اعاده حیثیت چیست و چگونه باید پیگیری شود؟

اگر فردی مورد تعقیب مراجع قضایی قرار گیرد وپس از تشکیل پرونده حتی به زندان هم رود اما در طی مراحل رسیدگی قضایی تبرئه شود، در چنین حالتی انگار که از ابتدا هیچ جرمی واقع نشده و پرونده ی قضایی وی لکه دار نشده است. اما در نگاه عامه به اعتبارش خدشه وارد می شود و متحمل ضررهای مادی و معنوی زیادی می شود؛ ممکن است از محل کار و خدمتش اخراج شود یا حتی برای اثبات بی گناهی اش هزینه هایی زیادی برای حق الوکاله پرداخت کند.
در اینجاست که شخص بی گناه به دنبال برگرداندن آبرو و منزلت خود اعاده حیثیت می کند. اصطلاح ادعای شرف یا اعاده حیثیت یعنی عودت یا بازگرداندن آبرو و منزلت افراد به حالت سابق -که به سبب اقامه ی شکایت ناحق خدشه دار شده است- و جبران تمام ضررهای مادی و معنوی وارد شده به این افراد.

اعاده حیثیت چیست؟

اعاده حیثیت زمانی قابل پیگیری است که شخصی با طرح شکایت موجب تنزل آبرو و آسیب به حیثیت اجتماعی شخص دیگری شود. به عبارت دیگر اگر فردی کسی را متهم به جرمی کند و ثابت شود که چنین جرمی رخ نداده، طرف مقابل به دلیل هتک حیثت و برای بازگرداندن آبروی از دست رفته خود می تواند از فرد افترا زننده که با شکایت غیر واقعی خود موجب آبرو ریزی شده است، شکایت و درخواست اعاده حیثت کند.

اعاده حیثیت (ادعای شرف)به اصطلاح حقوقی

ادعای شرف یا به اصطلاح حقوقی اعادهٔ حیثیت به این معناست که هرکس به هر نحو امور غیر واقع را به دیگری نسبت دهد به شکلی که این کار باعث پایمال شدن حقوق وی اعم از مادی یا معنوی بشود یا نه، به موجب قانون برای وی حقی در جهت اعادهٔ حقوق از دست رفته ایجاد شده تا به واسطهٔ آن بتواند آثار جرم انگاری یا احتمالاً محکومیت بلا وجه خود را زایل کند.توضیح بهتر این مطلب را در ماده ۶۹۸ ق. م.ا می توان دید: ماده ۶۹۸: «هرکس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیلهٔ نامه، شکوائیه، مراسلات، عرایض، گزارش یا توزیع هرگونه اوراق چاپی یا خطی با امضا یا بدون امضا اکاذیبی را اظهار کند یا به همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت را سا یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد اعم از اینکه به طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر واقع شود یا نه علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از ۲ ماه تا ۲ سال و یا شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم شود»

چگونه دادخواست اعاده حیثیت تنظیم کنیم؟

شخصی که به دلیل طرح شکایت واهی از او، دچار هتک حیثیت و بی آبرویی شده است، می تواند در صورت وجود شرایط لازم، با طرح شکایت به دادگاه، از افترا زننده شکایت کند. به همین منظور، این فرد قربانی باید بعد از اثبات بی گناهی اش در دادگاه، بر طبق ماده ۶۹۷ قانون مجازات، شخصی را که به او اتهام ناروا زده است مورد تعقیب کیفری قرار دهد. به همین منظور باید شکایت افترای خود را به دادسرا تقدیم کند و درخواست تعقیب، تحقیق و محکومیت بدهد. در مرحله بعد دادسرا از افترا زننده می خواهد که در جلسه رسیدگی حاضر شود و اظهارات و دفاعیات خود را ارائه کند. در صورتی که سونیت و اتهام ناروای وی اثبات شود، برایش کیفرخواست صادر می شود و پرونده برای رسیدگی به داداگاه عمومی جزایی منتقل می شود. لازم به ذکر است؛ درصورتی شخص شاکی می تواند برای اعاده حیثیت خود درخواست بدهد که موارد زیر محقق شده باشد:

• باید به او یک اتهام ناروا یا افترا وارد شده باشد. از نظر قانون، جمله توهین آمیز و اتهام ناروا، کلام و عبارتی است که موجب بدنامی و هتک حیثیت فرد شود. علاوه بر این ممکن است جمله ای بوده باشد که نشان دهنده تحقیر، اهانت و یا استهزا بوده باشد.
• جمله گفته شده باید موجب هتک آبرو شده باشد. به عبارت دیگر اتهام وارد شده یا جمله ای که به فرد متضرر نسبت داده شده است، باید حتما موجب ورود ضرر شده باشد و آبرو و حیثیت او را لکه دار کرده باشد.

اعاده حیثیت چه زمانی قابل پیگیری است؟

اعاده حیثیت زمانی قابل پیگیری است که شخصی با طرح شکایت موجب تنزل آبرو و آسیب به حیثیت اجتماعی شخص دیگری شود. به عبارت دیگر اگر فردی کسی را متهم به جرمی کند و ثابت شود که چنین جرمی رخ نداده، طرف مقابل به دلیل هتک حیثت و برای بازگرداندن آبروی از دست رفته خود می تواند از فرد افترا زننده که با شکایت غیر واقعی خود موجب آبرو ریزی شده است، شکایت و درخواست اعاده حیثت کند.

مهلت شکایت اعاده حیثیت

در قانون برای شکایت اعاده حیثیت مهلت خاصی در نظر گرفته نشده است. با این حال، علی رغم اینکه این شکایت دارای مهلت و زمان بندی خاصی نیست، برای رعایت مصالح و پیشگیری از تضییع حقوق افراد، شخص آسیب دیده بهتر است در اولین زمان ممکن، بعد از اینکه از اتهام مطرح شده تبرئه شد، برای اعاده حیثیت و طرح شکایت افترا اقدام کند.

اعاده حیثیت در قانون جدید مجازات اسلامی

در قانون جدید مجازات اسلامی، مجازات های بازدارنده حذف و سه بخش حدود، قصاص و دیات دچار تغییراتی شده است. با این حال در مورد اعاده حیثیت تغییری در قانون ایجاد نشده و این موضوع در بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مورد اشاره قرار گرفته است. به طور کلی برای اعاده حیثیت، شخصی که آبرو و حیثیت او لکه دار شده است، می تواند در دادگاه به طرح شکایت افترا، مبادرت کند. در این صورت شخص افترازننده به موجب قانون و حکم دادگاه مجرم شناخته و مجازات می شود. البته لازم به ذکر است که مساله افترا و هتک آبرو، یک بعد معنوی نیز دارد و طبیعتا فرد آسیب دیده باید این امکان را داشته باشد که برای جبران خسارت معنوی خود نیز درخواست بدهد.
مساله جبران خسارت معنوی ناشی از هتک حیثیت، در ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی مورد اشاره قرار گرفته است اما با این وجود، اصولا دادگاه ها برای جبران خسارت معنوی ناشی از افترا حکم صادر نمی کنند و در نتیجه رویه قضایی مشابهی در این مورد وجود ندارد و دادگاه ها تنها به ماده ۶۹۷ و ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی استناد می کنند.

مجازات اعاده حیثیت

در قسمت قبل به صورت مختصر توضیح دادیم که ادعای شرف و ادعای حیثیت به چه معنا هستند و همانطور که اشاره شد ، پس از ارتکاب جرایمی همچون تهمت و افترا و نشر اکاذیب ، می توان در دادگاه اقدام به اعاده حیثیت نمود . گاهی این سوال مطرح می شود که مجازات اعاده حیثیت و حکم اعاده شرف چیست ؟ به عبارت دیگر اگر علیه شخصی در دادگاه کیفری ادعای حیثیت یا ادعای شرف نموده و جرم وی به اثبات رسید چه مجازاتی بر مرتکب قابل اعمال است ؟ در پاسخ به این سوال ، باید گفت که بر اساس قانون مجازات اسلامی طرح شکایت و اعاده حیثیت پس از ارتکاب جرایم مختلفی امکان پذیر شده است . در واقع ، مجازات اعاده حیثیت یا حکم ادعای شرف ، همان حکم به مجازاتی است که علیه مرتکب جرایمی مانند افترا و توهین و نشر اکاذیب و ... قابل اعمال است ، به همین دلیل در این قسمت مجازات اعاده حیثیت را بر اساس مواد 697 تا 700 قانون مجازات اسلامی مطرح می نماییم .

بر اساس ماده 697 قانون مجازات اسلامی « هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جرائد یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را صریحا نسبت دهد یا آنها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید ، جز در مواردی که موجب حد است به یک ماه تا یک سال حبس و تا 74 ضربه شلاق و یا یکی از آنها حسب مورد محکوم خواهد شد » .

این جرم که معمولا تحت عنوان جرم افترا از آن یاد می شود ، معمول ترین مصداق مجازات اعاده حیثیت تلقی می شود و در مواردی بر مرتکب قابل اعمال است که با استفاده از وسایلی مثل نوشته های چاپی و درج در روزنامه یا هر وسیله دیگر ارتکاب یک جرم را به دیگری نسبت داده باشد ؛ مثلا در مورد جرم تهمت دزدی زدن به دیگران و البته نتواند صحت ارتکاب جرم را اثبات نماید .

بر اساس قسمت اخیر این ماده ، اگر جرمی که به دیگری نسبت داده می شود ، مجازات حدی داشته باشد ، دیگر مجازات اعاده شرف نسبت به آن ، یک سال حبس و 74 ضربه شلاق نیست ؛ بلکه مجازات تهمت زنا یا لواط دادن به دیگران ، بر اساس قانون مجازات اسلامی ، مشمول مجازات جرم قذف یعنی 80 ضربه شلاق خواهد بود .

همچنین ، بر اساس تبصره همین ماده « در مواردی که نشر آن امر اشاعه فحشا محسوب گردد ، هر چند بتوان صحت اسناد را ثابت نماید ، مرتکب به مجازات مذکور محکوم خواهد شد » . بنابراین ، از آن جهت که اشاعه فحشا خودش جرم مستقلی است ، حتی اگر هم بتواند ثابت کند که شخص واقعا این کار را انجام داده است ، باز هم می توان مرتکب را به مجازات اعاده حیثیت یا مجازات ادعای شرف یعنی یک ماه تا یک سال حبس و تا 74 ضربه شلاق یا یکی از آنها محکوم کرد .

در ماده 698 نیز مجازات اعاده حیثیت ، در قالب مجازات جرم نشر اکاذیب نیز مطرح شده است که بر اساس این ماده :« هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی ، به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضاء ، اکاذیبی را اظهار نماید یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت راسا یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحا یا تلویحا نسبت دهد اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه ، علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان ، باید به حبس از دو ماه تا دو سال و یا شلاق تا 74 ضربه محکوم شود » .

علاوه بر این ، در ماده 699 قانون مجازات اسلامی جرم افترای عملی مورد پیش بینی قرار گرفته است که به صورت جرم پاپوش درست کردن برای دیگری خودش را نشان می دهد : « هر کس عالما عامدا به قصد متهم نمودن دیگری آلات و ادوات جرم یا اشیایی را که یافت شدن آن در تصرف یک نفر موجب اتهام او می گردد بدون اطلاع آن شخص در منزل یا محل کسب یا جیب یا اشیایی که متعلق به او است بگذارد یا مخفی کند یا به نحوی متعلق به او قلمداد نماید و در اثر این عمل شخص مزبور تعقیب گردد ، پس از صدور قرار منع تعقیب و یا اعلام برائت قطعی آن شخص ، مرتکب به حبس از شش ماه تا سه سال و یا تا 74 ضربه شلاق محکوم می شود » .

البته در ماده 700 نیز مجازات اعاده حیثیت بدلیل انتشار هجویه ذکر شده است : « هر کس با نظم یا نثر یا به صورت کتبی یا شفاهی کسی را هجو کند و یا هجویه را منتشر نماید به حبس از یک تا شش ماه محکوم می شود » . پس از ارتکاب هر یک از جرایم فوق ، می توان اقدام به اعاده شرف یا اعاده حیثیت نمود که مرتکب ، بر اساس مواد ذکر شده قابل مجازات خواهد بود که نحوه اعاده شرف یا اعاده حیثیت در قسمت بعد توضیح داده شده است

افترا و انواع آن

افترا در لغت به معنی دروغ بستن و بهتان زدن و در اصطلاح حقوقی عبارت است از نسبت دادن صریح عمل مجرمانه برخلاف حقیقت و واقع به شخص یا اشخاص معین به یکی از طرق مذکور در قانون، مشروط بر اینکه صحت عمل مجرمانه نسبت داده شده، در نزد مراجع قضایی ثابت نشود.افترا انواع گوناگونی دارد، افترای به وجود آمده توسط جملات بیان شده یا اشارات بدنی، افترای شفاهی نامیده می شود: افترا در نوشتار یا به اشکال پایدار دیگر، مانند نامه ها، مقالات روزنامه، تصویرهای گرافیکی، اصوات ضبط شده، پخش رادیووتلویزیون، ایمیل و موارد مشابه؛ افترای رسانه ای نامیده می شود.
یک تفاوت اساسی که وجود دارد این است که در مورد افترای شفاهی شاکی باید آسیب هایی که به اعتبار و آبروی او وارد شده را اثبات کند، زیرا این آسیب ها پایدار و مستدل نیست. اما هنگامی که شخص مورد افترای رسانه ای قرار می گیرد، آسیب های وارد شده به اعتبار او مفروض هستند و دادگاه باید حکم آن ها را صادر کند، بدون اینکه به اثبات این آسیب ها احتیاجی باشد.

شرایط تحقق جرم افترا

انتساب جرمی به دیگری: برای تحقق جرم افترا باید جرمی به کسی نسبت داده شود و عمل مورد انتساب باید بر طبق قوانین موضوعه جرم تلقی شود. نسبت دادن ارتکاب یک عمل خلاف و یا تخلف اداری نمی تواند افترا تلقی شود.
معین بودن شخص طرف اسناد: معین بودن ممکن است با ذکر نام و مشخصات او یا با اشاره و علامت صورت گیرد.
ابتدایی بودن اسناد: در اسناد جرم برای این که افترا شناخته شود، خود بخود و ابتدایی بودن اسناد شرط است؛ بنابراین نسبت دادن ارتکاب یک جرم از طرف کسی در مقام دفاع از خود، افترا محسوب نمی شود.
عجر از اثبات صحت اسناد: جرم افترا در صورتی محقق می شود که اسناد دهنده نتواند ادعای خود را مبنی بر ارتکاب جرم توسط شخص دیگر ثابت کند.
منظور از وسایلی است که شخص با استفاده از آن ها جرم افترا را مرتکب می شود که عبارتند از:

• نوشتن اوراق چاپی یا خطی: البته این اوراق محتوی افترا، باید علنی شود و حداقل باید به شخص طرف افترا یا اشخاص دیگر ارسال شود.
• انتشار اوراق: منظور از انتشار آن است که، ورقه مذکور به جای ارسال به طرف افترا و یا سایر مقامات رسمی، در معابر عمومی توزیع یا به در و دیوار نصب شود.
• نطق در مجامع: که اظهار و بیان مطالب خلاف واقع و افترا آمیز از ناحیه گوینده در حضور عده ای که صرفاً بتوان آن را مجمع نامید صورت گرفته باشد.
• درج در روزنامه و جراید: در تمام موارد فوق، شخص اسناددهنده باید با علم و آگاهی از دروغ بودن مطالب ادعایی خود، اقدام به این عمل کرده باشد.

آنچه شاکی باید در افترا ثابت کند

• بیاناتی که مورد اعتراض قرار گرفته است، باید حامل یک اتهام افترا باشد.دادگاه معتقد است که جمله توهین آمیز، جمله ای است که موجب بد نامی یا بی اعتباری شود. یا عموما از دیدگاه اعضای یک جامعه به این صورت جلوه کند و یا در غیر این صورت جمله ای باشد که نشان دهنده دشمنی، تحقیر، اهانت یا استهزا باشد و باعث آسیب رساندن به اعتبار شخص در محل کار و تجارت و حرفه او باشد.
• گفته ای که مورد اعتراض قرار گرفته است باید به شاکی نسبت داده شده باشد. این بدان معنی نیست که در هر جمله از شاکی نام برده شود، بلکه کافی است ثابت شود که جملات به کاربرده شده، طبق استنباط یک شخص منطقی، به شاکی نسبت داده شده است. خواه متهم چنین مقصودی داشته باشد یا خیر.
• گفته ای که مورد اعتراض قرار گرفته است باید منتشر شده باشد. برای پیگیری در دادگاه، جملات توهین آمیز باید به شخصی غیر از شاکی منتقل شده باشد. هر شخصی که این جملات توهین آمیز را به شخص دیگر بگوید، آن را انتشار داده است و مسئول این اتهام افترای رسانه ای است.
• گفته ای که مورد اعتراض قرار گرفته است باید به آبرو و اعتبار شاکی خسارت وارد کرده باشد. فرض می کنیم که موضوع آسیب به اعتبار و آبروی یک فرد در مورد افترای رسانه ای موجود باشد، شاکی باید با یک مدرک یا شاهد ثابت کند که به خاطر این گفته های افترا آمیز منتشر شده متحمل خسارت و زیان شده است.

مجازات جرم افترا

در ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی؛ مقنن دو نحوه اِعمال مجازات پیش بینی کرده است و دادرس دادگاه را مخیر کرده است که مرتکب را به یک ماه تا یک سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم کند. یا اینکه اگر شخصیت مرتکب به نحوی بود که باید درباره او مجازات مناسبی تعیین شود بر حسب مورد حبس تعزیری و یا شلاق تا ۷۴ ضربه را مورد حکم قرار دهد. در افترا به وسیله نشر اکاذیب، اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء، ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شده باشد یا نه، مقنن علاوه بر اینکه اعاده حیثیت شخص مورد افترا را در صورت امکان لازم دانسته، بلکه مرتکب را مستحق حبس تعزیری از ۲ ماه تا ۲ سال و یا شلاق تا ۷۴ ضربه شناخته است (ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی).

نقش وکیل در شکایت اعاده حیثیت

برای احقاق حقوق و جبران خسارت وارد شده، لازم است که شخص آسیب دیده فورا از افترازننده شکایت کند. برای اینکه روند رسیدگی به شکایت تسهیل و تسریع شود، بهتر است حتما از خدمات موسسه حقوقی و مشاوره خانواده و وکیل با تجربه مشورت بگیرید. وکیل می تواند به شما در تنظیم دادخواست اعاده حیثیت کمک کند. موسسه حقوقی آرازفرتاک بهترین موسسه حقوقی در تهران به شماره ثبت 42395 می باشد. که از حاذق ترین ومعتبرترین در بخش های حقوق تجارت بین الملل و حقوق و دعاوی ملکی،دعاوی حقوقی،دعاوی کیفری و... به ارائه خدمات مشاوره حقوقی و مشاور املاک و وکالت ( وکیل حقوقی در تهران ، وکیل ملکی، وکیل کیفری، وکیل مهاجرت و وکیل شهرداری و ...) به اشخاص حقیقی و حقوقی اعم از داخلی و خارجی می پردازد.این موسسه حقوقی در زمینه های تجارت الکترونیک، حقوق استارتاپ ها و شرکت ها، قانون مالکیت معنوی و اموال و مالکیت ، خدمات حقوقی به شرکت های دانش بنیان می تواند به شما عزیزان مشاوره دهد. به طور حتم یک وکیل پایه یک دادگستری به تنهایی قادر نیست در تمامی حوزه های حقوقی خدمت رسانی کند و راهنمایی تخصصی به همه موکلان خود بدهد لذا در یک موسسه حقوقی جمعی از وکلا حاضر می شوند و هریک به طور تخصصی و همچنین گاها به صورت جمعی در موارد مختلف به کارشناسی می پردازند .

نکات کلیدی در اعاده دادرسی