تاثیر فعالیت های بدنی و ورزش بر سلامتی معلولین 

مقدمه

بی تردید فعالیت های بدنی مستمر و مناسب معلولین بر میزان برخورداری آنان از سلامتی و کاهش عوارض ثانویه معلولیت تاتیری محسوس دارد. معلولین ضایعه نخاعی هم می توانند همانند سایرین از فواید فعالیت های جسمانی نظیر ورزش ها و بازی های مناسب یا تمرینات بدنی بهره مند شوند. صاحب نظران بر این باورند ورزش یا فعالیت جسمانی معلولین نخاعی حتی در حد ملایم و متوسط (حدود 20 تا 30 دقیقه) و نه شدید اما مستمر (حداقل روز در میان) در کاهش عوارض سوء و ثانویه معلولیت آنان تاثیری بسزا دارد.

تعاریف ورزش و معلولیت

فعالیت هر شخص با یک منظور و در محیطی متفاوت از محیط روزانه به هدف مسابقه، کسب برتری، لذت بردن و پیشرفت مهارت یا ترکیبی از این ها ورزش است. علامت مشخصه ورزش تفاوت و هدف از آن به همراه میزان مهارت فردی یا گروهی است. ورزش عبارت است از یک فعالیت نهادینه شده که مستلزم کاربرد نیروی جسمانی شدید با استفاده از مهارت های جسمانی پیچیده به وسیله شرکت کنندگانی است که توسط عوامل درونی و بیرونی تحریک می شوند. این تعریف ورزش با فعالیت های ورزشی سازمان یافته مرتبط می شود (کوشافر، 1381). ورزش که در زندگی و ارتباطات اجتماعی معلولین و غیر معلولین نقشی کلیدی دارد در برگیرنده تمامی فعالیت های فیزیکی مانند بازی، تفریح، ورزش سازمان یافته، غیر رسمی یا ورزش رقابتی و ورزش محلی یا بازی هایی است که به برازندگی اندام، سلامت جسمانی، آرامش فکری و روانی کمک می کند. امروزه ورزش در اتحاد و آشنایی یا پیوند و دوستی همنوعان با هم نقشی کلیدی داشته و یکی از اهداف ورزش هم همین است؛ به عبارتی ورزشکاران هر چند در میادین رقیبند اما می توانند بیرون از میدان دوست و رفیق باشند. معلولین سازنده بخشی از جامعه بشری هستند، هر شخصی در زندگی ممکن است به نوعی معلولیت دچار شود. از معلولیت تعاریف زیادی ارائه شده است: سازمان بهداشت جهانی (WHO) محدودیت یا عدم توانایی در انجام معمول فعالیت های روزمره را معلولیت می نامد. طبق آمار این سازمان حدود 10% افراد جامعه به انواع گوناگون معلولیت دچارند. معلولین ضایعه نخاعی هم بر اثر آسیب وارده به نخاعشان به فلج اعضا و اندام های حرکتی دچار شده اند. آمار شایان توجه معلولین از آن جمله معلولین ضایعه نخاعی در ایران هم ضرورت توجه ویژه به ورزش این عزیزان را دو چندان نموده چنانکه تنها با مساعدت و حمایت مسئولین مربوطه و وضع قوانینی خاص می توان انتظار داشت در آینده نزدیک همه معلولین همچون دیگر همنوعان خویش بتوانند در سالن ها و مجموعه های ورزشی حضور روز افزون و چشمیگر داشته باشند.

ورزش معلولين

ورزش معلولين اصطلاحي است كه مخصوص افراد معلول طرح ريزي شده است ورزش ناشنوايان متفاوت از گروههاي ديگر معلولين است در بيشتر كشورهاي در حال توسعه افراد ناشنوا ترجيح ميدهند كه بر چسب ناشنوايي بعنوان معلوليت به آنها زده نشود قوانين ناشنوايان تغيير پذير نيست ورزشكاران و مربيان به جاي گفتگو و ارتباط كلامي از طريق اشاره يا پرچم با همديگر ارتباط برقرار مي كنند در بيشتر كشورهاي در حال توسعه ناشنوايي را هنوز به عنوان معلوليت به شمار مي آورند .

فواید ورزش در معلولین

تا نیم قرن پیش تفکر عمومی چنین بود که افراد معلول جایی در صحنه های ورزشی ندارند و فقط می توانند تماشاچی صحنه های ورزشی باشند. اما امروزه با پیشرفتهای چشمگیری که در ورزش معلولین بویژه افراد دارای ضایعه نخاعی انجام شده نقش با ارزش روز بروز جای خود را در زندگی اینگونه افراد بیشتر باز می کند بطوری که امروزه ورزش بعنوان جزء لاینفک از زندگی افراد نخاعی باعث شده که بخش عمده ای از فعالیتهای مراکز ضایعات نخاعی در سراسر دنیا را به خود اختصاص دهد هر چند امیداست که این امکانات برای جانبازان نخاعی بنحو احسن در مدت کوتاهی فراهم شود اما گستردگی و تنوع حرکات ورزشی برای جانبازان نخاعی هیچگاه آنها را وابسته به وجود امکانات پیچیده نکرده است . لذا در این مقاله سعی بر آن شده است که جانباز عزیز نخاعی را به گوشه ای از فواید بیشمار ورزش آشنا سازم و در کنار آن برخی از ورزشهای ممکن را برای جانبازان نخاعی معرفی کنم و در پایان به نکاتی در باره کلیات ورزشهای افراد نخاعی بپردازم.

فواید جسمی

1. قلبی عروقی : ورزش باعث جلوگیری از رسوب کلسترول در دیواره رگها شده و مانع از ایجاد تنگی رگها و ایجاد بیماری تصلب شرائین میگردد که خود باعث ایجاد بیماریهای دیگر مانند سکته های قلبی و مغزی می شود. علاوه بر افزایش قدرت عضلانی ورزش کارآیی و سلامت قلب را تضمین می کند بنابراین جانبازانی که ورزش می کنند کمتر از دیگران در معرض بیماریهای قلبی عروقی هستند.
2. ریوی : در اثر ورزش ظرفیت ریه ها افزایش یافته و در مقابل بیماریها مقاومت بیشتری پیدا می کند و شخص کمتر به بیماریهای ریوی مبتلا میشود. از آنجا که جانبازان نخاعی بدرجات مختلف دارای فلج عضلات تنفسی هستند. این مسئله باعث کاهش ظرفیت ریه ها می شود، ورزش می تواند تا حد زیادی بخصوص در آنانکه سطح ضایعه بالا دارند باعث تقویت عضلات تنفسی و بهبود ظرفیت تنفسی شود.
3. عضلانی- اسکلتی : افراد نخاعی بدلیل بی حرکتی در معرض ذوب شدن و از بین رفتن عضلات هستند. بدنبال ورزش عضلات تقویت شده و قدرت شخص را در برابر کارها و موانع سخت افزایش می دهد. کسی که ورزش می کند به پوکی استخوان دچار نمی شود. پوکی استخوان باعث دردهای استخوانی شده و استخوان را مستعد شکستگی می کند. بدنبال ورزش درد و اسپاسم در اندامهای فلج کاهش قابل ملاحظه ای پیدا می کند.
4. مفصلی : کسانی که ورزش نمی کنند در اثر رسوب کلسیم و ایجاد استخوان در مفاصل دچار محدودیت حرکتی می شوند و در موارد شدید حتی شخص قادر به انجام کارهای روزمره نمی باشد. استخوان سازی نابجا در افرادی که ورزش مناسب می کنند بندرت دیده می شود و در این افراد دامنه حرکات مفاصل در حد طبیعی باقی می ماند.
5. کلیوی : بموجب تحقیقی که یکی از پزشکان معتبر انجام داده است ثابت شده که بیماران با آسیب نخاعی که ورزش می کنند بندرت دچار سنگ کلیه می شوند و موارد عفونت نیز در این گروه کمتر است ورزش باعث بهبود فعالیت کلیه و همچنین تخلیه بهتر ادرار می شود.

6. گوارشی : در اثر ورزشهای منظم و برنامه دار فعالیت دستگاه گوارشی تنظیم شده و هضم و جذب مواد بخوبی انجام می شود. ورزش ترشحات اسیدی معده را در ارتباط با تغذیه ورزشکار تنظیم نموده و از بسیاری از ناراحتی های گوارشی که بخصوص افراد ضایعه نخاعی به آنها دچار می شوند جلوگیری می نماید.

7. تعادل وزن بدن یکی از مشکلات اکثریت معلولین ضایعه نخاعی چاقی بیش از حد و تجمع چربی زیر پوست می باشد زمانی که بین انرژی کسب شده ( تغذیه ) و انرژی مصرفی ( کار و ورزش ) تعادل برقرار باشد فرد دچار ضایعه نخاعی از بیماری چاقی رنج نخواهد برد و بدینوسیله از بسیاری بیماریهای جنبی آن نیز رهایی خواهد یافت .

8. تاثیر بر عضلات فلج : تحقیقات نشان داده اند که ورزش بوسیله عضلات سالم اثرات مثبت و بسیار خوبی بر عضلات فلج همجوار خواهد داشت. این تاثیرات مثبتی است که بر روی خود عضلات فعال ایجاد می شود.

فواید روحی

1. شادابی و امید به زندگی : ورزشکاران و کسانی که ورزش می کنند جزو شادابترین افراد جامعه هستند. آنها همیشه شاداب هستند و در برابر مشکلات زندگی امید خود را از دست نمی دهند و مقاومت می کنند و بسادگی تسلیم مشکلات نمی شوند. کسی که روحیه سالم و شاداب داشته باشد علیرغم اینکه ممکن است بدن او قادر به انجام تمام کارهایی که افراد دیگر انجام می دهند نباشد قادر به حل و غلبه بر تمام مسائل و مشکلات اطراف خود بوده و نه تنها خود را از افراد سالم کمتر احساس نمی کند بلکه خود را قویتر و دارای اراده ای مصمم تر نیز می داند.
2. اعتماد به نفس : یک ورزشکار در طی دوران ورزش خود شاهد پیشرفت و رشد خود و تقویت بنیه جسمی و روحی خود می باشد . لذا اعتماد بنفس هم در وی تقویت می شود. مسلم است کسی که اعتماد بنفس نداشته باشد قادر به ادامه مفید زندگی و غلبه بر مسائل و مشکلات خود نمی باشد. پزشکان متخصص ورزش را به تمام افرادی ( سالم یا معلول ) که از اعتماد بنفس کمی برخوردار هستند بعنوان یکی از بهترین درمانها توصیه می کنند.
3. جلوگیری از افسردگی و کسالت : همانطوری که ذکر شد ورزش باعث شادابی ، تماس با دیگران ، مشارکت در کارهای جمعی و جلوگیری از گوشه گیری و کسالت می شود. یکی از بهترین روشهای درمان افسردگی و کسالت ، انجام ورزش و مشارکت در کارها دسته جمعی می باشد. کسانی که ورزش نمی کنند و در خانه تنها می مانند به تنهایی عادت کرده و خروج از منزل برای آنها مشکل می شود. کم کم روحیه تنها بودن در آنها تقویت شده و حتی از صحبت با افراد خانواده خود امتناع می ورزند. روحیه افسرده باعث بروز بیماریهای جسمی نیز می شود و جسم بیمار روح افسرده را افسرده تر می کند، پس جهت جلوگیری یا درمان افسردگی و گوشه نشینی بهترین کار ورزش می باشد.

فواید اجتماعی

آمادگی حضور در جامعه و آشنایی با افراد مختلف :اصولا کارهای دسته جمعی از جمله ورزش موجب تماس فرد با افراد مختلف شده ، با ارگانها و مسئولان مختلف جامعه خود آشنا می شود و این مسئله باعث آشنا شدن شخص با محیط زندگی خودش می گردد. مسائل و مشکلات آن را درک می کند و نسبت به حل آنها احساس مسئولیت می کند و سعی در اصلاح آنها می نماید. در این مرحله دیگر شخص خود را معلول احساس نمی کند بلکه خود را فردی مسئول در جامعه می داند و از این مسئولیت و آگاهی احساس رضایت می کند.

ورزش و آسیب دیدگان نخاعی

سابقه ورزشهای معلولان و جانبازان به 40 سال پیش بر می گردد در آن هنگام یک پزشک ، ورزش را جهت به حرکت در آوردن بدن و پیشگیری از کسالت معلولان معرفی کرد. او عقیده داشت که ورزش نه تنها موجب نشاط و شادابی معلولان می شود بلکه اساسی ترین نقش را در بهبود این افراد دارد. او یک مجموعه ورزشی را در کنار بیمارستان ضایعات نخاعی در استوک مندویل انگلستان ایجاد کرد که برنامه های ورزشی و مسابقات معلولان ویلچری همه ساله در آنجا برگزار می شود . بطور کلی آسیب دیدگان نخاعی می توانند به ورزشهای مختلف بپردازندکه انتخاب آن بستگی به امکانات و سلیقه فرد آسیب دیده دارد. ورزشهایی که برای افراد نخاعی توصیه می شود. عبارتند از تیراندازی با کمان ، شنا، ویلچررانی ، بسکتبال روی ویلچر ، تنیس روی میز ، وزنه برداری ، شمشیر بازی ، والیبال نشسته روی ویلچر و تنیس روی ویلچر ، تیراندازی با تفنگ بادی ، و دو میدانی. و اینک بطور خلاصه به تعدادی از آنها اشاره می شود. برای شروع ورزش همیشه با پزشک مشورت کنید.