گیلاس سورینام یا پیتانگا گیاهی درختچه ای یا درختی از خانوده مورد (Myrtaceae) می باشد. این گیاه بومی سواحل شرقی آمریکای جنوبی، از سورینام تا جنوب برزیل بوده و در بخش هایی از پاراگوئه، آرژانتین و اوروگوئه نیز گسترش دارد.
در سراسر برزیل و اوروگوئه این گیاه را به عنوان گیاهی مقاوم در برابر آفات، آسان رشد و همچنین سرشار از آنتی اکسیدان ها می دانند. این درخت همچنین در غرب هندوستان نیز رشد می کند. از این گیاه اغلب به عنوان درختی زینتی در باغ ها یا در فضاهای سبز و یا حاشیه کاری ها نیز استفاده می شود.
در گذشته جزو گیاهان زینتی تلقی می شده اما به دلیل رشد آسان و گسترش زیاد آن در نواحی بومی، به عنوان یکی از گونه های گیاهی هرز برای باغ ها قلمداد می شود.
پوست میوه نازک است و گوشت نارنجی مایل به قرمز سبک و آبداریست با مزه ترش مایل به شیرین. گیلاس سورینام در درجه اول به عنوان یک پرچین پرورش می یافت، اما میوه آن نیز خوراکی می باشد. مزه و طعم این میوه ها از شیرین تا ترش در کولتیوارهای مختلف و بسته به درجه رسیدگی آنها متفاوت است.
به طوری که میوه هایی به رنگ قرمز تیره تا سیاه بسیار شیرین ولی میوه های سبز رنگ تا نارنجی رنگ بسیار ترش مزه می باشند. از این میوه ها به خصوص در نواحی بومی به فراوانی در تهیه ی مرباها و ژله ها استفاده می شود. همچنین این میوه ها سرشار از ویتامین ث و منبع خوبی از ویتامین آ هستند.
در برزیل، برگ های این گیاهان را در زیر سقف منازل می چپانند. این کار سبب می شود که ماده ای رزینی و خوشبو از این برگ ها ساتع شود که سبب دفع حشرات در منزل می گردد.
در بخش هایی از اوروگوئه، از برگ های این گیاهان در تهیه ی نوعی چای استفاده می شود.
در مورد خواص دارویی این گیاهان نیز تحقیقات متعددی صورت گرفت که نشان می دهد اسانس این گیاهان دارای خواص کاهندگی فشار خون، ضد قند خون یا دیابت، ضد تومور و ضد درد می باشند. همچنین فعالیت های ویروس کشی و قارچ کشی نیز از خود نشان داده است.
این اسانس علیه میکروارگانیسم هایی نظیر Trichomonas gallinae ، Trypanosoma cruzi و Leishmania amazonensis فعالیت می کنند.
در آمریکای جنوبی نیز در سطح وسیعی از این گیاهان برای درمان بیماری های معده استفاده می شود.
خصوصیات گیاهشناسی:
گیلاس سورینام به صورت درختچه ای بزرگ یا درختی کوچک با فرمی مخروطی شکل و کند رشد که می تواند تا 8 متر نیز ارتفاع داشته باشد دیده می شود. در هنگام کوبیدن یا بریدن یا خرد کردن شاخه ها و برگ های این گیاهان، رزینی معطر از آنها ساتع می شود که می تواند برای افراد حساس، مشکلات تنفسی ایجاد کند.
برگ ها دارای آرایش متقابل و تخم مرغی – نیزه ای شکل هستند. برگ های جدید آنها به رنگ های برنزی، مسی یا مسی – صورتی دیده می شوند ولی برگ های بالغ به رنگ سبز تیره و براق و به طول بیش از 4 سانتیمتر مشاهده می گردند.
رنگ برگ ها در طول زمستان به قرمز تغییر می یابد. گل ها دارای چهار گلبرگ به رنگ سفید بوده که در خوشه های گل بلند و باریکی ظاهر می شوند. این گل ها دارای حدود 50 تا 60 عدد پرچم سفید با دانه های گرده زرد رنگ می باشند که بسیار محسوس و مشخص است.
گل های این گیاهان به صورت گروه های چهارتایی در کنار برگ ها ظاهر می شوند. میوه های این گیاهان به صورت سته ای با 7 تا 8 شیار مشخص، به رنگ های سبز تا زرد در میوه های نارس و قرمز روشن تا سیاه در میوه های رسیده دیده می شوند.
گوشت این میوه ها به رنگ های نارنجی تا قرمز، بسیار آبدار و دارای مزه ای ترش (در میوه های نارس) تا بسیار شیرین (در میوه های رسیده) است. هر میوه ها حاوی یک بذر بزرگ و گرد است. در برخی موارد نیز هر میوه دارای دو تا سه بذر کوچک به رنگ قهوه ای روشن می باشد.
کاشت گیلاس ستاره ای
مکان کاشت
گیلاس سورینام با نواحی زیادی سازگاری کسب کرده ، مناطق گرمسیری و همچنین نیمه گرمسیری بهترین مناطق برای پرورش گیلاس ستاره ای می باشند. و در نزدیکی ساحل یا ارتفاعی معادل 1000 متر بالاتر از سطح دریا رشد می کند.
دما
گیلاس ستاره ای باید کاملا در معرض نور آفتاب قرار داشته باشد. دمای مناسب برای نهال گیلاس ستاره ای 2- تا 22 درجه سانتی گراد می باشد. اما زمانی که درخت خوب تثبیت شود می تواند دمای 5- تا 56 درجه سانتی گراد را با تنها کمی آسیب سطحی تحمل نماید.
خاک
گیلاس ستاره ای در انواع مختلف خاک رشد می کند اما در مقابل شوری آسیب پذیر است. گیلاس سورینام به کم آبی مقاوم است و اگر ریشه های محکمی داشته باشد می تواند در مقابل خشکسالی های طولانی مدت نیز مقاومت کند. اما رطوبت بیشتر و خاک مرطوب در زمان میوه دهی باعث بالا رفتن مقدار محصول خواهد شد.
کود
برای افزایش محصول بهتر است در دوره های سه ماه یکبار کود دهی شود. همچنین آبیاری باعث محصول بهتر و مرغوبتر خواهد شد.
تکثیر
معمولاً از بذرهای این گیاه برای تکثیر آن استفاده می شود. این بذرها می توانند برای مدت طولانی تر از یک ماه زنده بمانند. بذرهای کشت شده پس از 3 تا 4 هفته جوانه خواهند زد. اکثر نهال های بذری نیز در برابر انتقال موفق عمل می کنند.
در هندوستان، استفاده از روش خوابانیدن نیز برای تکثیر این گیاهان موفقیت آمیز بوده است. همچنین می توان نهال های حاصل را پیوند زد. اما گیاهان پیوند شده تمایل به تولید پاجوش های زیاد در زیر محل پیوند دارند.
گیاهان کشت شده پس از حدود 2 سال می توانند میوه تولید کنند. اما در صورت مساعد نبودن شرایط ممکن است میوه دهی 5 تا 6 سال، و یا در برخی موارد حدود 10 سال به تأخیر بیافتد.
مراقبت از گیلاس سورینام
نهال گیلاس ستاره ای رشد کندی دارد و اگر شرایط سخت و نامطلوب باشد 5 تا 6 سال و حتی در مواردی تا ده سال میوه دهی به تاخیر می افتد. نهال گیلاس سورینام در برخی موارد بعد از دو سال میوه دهی را شروع می کند. اگر گیلاس سورینام را هرس نکنید، می توانید محصول بیشتر و بهتری برداشت نمایید.
آفات و بیماری ها
درخت گیلاس سورینام در بسیاری از کشورها مانند اسراعیل به هرگونه آفتی مقاوم شده است. درخت گیلاس ستاره ای در برابر خشکی مقاوم است و با رنج زیادی از درجات دما سازگاری دارد.
کاربردها
جوشانده ی غنچه های گیلاس سورینام را به عنوان دارویی بر ضد آنفولانزا، سرماخوردگی، سردرد و مشکلات عضلات مثل سفتی ، قولنج و گرفتگی عضلانی استفاده می شود.
خوردن گیلاس سورینام رسیده برای کودکان بسیار لذت بخش است. چون هسته گیلاس سورینام سمی است وقتی می خواهیم از این میوه برای غذا استفاده نمایید باید گیلاس سورینام را از یک طرف برش داده و هسته را خارج نمایید.
نحوه پرورش و نگهداری نخل اره ای
