تعریف و مشخصات چک سفید امضاء
- چک سفید امضاء چکی است که صادر کننده آن را فقط امضاء کرده و به طرف مقابل می دهد تا وی بتواند هر زمان که اراده می کند سایر مندرجات آن را تکمیل و آن را به بانک بدهد.
- چک سفید امضاء، چکی است که فقط صاحب چک آن را امضاء نموده، بدون اینکه مبلغ و گیرنده وجه را تکمیل نماید و تکمیل آن برعهده دارنده چک محول می شود تا هر زمان که مایل باشد آن را نوشته و به بانک محل علیه آرائه دهد.
- چک سفید امضا ء چکی است که فاقد مبلغ می باشد.
- چک سفید امضاء ، چکی است که در آن مبلغ تعیین نشده است. از این چک اغلب زمانی استفاده می شود که دین بطور کامل و درست معین نیست و به ذینفع اجازه می دهد تا آن را تکمیل نماید. با اینحال، ذینفع ممکن است مبلغ بالایی را با نوشتن مثلا فلان دلار (مبلغ) روی چک، بر دیگری تحمیل نماید.
- چک سفید امضاء چکی است امضاء شده که به شخصی جهت نوشتن هر مقدار وجهی که مایل به دریافت آن باشد، داده شده است.
- چک سفید امضاء ، چکی است که پر نشده است. چکی است که فقط دارای امضاء بوده و به حامل آن اجازه می دهد تا هر مبلغی را در آن بنویسد. چکی است که اجازه می دهد مبلغ نامحدودی پول مورد استفاده قرار گیرد.
با عنایت به تعاریف مذکور و آنچه از برخی مقررات قانونی استفاده می شود، چنانچه بخواهیم تعریف دقیقتری از چک سفید امضاء بدست دهیم باید آن را چکی بدانیم که حداقل فاقد درج مبلغ باشد خواه تاریخ صدور و ذینفع آن مشخص شده یا نشده باشد. این تعریف را می توان چنین توجیه نمود: شرایطی که مطابق مقررات قانون تجارت، قانون صدور چک و فرمهای چاپی چک باید در ورقه آن درج شود عبارتست از: امضای صادر کننده، تاریخ و محل صدور، تعیین ذینفع یا حامل، مبلغ، بانک محال علیه، شماره حساب جاری صاحب حساب و نام و نام خانوادگی او.
موارد صدور چک سفید امضا
چک سفید امضا در موارد متعددی ممکن است صادر شود :
- چکی که برای ضمانت صادر می شود. دارنده چک سفید امضا می تواند برای تکمیل و وصول اقدام نماید و در صورتی که برای تضمین داده شده باشد، صادرکننده باید اثبات نماید چک بابت تضمین بوده و شکایت خیانت در امانت کند. در صورتی که چک سفید امضا بابت ضمانت صادر کرده اید حتما باید در پشت چک قید نمایید چک بابت ضمانت صادر شده است زیرا چک تضمینی در دسته چکهای حقوقی قرار می گیرد، بدین صورت جلوی سو استفاده دارنده چک گرفته می شود.
- چک سفید امضا برای جبران خسارت احتمالی در صورتی که در معامله توافق یا شرط گذاشته شود صادر می شود، برای مثال: برای جبران خسارت احتمالی برای عدم اجرای صحیح معامله یا عدم اجرای قرارداد، اقدام به صدور چک سفید امضا شود برای جلوگیری از سو استفاده دارنده در متن قراراداد شماره چک صادر شده و علت صدور آن را بیان نمایید.
- در موارد دیگری هم ممکن است چک سفید امضا صادر شود که در صورتی که مجبور به صدور آن شدید حتما از دریافت کننده آن رسید دریافت نماید و همانطور که در بالا به آن اشاره کرده ایم حتما جهت یا دلیل صدور آن را در متن چک بیان نمایید .
سیر تحول قانونی چک بلامحل و سفید امضاء
مقررات مربوط به چک در قانون تجارت ایران ضمن مواد ۳۱۰ الی ۳۱۷ بیان گردیده است. در این قانون به جنبه کیفری صدور چک بلامحل، سفید امضاء وعده دار و ... اشاره نشده، لیکن اول بار در قانون مجازات عمومی مصوب ۲۳/۱۰/۱۳۰۴، ماده ۲۳۸ صدور چک بلامحل از مصادیق کلاهبرداری شناخته شد. در تاریخ ۸/۵/۱۳۱۲، ماده ۲۳۸ مکرر قانون مجازات عمومی به تصویب قانونگذار رسید که بموجب بند اول آن «هر کس بدون داشتن محل، اعم از وجه نقد یا اعتبار، چک صادر کند به جزای نقدی معادل عشر وجه چک محکوم میشود و اگر کمتر از مبلغ چک باشد جزای نقدی به نسبت تفاوت محل موجود و مبلغ چک اخذ خواهد شد و در هر صورت میزان جزای نقدی نباید کمتر از 200/000 ریال باشد». همچنین به موجب بند (ب) ماده مذکور «هر کس از روی سوء نیت بدون محل یا بیشتر از محلی که دارد چک صادر کند و یا پس از صادر کردن چک تمام یا قسمتی از وجهی را که به اعتبار آن چک صادر کرده به نحوی از انحاء از محال علیه پس بگیرد به حبس جنحه ای از ۶ ماه تا ۲ سال و به تادیه جزای نقدی که نباید از دو برابر وجه چک بیشتر و از ربع آن کمتر باشد محکوم خواهد شد». چنانکه ملاحظه می شود این قانون با چک بدون محل دو نوع برخورد داشته است: بند (الف) ناظر به اصدار چک بدون محل در حالت عادی بوده اما در بند (ب) اشاره به سوء نیت صادر کننده نموده است. از این زمان صدور چک بدون محل و یا کمتر از وجه چک عنوان و جنبه جزایی پیدا کرده است. در سال ۱۳۳۱ به موجب یک لایحه قانونی بعضی مفاد قانون مجازات عمومی تغییر کرد ولی سرانجام در تاریخ ۱۶/۱۲/۱۳۳۷ لایحه قانونی راجع به چک بی محل شامل ۱۴ ماده و ۴ تبصره به تصویب مجلسین وقت رسید. این قانون نیز با گذشت زمان عدم کارایی خود را نشان داد و در سال ۱۳۴۴ لغو گردید. در خردادماه آن سال قانون صدور چک که مشتمل بر ۱۹ ماده بود به تصویب رسید. خصوصیات این قانون عبارت بود از اینکه: اولا، جنبه عمومی جرم صدور چک بلامحل از بین رفت و شاکی خصوصی در صورت شکایت می توانست صادر کننده چک بلامحل را تحت تعقیب قرار دهد. ثانیا، با گذشت شاکی در هر مرحله از مراحل دعوی، موجب موقوفی تعقیب متهم می گردید. همچنین در صورتیکه صادر کننده چک، حسن نیت خود را به اثبات می رساند، تعقیب متوقف می شد. چون قانون یاد شده نیز از کارایی لازم برخوردار نبود و نتوانست از حجم پرونده های مربوط بکاهد قانون جدید صدور چک در تاریخ ۱۶/۴/۱۳۵۵ تصویب و جایگزین آن قانون گردید. در قوانین مربوط به چک، قبل از سال ۱۳۵۵ مقرراتی راجع به چک سفید امضاء دیده نمی شود.
اما مطابق ماده ۱۲ قانون صدور چک اخیر الذکر، صادر کننده چک در موارد زیر قابل تعقیب کیفری نبود:
- در صورتکیه ثابت شود چک، سفید امضاء داده شده است.
- هر گاه در متن چک وصول آن منوط به تحقق شرطی شده باشد (چک مشروط)
- هرگاه در متن چک قید شده باشد که چک بابت تضمین معامله یا تعهدی است. (چک تضمینی)
- هرگاه بدون قید در متن چک ثابت شود که وصول آن منوط به تحقق شرطی بوده و یا چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.
- در صورتیکه ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده و یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد. بدین ترتیب عنوان چک «سفید امضاء» همراه با عناوین چکهای مشروط، تضمینی، بدون تاریخ و وعده دار صراحتا مورد توجه قانونگذار قرار گرفت لیکن جنبه کیفری از آنها سلب گردید. فقدان جنبه جزائی چکهای موصوف، متاسفانه زمینه را برای سوء استفاده برخی شیادان و متخلفین فراهم نمود و سندی که می بایست به عنوان ابزار جایگزین پول مورد استفاده قرار گیرد و موجب اطمینان ذینفع از وصول مبلغ شود، وسیله کلاهبرداری و فرار از مجازات قرار گرفت. این بود که قانون مذکور در تاریخ ۱۱/۸/۷۲ اصلاح شد. مطابق ماده ۵ قانون اصلاحی مزبور صدور چک سفید امضاء و نیز چکهای تضمینی، تامین اعتبار، وعده دار و مشروط ممنوع اعلام و مقرر گردید در صورت عدم پرداخت هر یک از چکهای نامبرده و شکایت شاکی، صادره کننده آن قابل تعقیب باشد و به مجازات از ۶ ماه تا ۲ سال حبس و یا جزای نقدی از یکصدهزار تا ده میلیون ریال محکوم گردد.
ماهیت حقوقی چک سفید امضا
به صورت کلی اگر بخواهیم در مورد ماهیت حقوقی چک سفید امضا صحبت کنیم لازم است بدانید مطابق با ماده ۳۱۰ قانون تجارت، نوشته ای است که صادر کننده آن می تواند وجهی را که در نزد محال علیه دارد به فرد دیگری واگذار کند. لازم است بدانید ماهیت حقوقی این نوع چک توسط حقوق دانان مختلفی تعریف شده که با یکدیگر تفاوت هایی دارند. مثلاً بعضی از افراد آن را وکالت در پرداخت می دانند که از سوی بانک ارائه شده به طوری که صادر کننده این چک بانک را به عنوان وکیل خود قرار می دهد.
همچنین برخی دیگر، ماهیت چک های سفید امضا را بر اساس عقد حواله می دانند. اما به طور کلی ماهیت چک سفید امضا به گونه ایست که نمیتوان آن را واجد چک های دیگر دانست زیرا به طور کلی بر اساس تعاریف ارائه شده از چک، از جمله ماده ۳۱۰ قانون تجارت و دیگر مواد قانونی مربوط به چک سفید امضا، معنای قانونی کلمه چک را نمی دهد. دقت داشته باشید می توان گفت از جمله مهمترین عناصر و لوازم مشترک اسناد تجاری و مهم ترین رکن آن همان مبلغ مندرج در اسناد می باشد. با این حساب طبیعتاً هدف از صدور چک سفید امضا با دیگر چک ها متفاوت است.
نحوه اثبات سوءاستفاده از سفید امضا
برای اثبات وقوع جرم سوءاستفاده از سفید امضا باید ادله کافی داشته باشید. علاوه بر این، بررسی شواهد و مستندات پرونده توسط وکیل می تواند باعث پیشرفت پرونده شود. یکی دیگر از مواردی که در مورد شکایت از جرم سوءاستفاده از سفید امضا وجود دارد، صدور قرار ارجاع امر به کارشناسی جهت بررسی زمان امضا و تقدم و تأخر ورود مندرجات ورقه در آن است. هرچند کارشناسی از مهمترین ادله مثبت ادعای شماست، در مواردی که بین امضا یا مهر ورقه و ورود مندرجات در آن فاصله کمی باشد و در فاصله کم تشخیص تقدم و تأخر غیرممکن است، توجه به سایر ادله بسیار حیاتی به نظر می رسد.
شرکت در جرم سوءاستفاده از سفید امضا
در صورتی که بیش از یک نفر در ارتکاب جرم مذکور شرکت داشته باشد و این جرم مستند به رفتار همه شرکت کنندگان باشد، شرکت در جرم سفید امضا مطرح می شود و در این صورت مجازات هر یک از شرکای جرم، مجازات فاعل مستقل آن جرم یعنی برای هر شریک یک تا سه سال حبس خواهد بود.
