ایران سرزمین فرهنگ و آیین های پر شور سنتی و محلی است. رسم و رسومی که هر چند این روزها خیلی از آنها به دست فراموشی سپرده شده اند، اما هنوز هستند مردمی که به سنت هایشان وفادارند و در جشن ها و مراسم ها جای خاصی برای آنها در نظر می گیرند. در گذشته در مازندران و روستاي های ايمن آباد و كروكلا، از زمان آگاهي وجود فرزند در شكم مادر(حاملگی) تا جشن هاي مختلفي كه طي چند سالگي او اجرا مي شود، شامل آداب و رسوم خاصي است كه جذابيت و نشاط ويژه اي را سرشار از آموزه هاي اخلاقي و اجتماعي، با خود همراه كرده است.
زمان تولد فرزند
در مازندران در گذشته، وقتي زني براي اولين بار باردار می شد خبر آن را به خواهر شوهرش(شي خواخر) مي دهد تا او اين خبر را به همسرش يعني پدر فرزند بدهد و گفتن اين خبر توسط زن به شوهرش، بي احترامي محسوب مي شد. همچنين زن باردار اين خبر را به دوستش هم مي داد، تا او اين خبر شادي آفرين را به پدر و مادرش بدهد. اين شخص كه در روستا به او " خور يار " مي گويند، در قبال اين خبر خوش، هديه اي از سوي پدر و مادر عروس دريافت مي كرد. پدر و مادر دختر هم اولين باري كه پس از شنيدن اين خبر به خانه ي دختر و دامادشان مي آيند، با در دست داشتن هدايايي مثل: شيريني محلي، نان محلي، غاز و يا بوقلموني كه آنرا از قبل كشته و تميز کرده اند، به عنوان هديه پيشكش دخترشان مي كنند. در قديم بسيار دوست داشتند كه فرزندشان پسر باشد. چون هم به عنوان نيروي كار براي خانواده ي روستايي مطرح مي شد و هم نگاهشان بر اين بود كه " كيجا مردم شه " يعني دختر روزي شوهر مي كند و مي رود و اصطلاحا" مي گفتند دختر مال مردم است. زنان باردار حتي يكي دو روز و يا حتي چند ساعت مانده به تولد فرزندشان در زمين هاي كشاورزي از جمله زمين شاليزاري و پنبه زارها و باغات سيفي جات مشغول به كار بودند. قابله يا مامايي كه در روستا بود، دو سه روز مانده به تولد نوزاد، را باخبر مي كردند كه طي چند روز آينده جايي نرود و اگر رفت سريع برگردد كه هنگام تولد نوزاد، نگراني از اين بابت وجود نداشته باشد.
نام گذاشتن بر کودک
ساعاتي پس از تولد نوزاد زمان نامگذاري كودك فرا مي رسيد. برای انتخاب نام مناسب براي كودك، پدر نوزاد براي احترام به نزد پدر و مادرش مي رود تا نامي براي او انتخاب كنند. در صورتي كه پدربزرگ و مادربزرگ قيد حيات باشند، آنان نيز براي احترام به نزد آنان می رفتند. از طرفي نيز به پدر و مادر همسر داماد ارجاع مي دادند، تا آنان نامي را براي نوه شان انتخاب كنند. اين انتخاب نام حتي به سمت برادران بزرگتر و حتي عموها نيز ادامه مي يافت كه اين تعارف ها و احترام ها همچنان ساعاتي و شايد يكي دو روزي طول مي كشيد. اولويت نامگذاري به سمت نامي مي رفت كه از بستگان بسيار نزديك نوزاد مثل: پدربزرگ، مادربزرگ، عمو، دايي، عمه، خاله و ... بودند و طي يكسال اخير فوت نموده باشند. هر چند شايد اين نام، مورد علاقه ي پدر و مادر نوزاد نمي بود. پس از انتخاب نام براي نوزاد، جمع حاضر صلوات مي فرستادند و آرزوي خوشبختي برايش مي كردند. آناني كه سواد داشتند در گوشه قرآن نامش را همراه با سالروز شمسي و قمري تولدش يادداشت مي نمودند.
مراسم گهواره بستن
گهواره بستن نوزاد در بدو تولد یکی از رسم های قدیمی مردم دیار مازندران است که در زبان طبری به آن گَهْره وَنّی می گویند، درگذشته در اغلب روستاهای مازندران به ویژه لاویج این رسم پابرجا بوده است و اکنون نیز نه به شکل تماما سنتی همچنان ادامه دارد. مادر عروس، پیش از متولد شدن کودک اقدام به فراهم کردن امکاناتی نظیر پوشاک، کمد ، وسایل مورد نیاز کودک در حد وسع مالی خود، می کند که در این بین گهواره یکی از اصلی ترین کالا ها می باشد (گهره ونی بی گهره که نوونه...!) در سومین روز از تولد فرزند، مادر عروس وسایل تهیه شده را به داماد و دخترش هدیه می دهد و خویشاوندان را دعوت می کنند تا، مراسم گهواره بستن را در کنار یکدیگر انجام دهند. از این رو مراسم گهواره بستن یک مهمانی و دورهمی می باشد که به بهانه قدم نو رسیده خویشاوندان گرد هم جمع شده و روزی را با شادی و جشن بقول مازنی ها " چکه سما " می گذرانند.
بزرگترین شخص از نزدیکان نوزاد که معمولا مادر داماد است. البته در صورتی که مادربزرگ داماد یا عروس در قید حیات نباشند یا توانایی لازم را نداشته باشند، مراسم گهواره بستن را با بستن نوزاد به گهواره شروع می کند. پس از بستن نوزاد به گهواره، روی گهواره گردو می شکنند به باور مردم مازندران این عمل موجب می شود تا کودک در آینده دندان درد نگرفته یا هنگام در آوردن دندان درد نکشد و دندان هایش به راحتی در بیاید. مراسم گهواره بستن نوزاد در مازندران با دعا و شعر خوانی برای نوزاد ادامه پیدا می کند و هدف اینست که کودک از عوامل طبیعی از جمله زلزله، طوفان، رعدو برق و مواردی مثل سر و صدای پدر و مادر ویا همسایگان نترسد. در میانه مراسم میهمانان با گردو، حلوا، بادونه، ریز نون (کسمه) که میزبان برای آن ها تدارک دیده است پذیرایی می شوند. قابل ذکر است که امروزه میوه، شیرینی و شربت نیز به موارد پذیرایی اضافه شده است و در انتهای مراسم خویشاوندان و آشنایان هدایایی را به نوزاد می دهند.
دندان سری
این رسم زمانی برگزار می شود که اولین نشانه های دندان درآوردن در نوزاد ظاهر شود. در این مراسم مادر کودک، به همراه خانم های فامیل، آش شیربرنج می پزند و در میان همسایگان و فامیل تقسیم می کنند. در این آیین هر کس آش را گرفت، هدیه ای به دلخواه در کاسه خالی آش می گذارد. اگر تعدادي از دعوت شدگان به دلايلي نتوانستند حضور يابند، كاسه اي از آش را به خانه شان مي فرستند و معمولا" رسم است كه افراد هنگام پس دادن كاسه، هديه اي مانند جوراب، روسري يا پول در آن مي گذارند. هدايا در مجموع به كودك تعلق دارد و توسط مادر در صندوقچه اي نگهداري مي شود و در درازمدت صرف كودك مي شود. و ممکن است در صورت وجود مشکلات مالی این هدایا صرف مخارج زندگی می شد.
ده حمام
امکانات در زمان قدیم مانند امروز نبود، پس از تولد فرزند به مدت ده روز مادر و نوزاد به حمام نمي رفتند و در روز دهم با انجام مراسم خاصي كه در مازندران به " ده حموم " معروف است، جشن ده حمام برگزار مي شود. مراسم ده حمام با پذيرايي نهار از مهمانان دعوت شده از روز قبل برگزار مي شد، كه تمامي آنها را زنان فاميل و بستگان و همسايگان تشكيل مي دادند. خانواده ي عروس بويژه مادر عروس كه تا روز ده حمام، تمامي لباس ها و حتي گهواره ي نوه اش را خريداري و آماده كرده بود، با مراسم خاصي به خانه ي دخترش مي آورد. لباس هاي نوزاد در مجمعه مسي گذاشته و در كنارش كله قند، شيريني، صابون، حنا، انواع ميوه جات و ... گذاشته مي شد و با هلهله(كلي ونگ) و شادي، خواندن ترانه هاي محلي و كف زنان حال و هواي خاصي به كوچه و خيابان روستا داده مي شد. از طرفي هدايايي نيز براي پدر و مادر نوزاد و حتي پدر شوهر و مادرشوهر تهيه مي شد و به آنان هديه مي شد. پدر و مادر داماد با دود كردن اسپند به استقبال خانواده ي عروس مي رفتند و با تحويل گرفتن گهواره و لباس كودك و ساير هدايا، براي قدرداني هديه اي كه وجه نقد بود به عنوان شيريني به او مي دادند. مادر عروس به همراه قابله، نوزاد و مادرش را به حمام مي برند كه در قديم حمام عمومي بوده است. اصطلاح محلي رايج در روستاي ايمن آباد و كروكلاي بابل به نوزاد پسر " داماد " و به مادر نوزاد " داماد مار " مي گفتند يعني به اميد اينكه روزي دامادي اين پسر را شاهد باشند و شاهد رخدادي ناگوار نباشند و اگر دختر بود واژه ي " عاروس مار" را به كار مي بردند. در داخل حمام عمومي نيز كه افراد عادي نيز حضور داشتند، كساني از بستگان نوزاد نيز در حمام حاضر مي شدند. هنگام شستن فرزند با ذكر سلام و صلوات و خواندن حمد و سوره و آيت الكرسي، غسل مولود انجام مي شد.
گوش راهگری
اگر پسر باشد ختنه سوران(چيك وريني) و اگر دختر باشد مراسم سوراخ كردن گوش يا گوش راهكري. مردم مازندران به سوراخ كردن راه كردن مي گويند. گوش راهكري از چندماهگي نوزاد شروع مي شد و تا حداكثر به سه سالگي اش ختم مي شد. شخصي را كه اقدام به سوراخ كردن گوش دختربچه مي كرد گوش راهكر مي ناميدند. گوش راهكرها در روستاي ايمن آباد و كروكلا بيشتر قابله هاي روستا بودند مثل: سيد بيجي، سيد نورجان، سيد رقيه، زبيده خاله، سيد هاجر، كربلايي سكينه و... گوش راهكر ابتدا سوزن خياطي (درزن) را نخ مي كرد و سپس الكل را با پنبه به لاله ي گوش نوزاد با فشار مي ماليد تا بي حس گردد. سپس سوزن را در لاله ي گوش فرو مي كرد كه با درد زيادي هم همراه بود و پس از بيرون كشيدن از طرف ديگر، نخ را گره مي زد تا باز نشود. هنگام سوراخ كردن گوش نيز علاوه بر فرستادن صلوات، سوره حمد و توحيد نيز مي خواندند.
ختنه سوران
ختنه سواران تركيبي است از دو كلمه ختنه و سوران به معني جشني كه براي سنت ختنه كردن بر پا مي شود. ختنه بريدگي غلاف سر آلت تناسلي پسران است و از نشانه هاي مسلماني است. در مازندران ختنه سواران معمولا" در صورت توانائي مالي خانواده و متناسب با آن، طي تشريفات و جشن و ميهماني خاصي برگزار مي شود. اين مراسم نه تنها در مازندران بلكه تقريبا" در تمام مناطق ايران عموميت دارد. بعضي از خانواده هايي كه در سنین پیری صاحب پسری می شوند، به خاطر اینکه شاید در عروسی فرزندشان زنده نباشد، در مراسم ختنه سوران به اصطلاح عروسی می گیرند، یعنی آن را بطور مفصل و همانند عروسي برگزار می کردند. در جشن های ختنه سوران نوازنده خبر می کردند و شام و ناهار می دادند و کسانی که به دیدن پسر ختنه شده می آمدند معمولا" هديه ای هم می آوردند. گاهی برای بچه دِرون هم می زنند یعنی سيني را مي چرخاندند و پول جمع می کردند.
سخن آخر
مراسم تولد نوزاد در شهر شما چگونه برگزار می شود؟ امیدواریم که از خواندن این مطلب لذت برده باشید و خوشحال می شویم اگر نظری یا پیشنهادی داشته باشید با ما در بخش دیدگاه در میان بگذارید.
مراسم سنتی عروس گوله در گیلان
