاصه توصیف مذکور در اظهارنامه اصلی
- مدارک مربوط به پرداخت هزینه اظهارنامه های تقسیمی
تبصره: در صورت ادعای حق تقدم های متعدد برای اظهارنامه اصلی، متقاضی اظهارنامه تقسیمی می تواند از حق تقدم یا حق تقدم هایی که از نظر موضوعی مرتبط با آن اظهارنامه تقسیمی باشد، استفاده کند.
- تعداد صفحات توصیف، ادعا، خلاصه توصیف اختراع و نقشه ها، برطبق بند ۴ ماده ۱۷ آئین نامه اجرایی قانون ثبت اختراع مصوب ۱۳۸۶: شماره گذاری صفحات باید به عدد فارسی و به نحوی باشد که شروع قسمت توصیف اختراع با شماره یک آغاز و به ترتیب تا پایان ادعاها و خلاصه اختراع شماره گذاری شود چنانچه اظهارنامه همراه با نقشه نمودار و جدول باشد ابتدای آنها باید با شماره های جدید از یک شماره گذاری شوند.
- تعیین طبقه اختراع براساس طبقه بندی بین المللی اختراعات: یکی از راهکارهای بازیابی و جستجو در سیستم اختراعات، استفاده ازسیستم طبقه بندی و دسته بندی اختراعات باتوجه به حوزه های مختلف تکنولوژیکی است و برای جستجو و بازیابی اختراعات، علاوه بر سیستم جستجو برطبق کلیدواژه (KEYWORD) سیستم دیگری که مبتنی بر موضوع ثبت اختراع (PATENT SUBJECT MATTER) است موجود می باشد و فرآیند جستجوی اختراعات در سیستم طبقه بندی، شکل تکامل یافته سیستم های پیشین است و تضمین و امنیت آن بیشتر از سیستم کلیدواژه است، درابتدا کشورهای اروپایی بین خود پایه و مبنای ایجاد یک سیستم واحد و متحدالشکل طبقه بندی بین المللی اختراعات را پایه ریزی کرده اند که مبتنی بر سیستم سلسه مراتبی (Hierarchical) است که براساس بخش، زیربخش، گروه و زیرگروه، حوزه های مختلف تکنولوژی بصورت سلسله مراتبی طبقه بندی می شود و این امر براساس موافقتنامه استراسبورگ که در سال ۱۹۷۱ میلادی به تصویب رسیده و پایه و سنگ بنای سیستم طبقه بندی بین المللی IPC است انجام می شود و علیرغم اینکه کشورهای زیادی عضو این موافقتنامه نیستند ولیکن در عمل از این سیستم واحد بین المللی برای طبقه بندی اختراعات تبعیت می کنند.
از کجا بدانیم اختراع قبلا ثبت نشده است؟
متاسفانه سامانه رایانه ای که بتوان در میان اختراع های ثبت شده جستجو کرد وجود ندارد. جدید بودن اختراع و قابلیت ثبت آن، پس از ارائه مدارک لازم، در محل اداره کل ثبت شرکت ها و مالکیت صنعتی و توسط متخصصان این امر بررسی می شود.
چگونه اثبات می شود که اختراع متعلق به شماست؟
سیستم ثبت اختراع در کشور ما، سیستم اعلامی است. بر اساس این سیستم، ثبت اختراع فقط بر اساس ادعای مخترع صورت می گیرد. یعنی ادعای مخترع مقرون به صحت تلقی شده و تنها شرط عدم سابقه آن توسط متخصصان مورد بررسی قرار می گیرد. در صورتی که بعدا مشخص شود که حق معنوی نوآوری متعلق به شخص دیگری بوده است، شکایت از طریق مراجع قضایی قابل پیگیری است.
مراحل قانونی و مدارک ثبت شناسنامه نوزاد چیست؟
