دیه چیست؟
اگر آسیبی به شخص دیگر چه عمدی چه غیر عمدی وارد شود، فرد ملزم به جبران آن خسارت است. در مبحث آسیب های جسمی، مساله قصاص و دیه مطرح می شود. قصاص به مقابله مثل آسیب در جرایم عمدی تعبیر می شود. در مواقع جرایم غیرعمدی، بحث دیه مطرح می شود. دیه، جبران خسارت بدنی با پرداخت مالی است. یکی از مهم ترین مجازات جرایم در قانون جزایی، دیه است. براساس ماده ۴۸۸ قانون مجازات اسلامی، ” دیه، مقدار مال معین است که شرع اسلام برای جبران جنایات غیرعمدی، شبه عمد، خطای محض و جنایت عمدی (اگر قاضی اجرای حکم قصاص را عملی نداند) و نقص عضو مشخص می کند.” اگر در شرع، میزان جبران خسارت مشخص شده باشد، دیه نامیده می شود؛ اگر این مقدار خسارت پرداختی، تعیین نشده باشد از اصطلاح ” ارش” استفاده می شود.
انواع دیه
قانونگذار در ماده ۴۴۵ قانون مجازات اسلامی به تعریف دیه پرداخته است که بر اساس آن « دیه مقدار مال معیّنی است و در شرع مقدس به سبب جنایت غیر عمدی بر نفس ، عضو یا منفعت یا جنایات عمدی در مواردی که به هر جهت قصاص ندارد ، مقرر شده است » میزان دیه را براساس نوع آسیب وارده به انسان به انواع زیر تقسیم کرده اند:
- دیه جان: آسیبی که با قصد و اختیار وارد می شود. بنا بر حکم شرع، این امر موجب حق قصاص برای آسیب دیده خواهد شد. فرد آسیب دیده می تواند از قصاص چشم پوشی کرده و دیه دریافت نماید.
- دیه شبه عمد: فرد مجرم قصد ارتکاب جرم منجر به آسیب دارد ولی قصد او ارتکاب خود جنایت نیست..
- خطای محض: نه قصد جنایت وجود دارد و نه انجام کار منجر به آن خسارت شده است.
چگونه میزان نرخ دیه تعیین می شود؟
نرخ دیه، امری مادی محسوب می شود. همانند هر امر مادی و مالی دیگری، نرخ و میزان دیه برای مجرم و مقصر حوادث از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود. به علاوه میزان دیه هر سال نسبت به سال قبل تغییر خواهد کرد. دلیل این تغییر نرخ دیه را می توان در نرخ تورم ایران یافت. با توجه به نرخ فزاینده تورم، هر سال قیمت دیه رشد می کند. هر ساله بعد از اعلام درصد تورم از سوی بانک مرکزی، قوه قضائیه نرخ دیه کامل انسان را تعیین می کند. سپس این نرخ دیه معین به ارگان ها و افراد اطلاع رسانی خواهد شد. طبق مجازات اسلامی، مبلغ دیه کامل انسان معادل نرخ روز ۱۰۰ شتر سالم خواهد بود. البته معیارهای جامعه امروزی نیز در تعیین مبلغ دیه دخیل هستند. البته به هر حال باید قیمت روز دیه را در نظر گرفت. در هنگام بروز حوادث رانندگی و تصادفات، پزشکی قانونی میزان صدمات وار به فرد را به دادگاه اعلام می کند. سپس دادگاه با توجه به نرخ دیه در آن سال و میزان آسیب های وارد شده به فرد، میزان خسارت جانی را تعیین خواهد کرد.
ماه های حرام کدام اند؟
ماه های حرام شامل 4 ماه قمری محرم، رجب، ذی القعده و ذی الحجه می باشد، اگر دیه ماه غیر حرام را با یک سوم مبلغ آن جمع ببندیم، مقدار دیه ماه های حرام به دست خواهد آمد که این مقدار 800 میلیون تومان می باشد.دلیل نامگذاری این ماه ها به ماه های حرام، حرام بودن جنگ در آنها و حرمت داشتن این ماه ها و به قول برخی بزرگداشت و تعظیم طاعات و تشدید هتک محرمات در این ماه ها نسبت به سایر ماه ها بوده است.
چگونه مبلغ دیه در ماه های حرام محاسبه خواهد شد؟
اگر رفتار مجرمانه و آسیب بدنی مثلاً تصادف رانندگی و خسارت جانی در ماه حرام یا در محدوده مکانی مکه صورت گیرد، قیمت دیه چگونه محاسبه می شود؟ یک سوم دیه به مبلغ قیمت دیه در ماه های غیرحرام افزوده می شود. محرم، رجب، ذی القعده، ذی الحجه جزو ماه های حرام محسوب می شوند. نرخ دیه در ماه حرام افزایش می یابد.اگر کسی در ماه عادی صدمه ببیند ولی در ماه حرام فوت شود، میزان دیه عادی بدون افزایش سهم ۱/۳ ماه حرام پرداخت می گردد. ولی اگر هر دوی آسیب و فوت در ماه حرام صورت گیرد، دیه تشدید شده و مطابق نرخ ماه حرام پرداخت خواهد شد.
شرایط افزایش دیه در محاسبه دیه در ماه حرام
در قسمت قبل به بیان مفهوم و تعریف افزایش دیه در محاسبه دیه در ماه حرام پرداخته شد . اما نکته مهمی که در رابطه با افزایش دیه در محاسبه دیه در ماه حرام وجود دارد ، شرایط و مواردی است که در صورت وجود آن ها، دیه ماه حرام افزایش می یابد . به همین دلیل در این قسمت قصد داریم به بررسی این سوال بپردازیم که شرایط افزایش دیه در محاسبه دیه در ماه حرام چه می باشد؟ با توجه به مواد قانونی ذکر شده ، شرایط افزایش دیه در محاسبه دیه در ماه حرام را می توان به این شرح بیان کرد :
- اینکه بر اساس ماده 555 قانون مجازات اسلامی ، هر گاه عمل مرتکب قتل و همچنین فوت شخص هر دو در یکی از ماه های حرام یعنی ماه محرم ، رجب ، ذی حجه و ذی قعده اتفاق افتاده باشد ، خواه قتل عمدی بوده باشد و یا غیر عمدی ، دیه تغلیظ خواهد شد . یعنی هم عمل قتل توسط مرتکب و همچنین فوت شدن شخص مجنی علیه ( مقتول ) در یکی از ماه های حرام رخ داده باشد . بنابراین اگر جنایت در یک ماه حرام اتفاق افتاده باشد ولی منجر به فوت در لحظه نشده و مقتول مدتی را در بیمارستان بستری شود و پس از مدت زمانی در یکی از ماه های عادی فوت کند ، مشمول حکم تغلیظ دیه نبوده و شرایط افزایش دیه ماه حرام وجود ندارد .
- اینکه در حکم به تغلیظ دیه در ماه حرام ، تفاوتی ندارد که قتل به صورت عمدی اتفاق افتاده باشد و یا حتی به صورت غیر عمد اتفاق افتاده باشد . به هر حال اگر جنایت و قتل در ماه حرام باشد ، دیه تغلیظ می شود . به همین دلیل است که در زمان بیمه کردن وسایل نقلیه از جمله خودروهای سواری که ممکن است در یکی از ماه های حرام به صورت غیر عمدی با شخصی تصادف کرده و وی را به قتل برساند ، دیه ماه حرام نیز به دلیل قتل در تصادفات رانندگی پوشش داده می شود .
- اینکه بر اساس ماده 556 قانون مجازات اسلامی در حکم تغلیظ دیه تفاوتی بین افراد بالغ و یا غیر بالغ وجود ندارد و حتی در صورتی که طفل نا بالغ نیز به قتل رسیده باشد ، مرتکب باید دیه تغلیظ شده را بپردازد. همچنین بین زن و مرد نیز تفاوتی ندارد و حتی اگر مقتول زن باشد نیز حکم تغلیظ یا افزایش دیه جاری است . حتی اگر جنین پس از پیدایش روح، در یکی از ماه های حرام سقط بشود ، دیه سقط جنین وی تغلیظ می شود .
- اینکه بر اساس ماده 557 قانون مجازات اسلامی افزایش دیه در ماه های حرام مخصوص قتل نفس است . به این معنا که تغلیظ دیه فقط و فقط در صورتی انجام می شود که شخص ، دیگری را به قتل رسانده باشد ( جرم قتل ) . بنابراین ، در صورتی که شخصی به اعضای بدن دیگری آسیب برساند که مستلزم پرداخت دیه باشد ، حتی اگر در ماه حرام بوده باشد ، دیه به هیچ وجه افزایش نیافته و دیه ماه حرام به وی تعلق نخواهد گرفت و مرتکب قتل تنها باید یک دیه کامل بپردازد .
نرخ دیه 1401
قوه قضائیه، مبلغ دیه سال ۱۴۰۱ را معادل ۶۰۰ میلیون تومان اعلام کرد. البته دقیق تر باید گفت که این مبلغ دیه ماه غیر حرام ۱۴۰۱ است. مبلغ دیه کامل انسان در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ با افزایش ۲۵ درصدی همراه بوده است. با توجه به حکم تشدید و تغلیظ دیه در ماه های حرام، مبلغ دیه در ماه های حرام ۱۴۰۱ برابر با ۸۰۰ میلیون خواهد بود. مبلغ دیه در تعیین حق بیمه پایه بعضی بیمه ها نظیر بیمه شخص ثالث مدنظر قرار می گیرد. بر اساس ماده ۱۰ قانون بیمه اجباری مصوب شده در سال ۱۳۹۵ در خصوص حوادث رانندگی، شرکت بیمه گر موظف است که مبلغ خسارت را بدون در نظر گرفتن جنسیت و دین به زیان دیدگان پرداخت کند. به عبارتی دیه زن و مرد در این شرایط یکسان است.
افزایش نرخ دیه ۱۴۰۱ و تأثیر آن بر جبران خسارات بیمه اتومبیل
خسارات جانی بیمه ثالث متناسب با مبلغ دیه کامل مسلمان محاسبه می شود. تعهدات مالی بیمه شخص ثالث نیز با در نظر گرفتن ۲٫۵ درصد مبلغ دیه در ماه حرام تعیین می گردد. به بیان دیگر، حداقل تعهدات مالی شرکت های بیمه در قبال خسارات بیمه شخص ثالث معادل ۲۰ میلیون است. بیمه مرکزی سقف خسارات مالی بیمه شخص ثالث را نیز با توجه به قیمت دیه کامل ۱۴۰۱ برابر با ۴۰۰ میلیون تومان اعلام کرد.
تأثیر نرخ دیه بر بیمه نامه ها شخص ثالث
همه دارندگان وسایل نقلیه زمینی از قبیل موتورسیکلت و خودرو الزام قانونی به تهیه بیمه شخص ثالث دارند. این بیمه نامه، خسارات جانی و مالی شخص ثالث را در صورت بروز حوادث جبران خواهد کرد. شرکت های بیمه نرخ بیمه ثالث موتور و خودرو را برحسب نرخ پایه بیمه شخص ثالث تعیین می کنند. همان طور که تاکنون متوجه شدید، نرخ پایه بیمه شخص ثالث نیز منوط به نرخ دیه انسان کامل است. بنابراین، اگر اجبار قانونی بیمه شخص ثالث را نادیده بگیریم، با رشد ۲۵ درصدی نرخ دیه در سال ۱۴۰۱، تعداد بالایی از افراد در خرید این بیمه با توجه به نرخ بالای آن مشکل خواهند داشت. این امر بیمه گریزی و ناامنی روحی رانندگان را سبب می گردد. در نهایت عدم آسودگی خیال رانندگان خودرو و موتورسیکلت سلب خواهد شد که آمار تصادفات رانندگی را بالا رود. بیمه شخص ثالث، خسارات جانی را جبران می کند. طبق قانون بیمه شخص ثالث، اخذ الحاقیه افزایش تعهدات بدنی بیمه شخص ثالث برای بیمه نامه هایی که تاریخ شروع پوشش آنها قبل از یکم فروردین ۱۴۰۱ بوده است، منتفی بوده و در خصوص آن دسته از بیمه نامه های شخص ثالثی که شروع پوشش آنها از تاریخ یکم لغایت هشتم فروردین ماه ۱۴۰۱ بوده و با تعهدات سال قبل صادر شده اند، از آنجا که مطابق قانون بیمه شخص ثالث مصوب ۹۵، تعهدات بدنی بیمه نامه شخص ثالث در زمان صدور باید به میزان دیه ماه های حرام باشد، شرکت های بیمه مکلف هستند به نحو مقتضی به این قبیل بیمه گذاران اطلاع رسانی کنند تا نسبت به افزایش تعهدات بدنی بیمه نامه های خود به میزان مقرر در قانون مذکور اقدام کنند. افزایش نرخ دیه و بالا رفتن قیمت بیمه شخص ثالث، حمایت و همدلی شرکت های بیمه، نمایندگی های بیمه و سامانه های خرید آنلاین بیمه نظیر بیمه دات کام را برای همیاری با بیمه گزاران می طلبد. این نهادها با ارائه راهکارهای مناسب در شرایط تورمی، مجدداً همراهی خود را با اقشار مردم ثابت خواهند کرد. بیمه دات کام که همواره در صدد کسب رضایت بیمه گزاران عزیز بوده است، با درک مسئولیت اجتماعی خود، ارائه تخفیفات بیمه شخص ثالث و بالا بردن سطح خدمات خود درصدد است که باری از دوش همه افراد جامعه مخصوصاً رانندگان بکاهد. لذا می توان با ارجاع به تحقیقات بازار، بیمه دات کام را به عنوان سامانه ای مطرح کرد که ارزان ترین قیمت انواع بیمه ها نظیر بیمه شخص ثالث را ارائه کرده است. به علاوه با جشنواره های تخفیف و پروموشن های خود در تلاش است که هرچه بیشتر در کنار بیمه گزاران عزیز باشد. بیمه دات کام در تلاش است با چنین اقداماتی، گامی در جهت ارتقای فرهنگ بیمه و رانندگی ایمن بردارد.
انواع دیه و نحوه محاسبه آن
