سهم چیست؟ و انواع آن را بررسی می کنیم

اگر سرمایه شرکت های سهامی را به قسمت های برابر و مساوی تقسیم کنیم هر قسمت برابر با یک سهم می شود. این سهم، نشان دهنده میزان مشارکت، تعهدات و منافع صاحب آن در شرکت سهامی است. دارنده سهم نمی تواند به نسبت سهم خود ادعایی برای مالکیت بخشی از دارایی های شرکت داشته باشد. در عوض، به اندازه سهم خود در شرکت، دارای حق و حقوق است. بر اساس این حق، سهام دار می تواند از منافع شرکت استفاده کند، در مجمع عمومی رای دهد و در صورت انحلال شرکت از دارایی شرکت سهیم خواهد شد. معمولا سهام شرکت ها به دو قسمت «سهام عادی» و «سهام ممتاز» تقسیم می شوند. سهام ممتاز که انتشار آن در ایران صورت نمی پذیرد نوعی بدهی شرکت به مالک سهام ممتاز است و اغلب دارای نرخ سود یا بهره تعیین شده است. اما سهام عادی یا همان سهام موجود در بازار سرمایه دارای نرخ سود یا بهره ثابت نیست و میزان مالکیت سهام دار از منافع و حقوق شرکت را بیان می کند. اگر سرمایه شرکت های سهامی عام را (که حداقل ۵ سهام دار دارند) بر عدد ۱۰۰۰ ریال تقسیم کنیم، تعداد سهام آنها به دست می آید.

خرید اعتباری سهام چیست

فلسفه وجودی سهم چیست؟

برای درک اهمیت وجودی سهام و پاسخ به پرسش سهم چیست در ابتدا از دید یک شرکت به ماجرا نگاه می کنیم و سپس از منظر سرمایه گذاران به سهام می نگریم. فرض کنید شما سرمایه ای دارید و می خواهید کسب وکاری را راه اندازی کنید. کار را با خرید مواد لازم و تجهیزات مورد نیازتان آغاز می کنید. به مرور فعالیت خود را گسترش می دهید و پس از چندین سال شرکتی بسیار بزرگ با عملکرد مناسب خواهید داشت. شما در جایگاه مالک شرکت به دنبال این هستید که بتوانید از سرمایه های صاحبان ثروت و عموم مردم در جهت توسعه شرکت استفاده کنید و مدام به سراغ وام بانکی و قرض گرفتن نروید. در نتیجه شرکت خود را به سهامی عام تبدیل کرده و سرمایه ثبت شده را به سهام ۱۰۰۰ ریالی تقسیم می کنید. پس از مدتی شرکتتان وارد بازار بورس می شود و بخشی از سهام شرکت به دست سرمایه گذاران می افتد. در واقع بازار بورس شرایطی را فراهم می کند تا شما بدون نیاز به انحلال شرکت یا صرف زمان زیاد جهت یافتن شریک به سرعت به منابع جدید دست پیدا کنید. حال که اهمیت انتشار سهام را برای صاحبان کسب وکار و شرکت ها درک کردید به اهمیت نقش سهام برای سرمایه گذاران می پردازیم.

بازی سهام و سرمایه گذاران

سهم یک ورقه بهادار – یعنی ورقه دارای ارزش – است که با داشتن آن مالکیت یک شرکت را به دست می آورید. در واقع اگر سرمایه شرکت را به قسمت های مساوی تقسیم کنیم به هر قسمت آن یک سهم می گویند. دقت کنید که شما با خرید یک سهم، مالکیت یک شرکت بورسی را به دست می آورید. در حالی که خارج از بازار بورس برای تصاحب یک شرکت نیازمند سرمایه بسیار سنگینی هستید. از طرفی علاوه بر مالکیت یک شرکت، مزایایی به شما تعلق می گیرد که بر جذابیت مالکیت سهام می افزاید. اگر شما بخواهید در فضایی خارج از بورس با مالک یک شرکت توسعه یافته وارد مذاکره شوید، یا آن فرد درخواست شما را رد می کند یا اینکه مبلغی بسیار سنگین را به شما پیشنهاد خواهد داد. هم چنین شما نمی توانید ارزیابی دقیقی از ارزش واقعی آن شرکت داشته باشید زیرا به اطلاعات دقیق صورت های مالی و فعالیت عملیاتی آن شرکت دسترسی ندارید.
از طرفی ممکن است چون شما تخصص لازم را در رابطه با حوزه فعالیت آن شرکت نداشته باشید فرد مناسبی برای شراکت نباشید. در نقطه مقابل وقتی در بازار بورس، سهامی را می خرید نیازی به داشتن تخصص لازم در زمینه فعالیت آن شرکت ندارید. از طرفی قیمت سهام در بازار بر اساس عرضه و تقاضای تعداد بی شماری از سرمایه گذاران تعیین می گردد و شما راحت تر می توانید نسبت به ارزیابی قیمت سهام یک شرکت بورسی اقدام کنید. گذشته از این ها بر اساس قوانین سازمان بورس هر سهام داری به اطلاعات مالی و جزییات فعالیت شرکت های بورسی دسترسی دارد. در نتیجه شما می توانید به راحتی، فعالیت شرکت را ارزیابی کنید. هیچ کدام از مزیت های گفته شده شامل یک شرکت غیربورسی نمی شوند.

سهام عادی چیست؟

دارنده سهام عادی، در واقع، صاحب کسری از مالکیت شرکت است و تمام ریسک موجود در فعالیت اقتصادی شرکت را به میزان سهامی که در اختیار دارد، متقبل شده است.اگر بخواهیم سهام را بر اساس حقوق دارنده سهم طبقه بندی کنیم دو نوع سهم داریم: سهام عادی و سهام ممتاز در بورس تهران فقط سهام عادی معامله می شودهمچنین به سرمایه ای که از راه فروش سهام عادی شرکت تامین می شود، سرمایه سهمی گفته می شود. هیچ شرکتی نمی تواند بیش از میزانی که در متن اساسنامه به نام سرمایه مجاز از آن یاد شده است، از راه فروش سهام اضافی سرمایه مورد نیاز خود را تامین کند، مگر پس از طی تشریفات خاص قانونی.

سهام ممتاز (Preferred Shares) چیست؟

نوعی سهام است که برخی ویژگی های اوراق قرضه و سهام عادی را دارد. در صورت انحلال شرکت، صاحبان سهام ممتاز در مقایسه با دارندگان سهام عادی در توزیع دارایی های شرکت حق تقدم دارند و ممکن است دارای حق رای هم باشند.

توجه: شرح سهام ممتاز فقط برای افزایش اطلاعات شماست و کاربرد چندانی ندارد زیرا در بورس تهران چیزی به عنوان سهام ممتاز وجود ندارد.

پیش از این که سود سهام عادی پرداخت شود باید سود سهام ممتاز (سال جاری و سال های گذشته) پرداخت شود. برخی سهام ممتاز نیز قابل تبدیل به سهام عادی هستند و دارندگان آن حق دارند در درصدی از سود اضافی شرکت نیز سهیم شوند.

سود سهام ممتاز به طور ثابت پرداخت می شود و در مورد سهام ممتاز با سود انباشته حتی در صورتی که شرکت قادر به پرداخت سود سهام نباشد، سود این گونه سهام به صورت انباشته در سال یا سال های بعد پرداخت خواهد شد.گاهی سهام ممتاز پس از چند سال قابل تبدیل به سهام عادی به قیمت ارزش اسمی خواهند بود و در صورتی که قابل بازخرید باشند شرکت در یک تاریخ معین مبلغ بازخرید را به سهامدار پرداخت می کند.

همچنین ممکن است شرکت به میزان ارزش سهام ممتاز خود سهام عادی منتشر و به سهامداران پرداخت کند.اما چنانچه سهام ممتاز از نوع غیرقابل بازخرید باشد، سهامداران به طور مرتب و ثابت سود سهام ممتاز خود را دریافت خواهند کرد.دارنده سهام ممتاز ممکن است حق رای هم داشته باشد، اما بیشتر در صورتی حق رای خواهد داشت که پرداخت سود سهام وی به تعویق افتاده باشد.

در سال های پررونق کسب وکار که درآمد شرکت افزایش می یابد، سود سهام داران عادی نیز افزایش خواهد یافت؛ اما سود سهام داران ممتاز (که دارای نرخ سود ثابت هستند) تغییری نخواهد کرد. سهام ممتاز، معمولا موعد سررسید (maturity) ندارد. سود سهام ممتاز، به صورت چهارماهه یا نیم سال پرداخت می شود و نشان دهنده ی مالکیت بدون حق رأی در یک شرکت است.

در زمان ورشکستگی یا انحلال شرکت، ابتدا بدهی های شرکت تسویه می شود و سپس باید حقوق صاحبان سهام ممتاز پرداخت شود. باقیمانده ی دارایی ها به سهام داران عادی تعلق خواهد گرفت. در صورتی که شرکت، اوراق قرضه نیز صادر کرده باشد، باید هنگام پرداخت بدهی های خود (قبل از پرداخت سود به سهام داران ممتاز) این اوراق را نیز تسویه کند، زیرا اوراق قرضه در رده ی بدهی های شرکت قرار می گیرند و از این رو، نسبت به سهام ممتاز از اولویت بالاتری برخوردار خواهند بود.

سهام جایزه (Bonus Shares) چیست؟

سهام جایزه در زمان افزایش سرمایه شرکت منتشر و به سهامداران شرکت تعلق می گیرد.زمانی که شرکت از ذخایر آزاد فراوانی برخوردار است، ممکن است بخشی از ذخایر خود را از راه انتشار سهام جایزه، در وجه سهامداران کنونی خود و به نسبت سهامی که در اختیار دارند، به سرمایه تبدیل کند.مدیران شرکت می توانند با انتقال بخشی از حساب ذخایر شرکت به حساب سرمایه سهمی و ثبت دفتری عملیات، این کار را انجام دهند.پس از انتشار سهام جایزه به طور معمول، قیمت سهام شرکت بسته به تعداد سهام جایزه منتشر شده در بازار سقوط می کند، اما از آنجا که رقم سود هر سهم تغییری نمی کند، سهامدار شرکت که اکنون تعداد سهام او افزایش یافته است، پس از چندی با ترمیم قیمت سهام به سود دلخواهی دست پیدا می کند.

مثلا یک سهامدارا دارای 10000 سهم از یک شرکت است، وقتی افزایش سرمایه 100 درصدی از محل سود انباشته انجام می شود، این تعداد سهام به 20000 سهم می رسد ولی در عوض، قیمت بازگشایی سهم پس از افزایش سرمایه تقریبا نصف می شود.البته قیمت سهم بعد از بازگشایی در بورس، به عرضه و تقاضا بستگی دارد و ممکن است رشد یا افت داشته باشد. اما در هر حال، قیمت تئوری بازگشایی، دقیقا 50 درصد قیمتی خواهد بود که آخرین بار در بورس معامله شده است.

سهم شکننده یا پرنوسان (Volatile Share) چگونه سهمی است؟

سهامی که تغییرات شدید و ناگهانی فراوانی در قیمت آن رخ می دهد، به سهام شکننده یا پرنوسان معروف است.چنانچه نوسان شدید قیمت یک سهم به دلیل وجود عواملی همچون نوسان درآمدها، تعداد اندک سهام منتشر شده، یا وخامت اوضاع در صنعتی که به آن وابسته است باشد، نوسان قیمت آن با عامل آلفا محاسبه می شود و در صورتی که نوسان قیمت آن با اوضاع بازار مرتبط باشد، از عامل بتا استفاده می شود.

ارزش اسمی سهم چیست ؟

طبق قانون، ارزش اسمی سهام در ایران معادل ۱۰۰۰ ریال است. اما شرکت های مختلف با توجه به وضعیت فعالیت عملیاتی خود، قیمتی بیشتر یا کمتر از این حد دارند. هم چنین ارزش اسمی سهام، مبنایی برای تعیین سرمایه و تعداد سهام در صورت های مالی شرکت ها است. مثلا با مراجعه به ترازنامه شرکت پتروشیمی زاگرس مشاهده می کنیم که سرمایه شرکت ۲۴۰۰۰۰۰ میلیون ریال یا ۲۴۰۰ میلیارد ریال است. بنابراین با تقسیم این عدد بر ۱۰۰۰ ریال به این نتیجه می رسیم که کل سهام این شرکت معادل ۲٫۴ میلیارد عدد است:

۲۴۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰/۱۰۰۰ = ۲۴۰۰۰۰۰۰۰۰