راهکارهای موثر برای آموزش دوستیابی به کودکان

دوستی، رابطه دو جانبه ­ای است که مصاحبت، مشارکت، درک افکار و احساسات و دلداری دادن به یکدیگر را به هنگام نیاز در بر دارد. داشتن دوست صمیمی می ­تواند از کودک در برابر فشار وقایع استرس­ زا و تنهایی محافظت کند، عزت نفس او را افزایش داده، اضطراب و افسردگی را کاهش دهد. کودکانِ بدون دوست که توانایی دوست یابی را ندارند از تنهایی رنج می ­برند و اغلب از نظر اجتماعی بی ­تجربه و بدون مهارت هستند. دوستی ­ها و کیفیت روابط میان فردی با پیشرفت مهارت­ های اجتماعی و تعدیل هیجانات همبستگی قوی دارند. همچنین آموزش مستقیم مهارت ­های دوست یابی به کودکان، باعث افزایش کیفیت دوستی در آنان می ­شود و آموزش از طریق والدین به اندازه آموزش مستقیم در افزایش کیفیت دوستی در آنان اثر­بخش نیست. روانشناسان معتقدند که احساس بی­ ارزشی عمیق یا فقدان عزت نفس ریشه­ ی بسیاری از نابهنجاری ­های روانی است که در میان افراد دیده می ­شود. عزت نفس عبارت است از قضاوت و نگرشی که فرد به طور پیوسته و مداوم از ارزش­ های خود بیان می­ دارد. دانش آموزانی که عزت نفس بالاتری دارند، در تکالیف مدرسه و پیشرفت تحصیلی موفق ­تر هستند. در اجتماعات درون مدرسه و جامعه مشارکت بیشتری داشته همچنین روابط میان فردی موفق ­تری دارند. بنابراین برای افزایش پیشرفت تحصیلی باید عزت نفس را بالا برد. دانش آموزان دارای عزت نفس پایین، تصویری افسرده و ناامید از خود نشان می­ دهند و در مدرسه تمایل دارند در حاشیه بمانند.

نداشتن دوست در مدرسه و کشف دلایل آن

اگر کودکتان در ایجاد و نگهداری دوستی ­ها مشکل دارد، بکوشید علت آن را دریابید.

• آیا آن قدر حساس است که همیشه احساساتش جریحه دار می شود و دوستانش را از دست می دهد؟
• آیا ساکت است و نسبت به ارتباط با دیگران بی تفاوت است؟
• آیا تهاجمی و قلدر است و به همین علت کودکان دیگر نمی خواهند با او باشند؟
• آیا از مهارت­ های اجتماعی برخوردار نیست؟
• آیا مهارت های لازم برای یک دوست با وفا بودن را ندارد؟

بهترین زمان آموزش دوست یابی به کودکان

برای آموزش دوست یابی به کودک والدین باید قبل از رسیدن کودک به سن مدرسه یک سری از آموزش های اولیه را به او داده باشند و کودک آمادگی اولیه در این زمینه کسب کرده باشد تا بتواند روابط اجتماعی مناسبی با همسالان خود در مدرسه ایجاد کند. لذا والدین باید از قبل خود روش های مناسب آموزش این مهارت را آموخته باشند و بهترین روش را بر روی کودک خود پیاده سازی کنند تا کودک روابط سالم و خوبی در مدرسه برقرار کند و از رفتن به مدرسه خوشحال باشد.

نقش والدین در آموزش دوست یابی به کودک

همان طوری که در مبحث گذشته گفته شد، والدین در زمینه آموزش مهارت های دوست یابی نقش اولیه و اساسی را برعهده دارند. این نقش در درجه اول به آموزش خود والدین برمی گردد. چراکه خود والدین باید بهترین روش آموزش دوست یابی را بدانند و لازمه این کار آموزش خود والدین از طریق مطالعه و شرکت در کارگاه های آموزشی و استفاده از تجربه متخصصان و مشاوران برجسته است. در درجه بعدی والدین باید روش های آموزش دیده را به درستی و از سن مناسب پیاده سازی کنند تا بهترین نتیجه را کسب کنند.

نقش معلمان و مربیان در آموزش دوست یابی به کودک

مرحله بعدی آموزش کودک، بعد از آموزش والدین به مربیان و معلمان وی بر می گردد. کودک پس از یادگیری مهارت های اولیه توسط والدین وارد اجتماعی می شود که والدین در آن حضور ندارند. در این مرحله حضور و نقش معلم ها بسیار پر رنگ می شود.

نحوه آموزش دوستیابی به کودک

هیچ فرمول یکسانی برای تقویت دوست یابی در کودکان وجود ندارد زیرا هر کسی از نظر اجتماعی متفاوت رفتار می کند . با این وجود روش هایی برای کمک به کودکان در بهبود مهارت های اجتماعی وجود دارد که باعث ایجاد روابط عمیق و معنادار با دیگران می شود . به این نکته نیز توجه داشته باشید که مزایای دوستی بر اساس کیفیت است نه کمیت . در ادامه با نحوه کمک به فرزند برای پیدا کردن دوست آشنا می شوید.

دقت به تفاوت میان نسل های مختلف

کودکان امروزه با نسل های پیشین به شدت متفاوتند و این تفاوت از خانواده شروع می شود. کودکان در گذشته شانس اجتماعی شدن را بیشتر داشته اند به دلایلی نظیر این که در هر خانه ای تعداد زیادی کودک وجود داشت خانواده ها پرجمعیت بوده و والدین به اندازه ی کافی وقت برای رسیدن تک به تک به فرزندان خود را نداشتند و این باعث می شد که کودکان زودتر به استقلال رسیده و از دور شدن از خانواده ترسی نداشته باشند.
اما امروزه با رواج تک فرزندی والدین تمام وقت خود را صرف یک کودک می کنند که این موضوع علی رغم داشتن مزایای خود می تواند مضراتی نظیر وابستگی بیش از حد والدین به کودک و کودک به والدین داشته باشد.

برای کودک، فرصت هایی جهت برقراری ارتباط اجتماعی فراهم کنید.

از دوستانش دعوت کنید که به خانه شما بیایند ، اجازه دهید کودک به اردوهای مدرسه برود و همچنین می توانید او را در کلاس هایی که دوست دارد ثبت نام کنید ، در این صورت استعدادهای کودک نیز پرورش پیدا می کند . کودکان نیز مانند بزرگسالان هر از چند گاهی نیاز دارند با دوستانشان تفریح کنند بنابراین این فرصت را برای آن ها فراهم کنید و به طور منظم برنامه ریزی کنید تا او با دوستانش ملاقات کند .

اگر رابطه ای وجود دارد که فرزندتان را خوشحال می کند حتی اگر در مدرسه ای متفاوت درس می خوانند از این رابطه حمایت کنید . برنامه ریزی زمانی برای دیدن دوستان مهم در خارج از مدرسه ، حتی اگر گاهی پیش بیاید به کودک کمک می کند که یاد بگیرد ارتباطش را با دیگران حفظ کند.

با کودک در مورد مدیریت احساسات صحبت کنید.

وقتی فرزندتان از دوستانش ناراحت یا عصبانی بود در مورد مدیریت این هیجانات با او صحبت کنید . در مورد خود تنظیمی به او بگویید و اینکه در موقع ناراحتی چه کاری می تواند انجام دهد . این مهارت برای دوستیابی و حفظ دوستی ها ضروری است. به کودک کمک کنید که در خانه آرام شدن را تمرین کند برای مثال وقتی عصبانی شد به خودش این جملات را بگوید " من می توانم آرام بمانم " ، " من می توانم این کار را انجام دهم " ، " صحبت کن ، کتک نزن " ، " صبر کن ، بهترین کاری که می تونی الان انجام بدی چیه ؟ " و غیره . همچنین در مورد این مسئله با او صحبت کنید که وقتی مورد آزار قرار گرفت یا مسخره شد باید چه کاری انجام دهد و همچنین چگونه با دیگران مرز بگذارد.

بهبود مهارت های اجتماعی کودک

در جهت آموزش دوست یابی به کودک ، یکی از مهارت های اجتماعی که او از آن برخوردار نیست را شناسایی کرده و سپس به او در بهبود آن کمک کنید . به عنوان مثال ، اگر فرزندتان در ابراز احساسات مشکل دارد می توانید با انجام آن در راهی سازنده به او کمک کنید یاد بگیرد احساساتش را بیان کند . برای مثال می توانید احساسات خود را بیان کنید : " وقتی به من میگی دوستت دارم خیلی خوشحال میشم " یا می توانید به او کمک کنید که احساساتش را نام گذاری کند : " غمگین شدی وقتی دوستت نخواست باهات بازی کنه ؟ " .

با کودک در این مورد صحبت کنید که دوست خوب چه ویژگی هایی دارد.

برای آموزش دوستیابی به کودک ، به او کمک کنید که به دقت به رفتارهای بچه هایی که دوست دارد نگاه کند . می توانید این کار را به یک پروژه تبدیل کرده و پوستری تهیه کنید که کودک در آن با برچسب زدن ، این ویژگی ها را مشخص کند یا اینکه می توانید با همدیگر یک فهرست تهیه کنید . در مورد این ویژگی ها دائماً صحبت کنید و از او بخواهید هر وقت دوستانش را دید به این خصوصیات آن ها توجه کند . در مکالمات روزانه خود فرصت هایی برای صحبت در مورد دوستی پیدا کنید . برای مثال در این باره حرف بزنید که خودتان چه چیزهایی را در دوستانتان دوست داشته یا ندارید.

نقش بازی کنید و از عروسک استفاده کنید.

به منظور آموزش دوستیابی به کودک ، در مورد نشان دادن احساسات ، زبان بدن و کلماتی که باعث دوستی شده یا از آن جلوگیری می کند با فرزندتان صحبت کنید . برای این کار می توانید از عروسک استفاده کنید تا فرزندتان در آن احساس راحتی بیشتری داشته و بهتر همکاری کند . برای مثال اگر فرزندتان پرخاشگر است یا رئیس بازی در می آورد نقش آن را به عهده گرفته و کودک نیز می تواند نقش دیگری که خودش دوست داشته باشد بازی کند . در این صورت ، کودک متوجه تاثیرش بر رفتار دیگران از طریق بازی می شود .

اگر کودکتان خجالتی است نیز می توانید از این روش استفاده کنید تا فرزندتان متوجه شود چگونه با کنار کشیدن از دیگران ، دوستانش را از دست می دهد . همچنین می توانید مهارت های اجتماعی را این گونه به کودک یاد بدهید برای مثال با نمایش موقعیت های عادی می توانید به کودک چگونگی سلام دادن ، لبخند زدن ، تماس چشمی یا به اشتراک گذاشتن چیزها با دیگران را یاد دهید.

به شخصیت فرزندتان احترام بگذارید.

بعضی از بچه ها ممکن است دوستان زیادی داشته باشند و برخی دیگر ممکن است برای احساس خوشبختی به دوستان زیادی احتیاج نداشته باشند. مهم است که قدردان خواسته ها و شخصیت فرزندتان باشید و از او حمایت کنید . حتی ممکن است یک کودک از خواهر یا برادرش برون گراتر باشد بنابراین آن ها را با یکدیگر مقایسه نکنید.

ارایه الگوی مناسب برای دوستیابی کودکان

زمانی که شما در حال خوش آمد گویی به مردم، گفتگوی تلفنی، خرید، بازی و یا انجام هر کار دیگری با مردم هستید، الگوی رفتار اجتماعی را به کودک نشان می دهید.اگر خجالتی بودن یکی از مشخصات شماست، کودک ممکن است از خجالتی بودن شما تقلید کند و بنابراین شاید لازم باشد که این مشخصه خودتان را تغییر دهید. به یاد بسپارید که مهارت­ های اجتماعی دیگری هستند که شما به طور ناخودآگاه در حال آموختن آن ­ها به کودکتان هستید حتی اگر ترجیح می دهید که آن ­ها را یاد نگیرد.

گردش های خانوادگی

اجتماع چند گروه خانواده فرصت خوبی برای ورود کودکان در موقعیت های اجتماعی به همراه کودکان سنین متعدد فراهم می کند. این موقعیت ها به کودک شما فرصت می دهد مهارت­ های اجتماعی را به کار گیرد و در عین حال نظاره گر ارتباط شما با مردم دیگر باشد. همچنین گردش­ های خانوادگی موجب ایجاد پیوندهای عمیق داخل خانواده می شود و بعدها که کودکتان باید مقابل فشار گروه همسالان ایستادگی کند؛ چنین گردش هایی نتیجه خود را نشان خواهد داد.

اگر فرزندتان با دوستانش دچار مشکل شد و در مورد آن با شما صحبت کرد فقط گوش دهید.

اگر چنین اتفاقی افتاد به جای اینکه خیلی سریع به او بگویید چه کار کند تنها به حرف هایش گوش کنید و بعد از همدلی با او ، بپرسید که دوست دارد در این موقعیت چه کاری انجام دهد سپس در مورد عواقب و نتایج هر کدام از رفتارها با یکدیگر صحبت کنید. در این صورت کودک می تواند بهترین راه حل را انتخاب کرده و مهارت حل مسئله او نیز بهبود پیدا می کند.

به کودک خود تحمل ناکامی را آموزش دهید.

باید به کودک خود یاد بدهید که قرار نیست همه همکلاسی ­هایش با او دوست شوند ، او را دوست بدارند یا به پیشنهاد دوستی او پاسخ مثبت دهند. در واقع بچه­ ها باید از سنین قبل از مدرسه مهارت تحمل ناکامی را یاد بگیرند تا در زندگی موفق شوند.

گفت و گو را آموزش دهید.

سلام و احوال پرسی و پرسش های خاصی که موجب می شود گفت و گو ادامه پیدا کند، باید تمرین شود. حتی می ­توانید به کودک بیاموزید که چگونه خود را به یک دوست معرفی کند مثلاً «می تونی بری دست بدی و بگی من محمد هستم! اسم تو چیه؟» به کودک بگویید اگر نتوانست نام طرف مقابل را درست متوجه شود، دوباره بپرسد و این کار ایرادی ندارد.

از فرصت ها استفاده کنید.

اگر در یک مهمانی هستید که تعدادی از همسالان کودکتان نیز همراه شما هستند، فرصت را غنیمت شمرده و از او بخواهید دوستانش را به بازی دعوت کند. می توانید پیشنهاد تماشای کارتون یا فوتبال یا حتی خوردن بستنی را دهید. سعی کنید موقعیت هایی که انتخاب می کنید طولانی و البته کمتر برنامه ریزی شده باشد و کم کم خودتان را کنار بکشید و بگذارید فرزندتان خودش همه چیز را به دست بگیرد.

تشویق یادتان نرود.

وقتی کودک توانست با یکی از همکلاسی­ هایش وارد دوستی شود از کلمات تحسین آمیز برای تشویق کودک استفاده کنید و از این که او توانسته با دوستش کنار بیاید استقبال کنید. به این ترتیب او تشویق خواهد شد که در این زمینه تلاش بیشتری کند. هر روز در مورد ارتباط او با دوستش بپرسید.

وارد نکردن فشار به کودک برای انتخاب دوست خاص

بهتر است این توصیه را جدی بگیرید که اگر چه شما خیلی بیشتر از فرزند خود کسب تجربه داشته اید اما این زندگی فرزند شما است که در این سنین ابتدایی می تواند پی ریزی خاصی برای تمام عمر او داشته باشد پس اگر کسی را می شناسید که برای دوستی با فرزند شما از نظر شما اکازیون محسوب می شود حتی اگر مطمئن هستید و درصد خطای فکر شما صفر باشد! اجتناب کنید.
هرچه شما اصرار بیشتری داشته باشید کودکتان اگر کمی هم روحیه جنگ طلبی و قدرت طلبی داشته باشد از انتخاب شما تعمدا دورتر می شود و هرچه شما بیشتر اصرار بورزید از شما نیز دورتر می شوند چرا که حس می کنند شما به انتخاب او علاقه و احترامی نمی گذارید.

ترس از ویژگی های ظاهری

به هر جهت بهتر است نگرانی های کودک خود را درک کنید سعی کنید اگر می بینید که رفتارهای کناره گیری از خود نشان می دهد با صحبت کردن نه با تحقیر کردن نه با فشار وارد کردن بلکه با ارتباط برقرار کردن با فرزندتان متوجه شوید که چه چیزی فکر فرزندتان را درگیر کرده است. مسائلی نظیر قد کوتاه او، یا این که او چاق است و در مدرسه به او برچسب های خپل تپل کوتوله و ... می زنند ممکن است تمام اعتماد به نفس او را هدف گرفته باشد. همیشه ترس از متفاوت بودن باعث می شود انسان ها از دیگران فاصله بگیرند فرقی نمی کند سن آن ها چقدر است اما این موضوع در سنین پایین بسیار ترسناک تر است.
پس از این که مطمئن شدید کودک شما به خاطر ویژگی های ظاهری اش خجالت می کشد بهتر است به او پیوسته یادآوری کنید که ویژگی های ظاهرش اش در روابط دوستانه آن قدرها هم حائز اهمیت نیست. بهتر است شانس خود را با دوستانی که او را مورد تمسخر قرار نمی دهند امتحان کند گاهی هیچ کس حتی او را مسخره هم نکرده است و این تصویر بد از بدن فقط در ذهن فرزند خودتان وجود دارد که در این صورت بهتر است از یک مشاوره کودک کمک بگیرید.

سخن پایانی

آموزش مهارت دوست یابی كودكان در زندگی ما نقش مهمی ایفا می ­كند. حتما در اطراف خود افرادی را دیده ­اید كه علی رغم موفقیت ­های تحصیلی، شغلی، مالی و… احساس خوشبختی نمی­ كنند؛ زیرا در برقراری یك رابطه مناسب با دیگران مشكل دارند؛ البته علاوه بر نداشتن مهارت دوست یابی یکی از عوامل کلیدی دیگر در عدم دوست یابی بچه ها پرخاشگری آنهاست که مانع از این می شود تا آنها بتوانند با همسالان خود ارتباط بگیرند و از حضور دوستان شان در زندگی لذت ببرند. در نهایت در صورتی که احساس می کنید کودک شما از تنهایی در جمع دوستان رنج می برد می توانید از متخصصین و مشاورین کودک کمک بگیرید.

آموزش برقراری روابط اجتماعی به کودکان