مشخصات قطران گیاهی
- قطران به دست آمده را به مدت سه هفته به حالت سکون قرار می دهند، در این مدت به سه قشر تقسیم می شود؛ قشر تحتانی آن آب است، قشر میانی آن مواد مخلوط با قطران و قشر فوقانی که از همه سبک تر است روغن كاد می باشد. روغن کاد را از روی آن برمی دارند، بعد قطران را از آب جدا میکنند.
- قطران گیاهی به مقدار کم در آب حل می شود و رنگ آن زرد روشن می گردد. در الکل و اتر و اسانس ها و قلیایی ها حل می شود. تحت تاثیر حرارت ابتدا نرم می شود و سپس به صورت مایع در می آید. در حرارت 100 درجه با شعله قرمز رنگی می سوزد.
- به مواد نیمه جامد و صمغ مانندی که از تقطیر مواد کربن دار بدست می آید، قطران یا تار (Tar) گفته می شود. این مواد معمولا قهوه ای یا سیاه رنگ هستند و از ترکیب های آلی حاصل از مواد مختلف مانند زغال سنگ، چوب، نفت خام یا تورب (توده متراکم قهوه ای تا سیاه رنگ خزه ها و گیاهان که بطور ناقص تجزیه شده اند) به وجود می آیند که از لحاظ شکل ظاهری کمی شباهت دارند اما، از نظر کاربرد متفاوت هستند.
- بسیاری از قطران ها به ویژه قطران های زغال سنگی مصرف تجاری دارند،
- اما قطران چوب یا قطران گیاهی در صنعت داروی سازی، لوازم بهداشتی و تهیه لوسیون ها کاربرد دارند.
- علاوه بر این، در طب سنتی از آن به عنوان یک تسکین دهنده قوی برای درد و رفع مشکلات پوستی استفاده می کنند.
ترکیب شیمیایی قطران گیاهی
- انواع کربورها
- تعدادی اسید از جمله اسید استیک
- انواع فنول ها، استون و الكل متیلیک
نام های دیگر قطران گیاهی
-
پیکس لیکیدا
- پیتا
- پیسا اوریا
- قطران نباتی
انواع قطران گیاهی
همان طور که در بالا اشاره شد، قطران از تقطیر مواد کربن دار بدست می آید که دو نوع از آن یافت می شود:
- قطران معدنی (قطران زغال سنگ)
- قطران گیاهی (قطران چوب)
قطران معدنی
قطران معدنی از تقطیر زغال سنگ بدست می آید و قطران گیاهی (قطران نباتی) از تقطیر خشک چوب حاصل می شود. در ترکیب تمام قطران ها، ترکیبات شیمیایی که جزو عناصر ضدعفونی معطر هستند یافت می گردند و مهم ترین آن ها عبارتند از: فنول، کروزول، کره اوزت نفتالین، اکریلل، اسید استیک، تولوئن و دی اکسی بنزن. قطران زغال سنگ به مواد گوناگون تبدیل می شوند و کاربردهای صنعتی و تجاری مختلفی دارند. اما قطران گیاهی عمدتا مصرف بهداشتی و پزشکی دارد.
قطران گیاهی (نباتی)
قطران گیاهی یا قطران چوب را عمدتا به دو روش ذغال کردن (احتراق ناقص چوب ها) و یا از طریق تقطیر خشک تهیه می کنند. قطرانی که از طریق ذغال کردن و احتراق ناقص چوب به دست می آید به رنگ سیاه و نسبتا مایع است .اما، قطران گیاهی که از تقطیر خشک چوب ها استخراج می شوند، به رنگ روشن و چسبنده بوده و دارای پارافین است.
برای تهیه قطران گیاهی، از چوب درختان تیره کاج و صنوبر استفاده می شود. ماده ای که از تقطیر درختان خانواده کاج بدست می آید را به مدت یک هفته به حالت سکون قرار می دهند. این ماده شامل سه لایه یا جز است. لایه فوقانی که از همه سبک تر است روغن کاد بوده و دو لایه بعدی به ترتیب، قطران و آب می باشد که آب را جدا کرده و قطران به دست می آید. قطران گیاهی در آب، الکل، اتر، اسانس ها و قلیایی ها حل می شوند و تحت تاثیر حرارت به مایع تبدیل می شود.
خواص درمانی قطران گیاهی (قطران چوب)
بسیاری از قطران ها به ویژه قطران های زغال سنگی مصرف تجاری دارند، اما قطران چوب یا قطران گیاهی در صنعت داروی سازی، لوازم بهداشتی و تهیه لوسیون ها کاربرد دارند.از این ماده در تهیه محصولات آرایشی و بهداشتی مانند صابون های معطر و شامپوها نیز استفاده می شود. در طب سنتی نیز دارای خواص بیشماری است. در طب سنتی از آن به عنوان یک تسکین دهنده قوی برای درد و رفع مشکلات پوستی استفاده می کنند. حال با خواص قطران گیاهی (قطران چوب) آشنا شوید:
درمان مشکلات مو با قطره گیاهی
قطران به دلیل داشتن خاصیت ضد عفونی کننده و ضد قارچی برای درمان بیماری های پوستی سر مانند شوره سر و التهابات سبوره ای پوست سر موثر است. همچنین، از ریزش مو جلوگیری کرده و با تحریک فولیکول های مو، به رشد مو کمک می کند. یک قاشق چای خوری قطران، سه قطره روغن رزماری، دو قطره آب لیمو، یک قاشق چای خوری روغن اسطوخودوس و یک قاشق چای خوری روغن زیتون را با هم مخلوط کرده و به مدت ده دقیقه پوست سر را با آن به خوبی ماساژ دهید. سپس به کمک یک کلاه پلاستیکی سر خود را پوشانده و اجازه دهید این ترکیب به مدت نیم ساعت روی سر باقی بماند. در نهایت سر را با آب ولرم و شامپو بشویید. برای تقویت رشد مو و داشتن موهای سالم و نرم، استفاده از این دستور العمل، دو بار در هفته توصیه می شود.
تسکین درد با قطران گیاهی
قطران در طب سنتی برای رفع خستگی جسمانی، درمان التهاب و دردهای شدید عضلانی به صورت ضماد استفاده می شده است. امروزه نیز این ماده برای کاهش دردهای عضلانی و همچنین سر دردهای شدید یا میگرنی مصرف می شود. لذا، برای کاهش دردهای مفاصلی و عضلانی می توانید نصف قاشق چای خوری قطران، دو قطره روغن لیمو و یک قاشق چای خوری روغن زیتون را با هم مخلوط کرده و بر روی نواحی آسیب دیده به آرامی ماساژ دهید. همچنین، برای تسکین دردهای میگرنی مقداری از قطران را روی دستمال ریخته و آن را بر روی پیشانی خود قرار دهید تا درد کاهش یابد.
رفع بیماری های پوستی با قطران گیاهی
قطران دارای خواص ضد عفونی کننده و ضد باکتریایی می باشد، به همین علت از عفونت های پوستی جلوگیری می کند. همچنین، این ماده حاوی سالیسیلیک اسید است که به درمان انواع بیماری های پوستی مانند اگزما، بثورات پوستی، عفونت های قارچی پوست، آکنه و پسوریازیس کمک می کند. علاوه بر این، قطران در ترکیب با دیگر روغن های گیاهی از علائم پیری پوست مانند چین و چروک و لکه های پوستی جلوگیری کرده و به شادابی پوست نیز کمک می کند.
دیگر موارد استفاده از قطران گیاهی
- در گذشته از آب قطران در مقادیر بسیار ناچیزی به صورت خوراکی برای درمان بیماری های تنفسی (سل و برونشیت های مزمن)
- ناراحتی های مزمن مثانه
- درمان آسکوربوتیک (کمبود ویتامین ث بدن) استفاده می شده است.
- امروزه نیز در برخی از کشورها از آب قطران جهت دفع سموم و پاکسازی بدن
- تقویت سیستم ایمنی بدن
- کاهش تب
- تصفیه خون
- تحریک سیستم گوارش
- کنترل قند خون
- دندان درد و رفع بوی بد دهان استفاده می شود.
- اگر چه استفاده خوراکی از آب قطران در ایران معمول نمی باشد، اما قبل از مصرف آن باید با یک پزشک مشورت کنید. لازم به ذکر است مصرف خوراکی قطران خالص بسیار مضر بوده و تنها برای استعمال خارجی کاربرد دارد.
عوارض جانبی استفاده از قطران گیاهی
- استفاده از قطران ممکن است در برخی افراد ایجاد آلرژی کند، لذا قبل از مصرف روی یک ناحیه کوچک از پوست خود امتحان کرده و در صورت برزو علائمی چون خارش، قرمزی و التهاب از مصرف آن خودداری کنید.
- قرار دادن آن بر روی پوست سر برای مدت زمان طولانی می تواند باعث التهاب در فولیکول های مو، آلرژی و بثورات شود.
- از اعمال آن بر روی زخم های باز و عفونی جدا خودداری کنید. همچنین، مصرف طولانی مدت آن بر روی پوست صورت و بدن باعث خارش و قرمزی می شود به ویژه افرادی که پوست حساسی دارند، پس از قرار گرفتن در معرض آفتاب، دچار آفتاب سوختگی و صدمات پوستی شدیدی می شوند. ترجیحا افرادی که پوست حساس دارند، بعد از استفاده از آن به طور مستقیم در معرض آفتاب قرار نگیرند.
- استفاده از قطران برای زنان باردار و همچنین کودکان توصیه نمی شود.
- از تماس قطران با چشم ها و سایر غشاهای مخاطی باید اجتناب گردد. در صورت تماس آن را با آب سرد شسته و به پزشک مراجعه نمایید.