نحوه ابطال معامله فضولی

اگر شخصی، نسبت به مالی معامله ای کرده که نه مالک آن مال بوده و نه نماینده قانونی یا قراردادی مالک در مورد آن مال، به معامله انجام گرفته توسط وی، معامله فضولی گفته می شود. نحوه ابطال معامله فضولی، بدین صورت بوده که مالک باید با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی، برای ثبت دادخواست ابطال معامله و ارجاع آن به دادگاه حقوقی اقدام نموده و از آثار باطل کردن این معامله نیز می توان به حق مالک، برای استرداد عین مال یا دریافت مثل یا قیمت آن و اجرت المثل، اشاره نمود. در مبحث عقود و معاملات، همواره انواع مختلفی از عقد، همچون عقد لازم و جایز، عقد رضایی و تشریفاتی و عقد مالی و غیر مالی مطرح گردیده است. یکی از انواع عقود که در این مبحث، مطرح شده و دارای آثار مهمی نیز می باشد، معامله فضولی است. معامله فضولی، معامله ای می باشد که شخصی که نه مالک مال بوده و نه نماینده قانونی یا قراردادی مالک نسبت به آن مال، معامله ای در مورد مال، منعقد کرده و به موجب آن، مالکیت عین یا منافع مال را به دیگری منتقل می کند. حال اگر مالک، نسبت به این معامله، رضایت نداشته باشد، باید برای ابطال آن اقدام نموده که این ابطال، دارای شرایط و نحوه مخصوص به خود است و بدون رعایت این موارد، امکان ابطال معامله وجود نخواهد داشت. لذا، در این محتوا، ابتدا به توضیح شرایط و نحوه ابطال معامله فضولی پرداخته میشود همراه ساعد نیوز باشید.

مفهوم حقوقی معامله فضولی

به لحاظ حقوقی باید گفت که چنانچه فردی به جای شخصی دیگری معامله نماید و مال او را انتقال دهد، در حالی که به لحاظ قانونی (ولایت، وصایت و یا وکالت)، از وی اذن ندارد، معامله فضولی رخ داده است. در مفاهیم حقوقی، به فردی که این معامله را بدون داشتن اجازه از صاحب مال انجام می دهد فضول، طرف دیگر معامله را اصیل و شخص صاحب مال را غیر یا مالک می نمایند. انواع معامله فضولی عبارتند از:

• تملیکی: بدان معناست که فضول مال شخص غیر را به اصیل انتقال می دهد تا اصیل مالک شود.
• عهدی: در این حالت، فضول به جای غیر متعهد می شود که برای اصیل عملی را انجام دهد.

در یک تقسیم بندی دیگر و براساس نتیجه معامله و نوع رفتار مالک، معامله فضولی به سه نوع تقسیم می شود:

• معامله صحیح: چنانچه مالک، رضایت خود را به معامله انجام شده میان فضول و اصیل اعلام کند، عقد صحیح رخ داده است.
• معامله غیرنافذ: تا زمانی که مالک، اذن و رضایت خود را اعلام ننماید، معامله دارای نقص است و در حالتی بین صحیح و باطل قرار می گیرد. در واقع قرارداد غیر معتبر می باشد. براساس ماده ۲۵۲ قانون مدنی، لازم نیست که قبول یا رد معامله از سوی مالک فوری باشد.
• معامله باطل: چنانچه مالک، رد معامله فضولی را به هر شکلی اعم از شفاهی و یا کتبی و یا با طرح دعوی در دادگاه اعلام نماید، معامله باطل شده و تمامی آثار آن از روز عقد قرارداد از بین می رود.

تنفیذ معامله فضولی

برای تنفیذ معامله فضولی، اجازه شخص مالک مورد نیاز است. به همین جهت شخص فضول یا اصیل می توانند برای تعیین تکلیف وضعیت معامله، این مورد را به صورت قانونی از وی مطالبه نمایند. برای انجام مورد بهتر است از روش زیر استفاده کنید:

• ارسال اظهارنامه: قبل از طرح هرگونه دعوی حقوقی و یا کیفری بهتر است با ارسال اظهارنامه از مالک بخواهید که قرارداد منعقد شده را تنفیذ کند. این امر بهتر است از سوی فرد اصیل رخ دهد. حتی می توانید از مالک درخواست کنید که با پاسخ اظهارنامه رضایت یا عدم رضایت خود را به صورت کتبی اعلام نماید. هر چند که این موضوع ممکن است، برای شخص فضول عواقب داشته باشد. اما به هر حال، وضعیت معامله فضولی هر چه سریع تر مشخص شود، بهتر است.
• طرح دعوی تنفیذ قرارداد: چنانچه مالک به اظهارنامه پاسخ نداد می توانید دعوی تنفیذ قرارداد را مطرح نمایید و با ابلاغ قانونی از دادگاه بخواهید که وی را برای تعیین تکلیف معامله فضولی به دادگاه احضار نماید. طبیعتا اصیل و مخصوصا شخص فضول باید رضایت مالک را در قرارداد جلب نماید. به خصوص در مواردی که عمل فضول مصداق فروش مال غیر بوده و مالک می تواند از جنبه کیفری نیز شکایت نماید.

ابطال معامله فضولی

در برخی موارد، فرد مالک به هیچ عنوان حاضر به پذیرش معامله نیست. در این شرایط خود وی می تواند با طرح دعوی ابطال معامله فضولی، نسبت به ختم ماجرا اقدام نماید. عمل مالک در این زمینه آثار زیر را خواهد داشت:

• با ابطال معامله فضولی، تمامی اثرات حقوقی آن از روی وقوع عقد از بین می رود. بنابراین با قطعی شدن حکم، چنانچه مال تسلیم شخص اصیل شده باشد، مالک می تواند نسبت به استرداد یا خلع ید آن اقدام نماید.
• چنانچه مال تلف شده باشد، می تواند مطالبه خسارت نماید. همچنین اجرت المثل ایام تصرف نیز قابل مطالبه خواهد بود.
• در برخی موارد، مالک می تواند از حیث کیفری نیز شکایت نماید. فروش مال غیر نام دعوی است که در این زمینه قابلیت طرح خواهد داشت.

همچنین، گاهی شرایطی رخ می دهد که به دلیل عدم تنفیذ معامله، فرد اصیل دچار خسارات شدیدی می گردد. در این حالت، اصیل نیز می تواند با طرح دعوی ابطال معامله فضولی، خسارات خود را مطالبه نماید. این موضوع در ماده ۲۵۲ قانون مدنی ذکر شده است.

شرایط ابطال معامله فضولی

در مبحث عقد و قرارداد، یکی از موضوعاتی که همواره مطرح گردیده و گاه، ویژگی کیفری و جرم بودن نیز پیدا می کند، معامله فضولی می باشد. این معامله، تحت شرایط خاصی، قابل ابطال بوده که در این بخش، قصد داریم در مورد این شرایط صحبت کنیم. اما، پیش از آنکه به توضیح شرایط ابطال معامله فضولی پرداخته و نحوه و آثار ابطال این معامله را بررسی نماییم، لازم است تا کمی در مورد معامله فضولی و وضعیت حقوقی آن صحبت کرده و سپس، به این سوال پاسخ دهیم که شرایط ابطال معامله فضولی چیست؟ در حقوق کشور ما، اگر شخصی بخواهد حق انعقاد عقد یا قرارداد نسبت به یک مال را داشته و قانونا، برای انجام معامله نسبت به آن مال، مجاز باشد، یا باید مالک آن مال بوده یا اینکه نماینده قانونی(ولی، وصی یا قیم) یا قراردادی(وکیل) مالک، نسبت به آن مال باشد. حال اگر شخصی، نسبت به مالی، معامله ای کرده که نه مالک آن مال بوده و نه نماینده قانونی یا قراردادی مالک در مورد آن مال، از آنجا که این شخص، با انجام معامله نسبت به مال غیر، در واقع، در امور مالی دیگری، دخالت و فضولی کرده؛ به معامله انجام گرفته توسط وی، معامله فضولی و به خود او، فضول گفته می شود. ماده 247 قانونی مدنی، در مورد معامله فضولی و وضعیت حقوقی آن، مقرر داشته: « معامله به مال غیر، جز بعنوان ولایت یا وصایت یا وکالت، نافذ نیست، ولو اینکه صاحب مال باطنا راضی باشد؛ ولی اگر مالک یا قائم مقام او پس از وقوع معامله، آن را اجازه نمود، در این صورت، معامله، صحیح و نافذ می شود.» بنابراین، معامله فضولی، از نظر حقوقی، دارای یکی از این سه وضعیت می باشد: 1- غیر نافذ: تا زمانی که مالک مال، در مورد معامله، اظهار نظری نکرده، معامله فضولی، غیر نافذ است. یعنی، با اینکه باطل نیست، فاقد اثر و به عبارت بهتر، آثار آن معلق است. 2- نافذ و صحیح: چنانچه، مالک، رضایت خود را نسبت به معامله فضولی اعلام نماید، معامله غیر نافذ، نافذ و صحیح می گردد. 3- باطل: در صورتی که مالک، معامله فضولی را رد کند، معامله غیر نافذ، باطل می گردد. حال که با مفهوم معامله فضولی و وضعیت حقوقی آن در حالات مختلف آشنا شدیم، می توانیم به این سوال پاسخ دهیم که شرایط این معامله چه می باشد؟ شرایط ابطال معامله فضولی، مطابق مقررات قانون مدنی، عبارتند از:

• معامله ای نسبت به یک مال، انجام گرفته ،اما معامله کننده، نه مالک آن مال بوده و نه نماینده قانونی(ولی، وصی یا قیم) یا قراردادی(وکیل) مالک، نسبت به آن مال.
• مالک، پس از اطلاع از وقوع معامله فضولی، معامله را قبول نکرده و در اصطلاح، آن را رد می نماید.
• لازم به ذکر است که معامله فضولی، ممکن است به صورت عهدی نیز منعقد گردد. با این توضیح که ضمن آن، شخص فضول، بدون اجازه دیگری، تعهدی را از طرف او، بر عهده گیرد. مانند اینکه، یک شخص فضول، از طرف دیگری متعهد گردد که آن شخص، خانه طرف معامله را رنگ خواهد کرد که این حالت، نسبت به حالتی که فضول، مال دیگری را معامله کرده، به مراتب، کمتر اتفاق می افتد.
• پس از صحبت در مورد شرایط ابطال معامله ای که نسبت به مال دیگری انجام گرفته، در بخش های بعد، نحوه ابطال معامله فضولی را توضیح داده و به بررسی آثار این نوع از معاملات در حقوق کشورمان، خواهیم پرداخت.

مراحل و نحوه ابطال معامله فضولی

پس از اینکه یک معامله فضولی، نسبت به مال شخص انجام گرفته و وی از وقوع معامله مطلع می گردد، در صورتی که رضایتی به انجام آن معامله نداشته باشد، باید برای اعلام عدم رضایت خود و به اصطلاح، رد معامله و ابطال آن اقدام نموده که این اقدام، دارای مراحل و نحوه انجام ویژه ای می باشد. نحوه ابطال معامله فضولی، بدین صورت بوده که ابتدا، مالک باید برای ایجاد حساب کاربری، در سامانه ثنا اقدام نماید که این امر، از طریق مراجعه حضوری به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا از طریق روش اینترنتی و غیر حضوری و ورود به سامانه ثنا، به آدرس sana.adliran.ir امکان پذیر می باشد. در مرحله بعد از مراحل نحوه ابطال معامله فضولی، مالک باید دادخواست ابطال معامله فضولی را شخصا یا توسط وکیل خود تنظیم نموده و با در دست داشتن مدارک لازم، شامل کپی قرارداد انجام گرفته نسبت به مال خود، استشهادیه و در صورت لزوم استعلام ثبتی، برای ثبت دادخواست، به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه نماید. در این صورت، خوانده دادخواست خواهان، فضول و طرف معامله وی می باشند. لازم به ذکر است، در صورتی که پس از انجام معامله نسبت به مال غیر و تنظیم مبایعه نامه، طرفین، برای گرفتن سند رسمی نیز اقدام کرده باشند، مالک باید، علاوه بر ابطال معامله فضولی، ابطال سند رسمی تنظیم شده را نیز از دادگاه درخواست کند تا از آثار استفاده از چنین سندی، جلوگیری کند. در این مرحله، دادخواست مالک، برای دادگاه حقوقی صالح ارسال می گردد. دادگاه صالح در مورد معاملات نسبت به اموال غیر منقول، مانند زمین و خانه، دادگاه محل وقوع ملک و در مورد اموال منقول، مانند اتومبیل، دادگاه محل اقامت خواندگان(معامله کننده گان) یا محل انعقاد قرارداد می باشد. در آخرین مرحله از مراحل نحوه ابطال معامله فضولی، دادگاه حقوقی، پس از وصول دادخواست، برای تعیین وقت دادرسی و ابلاغ آن به خواهان و خواندگان اقدام کرده و در وقت دادرسی، پس از استماع اظهارات طرفین، در صورتی که ادعای مالک را صحیح تشخیص دهد، رای بر ابطال معامله فضولی و عندالزوم، ابطال سند، صادر می نماید. این رای، که آثار خاصی را در رابطه با حقوق مالک، فضول و طرف معامله، به همراه داشته، ظرف 20 روز، برای ایرانیان داخل کشور و ظرف 2 ماه، برای ایرانیان خارج از کشور، قابل تجدیدنظر خواهی می باشد.

آثار ابطال معامله فضولی

هنگامی که مالک یک مال که نسبت به آن، معامله فضولی انجام گرفته، مطابق مقررات نحوه ابطال معامله فضولی، برای ثبت دادخواست و ابطال این معامله اقدام نموده و رای ابطال معامله انجام گرفته را اخذ نماید، این رای، دارای آثار متعددی در روابط میان فضول با مالک، مالک با طرف معامله و فضول با طرف معامله می باشد. لذا، در ادامه به بررسی آثار ابطال معامله فضولی خواهیم پرداخت.

• اولین و مهم ترین اثر در میان آثار ابطال معامله فضولی، این است که با ابطال این معامله، مالک می تواند مال خود را از کسی که مال در تصرف آن بوده، استرداد نموده و پس بگیرد که این فرد، می تواند فضول یا طرف معامله وی باشد.
• حال، اگر عین مال متعلق به مالک از بین رفته باشد، مالک، این حق را خواهد داشت که مثل یا قیمت مال خود را از فضول و در صورتی که به مال در دست طرف معاله، تلف شده باشد، از وی مطالبه کند.
• همچنین، فضول، نسبت به منافع زمان تصرف خود و زمان تصرف طرف معامله کننده(در صورتی که مال، به تصرف وی داده شده باشد) مسئولیت داشته و طرف معامله، نسبت به منافع زمانی که مال را در تصرف خود داشته است، در مقابل مالک، مسئول است و مالک می تواند برای دریافت اجرت المثل این مدت، به اشخاص مزبور مراجعه نماید.
• در رابطه میان فضول و معامله کننده، نیز آثار مهمی حاکم می باشد؛ با این توضیح که در صورتی که طرف معامله، از فضولی بودن قرارداد، اطلاع داشته، صرفا به میزان ثمن یا قیمت معامله که به مالک پرداخت کرده و در صورت جهل نسبت به معامله فضولی، به میزان ثمن و کلیه خساراتی که به مالک داده، حق مراجعه به شخص فضول را خواهد داشت.
• همچنین، لازم به ذکر است که در صورت وجود شرایط قانونی و اثبات وجود عناصر سه گانه جرم، به ویژه عنصر معنوی جرم، مالک، علاوه بر دعوای حقوقی ابطال معامله فضولی، حق طرح دعوای کیفری انتقال مال غیر را نیز داشته که با توجه به جرم بودن عمل و مجازات ها و سوء پیشینه کیفری، آثار مهمی را در مورد فضول و طرف معامله، به دنبال خواهد داشت.

امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .

آیا ابطال حق طلاق امکان پذیر است؟