یکی از مهم ترین مهارت های پیش از دبستان مهارت دست ورزی است که کودک قبل از رفتن به مدرسه باید آن را یاد بگیرد اگر چه این مهارت در ظاهر ساده به نظر می آید اما به هماهنگی عضلات چشم و دست نیاز دارد آموزش این مهارت ها باعث بالا رفتن اعتماد به نفس کودک می شود. کودکانی که در سن پیش دبستانی بتوانند مداد را برای آغاز نوشتن در دست بگیرند مهارت دست ورزی خوبی دارند و در مقابل کودکانی که این مهارت را یاد نگرفته اند در سن دبستان با درشت نویسی و بدخطی مواجه می شوند. اگر دیدید که کودکی به نقاشی علاقه ندارد، بدانید که او مهارت دست ورزی را یاد نگرفته است و باید والدین به این نکته توجه کنند و در کنار کودک فعالیت دست ورزی را با او انجام دهند تا او یاد بگیرد و او را تشویق کنند یک مداد را در دست بگیرد که این کار خودش یک مهارت دست ورزی به حساب می آید. مهم ترین ابزار آموزشی ، ابزار های پیشرفته نیست بلکه دست ها هستند کودکانی که دستان قوی دارند بهتر و راحت تر کارهایشان را انجام می دهند.
چرا مهارت دست ورزی مهم است؟
مهارت دست ورزی با تمرین به دست می آید. هرچه کودک با تمرین و بازی های آموزشی بیشتر سر وکار داشته باشد عضلات دست او بیشتر تقویت می شود. از جمله هدف هایی که در مهارت دست ورزی خیلی مورد توجه قرار گرفته است تقویت عضلات ریز و درشت دست و هماهنگی آنها با عضلات چشم و تقویت عضلات نوک انگشتان می باشد. هرچند که امروزه مهارت دست ورزی در مهد کودک و پیش دبستانی تقویت می شود، اما والدین هم باید در منزل به پیشرفت کودکان در این مهارت اهمیت بدهند، هرچه که سن کمتر باشد تمرین ها ساده تر است . با افزایش سن تمرین ها پیچیده تر می شود تا جایی که توانایی کودک افزایش پیدا کند . وقتی کودک کاری را ماهرانه انجام دهد یک حس خوب نسبت به خود دارد که اعتماد به نفس را در آنها بالا می برد ، مثل باز و بسته کردن زیپ ، دکمه لباس و پوست کندن میوه.
چگونه تشخیص دهیم که کودک در زمینه دست ورزی مشکل دارد؟
کودکی که در زمینه مهارت دست ورزی مشکل دارد، به صورت زیر عمل میکند:
- برای فعالیتهایی که نیازبه یک دست دارد ازهر دو دست استفاده می کند.
- اشیا را در مقابل بدن یا تکیه گاه قرارمی دهدتا فعالیت هایش را انجام دهد.
- درانجام فعالیت هایی که به دست ورزی نیاز دارد، کندعمل می کند.
- از فعالیتهایی که نیاز به دست ورزی دارند مانند برش، طراحی وبستن دکمه هاخودداری می کند.
- کودک ترجیح می دهد دیگران فعالیتهای مبتنی بر دست ورزی را برای او انجام دهند. مانند: لباس پوشیدن ، غذا خوردن
- امکان دارد در نقاشی کشیدن، مهارت های مداد و قیچی عملکردضعیفی داشته باشد.
با توجه به رده بندی سنی و روند رشد کودک ،مهارتهای ظریف دستها و انگشتان در هر مرحله نشانه ایی دارد بدین ترتیب :
- قبل از یک سالگی: اولین نشانه های مهارت های دست از قبل از یک سالگی و زمانی که کودک به سمت مادر دست دراز می کند، شروع می شود.
- ۱ تا ۲ سالگی: از یک سالگی به بعد، به شکل قاشق گرفتن در دست و قاشق را به سمت دهان بردن جلوه می کند.
- ۲ تا ۳ سالگی: علاوه برمهارتهای دست، کودک از نظر درکی شناختی هم رشد کرده و کودک می تواند با دست جورچین های ابتدایی را بسازد یا اشکال را بلند کند و به کمک مادر داخل محل مورد نظر بیندازد. در این دوره کودک می تواند از گواش، آبرنگ و رنگ انگشتی استفاده کند و بعد از آن توانایی دست گرفتن ماژیک و مداد را دارد.
- ۳ تا ۴ سالگی: از ۳ سالگی به بعد کار با قیچی جزو مهارت هایی است که در کودکان شکل می گیرد و مهارت کار با چسب و چسباندن قطعات جداشده از کاغذ هم از مهارت هایی است که کودکان در این سن قادر به انجام آن هستند.
- ۴ تا ۶ سالگی: کودک در ۴ سالگی باید قادر به کشیدن مربع و در ۶ سالگی قادر به کشیدن مثلث می باشد. مهارتهای بستن و باز کردن دکمه های لباس. بستن بند کفش و…. در این سن تکمیل میگردد.
زمانی که کودک در دست ورزی مشکل دارد چه مشکلاتی برای کودک بوجود می آید؟
هنگامی که کودک دارای مشکلات مهارت دست ورزی است، ممکن است در موارد زیر نیز دچار مشکل شود:
- رفتار: کودک ممکن است هنگام تلاش برای دست ورزی اشیا کوچک، عصبانی یا ناامید شود.
- اعتماد به نفس: ممکن است کودک به توانایی خود درانجام یک کاراعتقاد محدود داشته باشد، بنابراین ازانجام آن فعالیت اجتناب می کند.
- مهارت های حرکتی ظریف: مهارت های ریزانگشت و دست مانند: نوشتن، برش دادن، بازکردن درب جعبه، بستن بند کفش را نتواندبه خوبی انجام دهد.
بازی دست ورزی کودکان
- خمیر بازی یا کار با گل سفال: بازی دست ورزی کودکان با خمیر بازی یا سفا ل گری . خاصیت خمیر یا گِل رس، به نحوی است که کودک می تواند مجسمه های دلخواهش را با آن بسازد. این بازی برای کودکان بالای سه سال پیشنهاد می شود و به دلیل خواص قابل توجهی که در گِل سفال نهفته است، توصیه می شود به جای استفاده از خمیر بازی، از گِل سفال یا همان گِل رُس استفاده شود.تهیه ی گِل سفال هزینه ی بسیار کمی دارد و کودک می تواند مجسمه های ساخته شده با آن را پس از خشک شدن، رنگ کند تا شکل زیباترین به خود بگیرد و سپس در اتاق خود نگهدارد. برای تهیه و خرید گل سفال، حتما از انواع بهداشتی آن استفاده کنید که دارای علامت استاندارد برای کودکان باشد. خمیر بازی به دلیل اینکه وسیله ای چندبار مصرف است و گرد و خاک و آلودگی را به خود جذب می کند، چندان توصیه نمی شود.
- نخ و سوزن یا دکمه و نخ: یکی دیگر از تمرین هایی که به آموزش مهارتهای دست ورزی به کودکان منجر می شود، نخ کردن سوزن است. از آنجا که سوزن وسیله ای خطرناک است و ممکن است بر اثر سهل انگاری کودک منجر به زخمی شدن او شود، از سوزن های پلاستیکی که به همین منظور ساخته شده و در فروشگاه های مخصوص کودک وجود دارد، تهیه کنید. این تمرین برای کودکان بالای چهار سال مناسب است. در سنین پایین تر، بهتر است از مهره یا دکمه های رنگی و نخ استفاده کنید. این وسیله ی کمک آموزشی هم در فروشگاه های مخصوص کودک وجود دارد.
- مولکول های پلاستیکی: استفاده از بسته ی مولکول های پلاستیکی، یکی دیگر از بازی هایی است که به تقویت مهارت دست ورزی در کودکان می انجامد. مولکول های بزرگ مختص کودکان کوچکتر و مولکول های کوچکتر، مختص کودکان بزرگتر است. با استفاده از انواع مولکول، کودک می تواند به راحتی اشیاء مورد نظر خود را بسازد و علاوه بر تقویت دست ورزی ، خلاقیت و تخیل خود را نیز رشد دهد.
- نقاشی: نقاشی، یکی از مهمترین فعالیت های دوران کودکی است که به تقویت مهارت دست ورزی در کودکان هم می انجامد. نقاشی را از هر سنی که کودک شما بتواند مداد را در دست بگیرد و برایش خطرساز نباشد، می توانید شروع کنید. کودکان از حدود سن یک سالگی به بعد، کشیدن خط بر روی کاغذ را دوست دارند و تمایل دارند این کار را انجام دهند. سعی کنید ابزار مناسب نقاشی کردن را متناسب با سن کودک در اختیار او قرار دهید. لازم است نحوه ی صحیح مداد در دست گرفتن را با کودک خود تمرین کنید و اگر مشاهده می کنید او مداد را به شکل مناسب در دست نمی گیرد، این روند را قبل از ورود کودک به پیش دبستانی و دبستان، اصلاح کنید.
- گره زدن و بستن بند کفش: کودکان در سنین بالای پنج یا شش سال، باید توانایی گره زدن بند کفش خود را داشته باشند. بهتر است در سنین پنج تا شش سالگی، انواع گره را به کودک خود بیاموزید و بستن بند کفش را با او تمرین کنید.
- استفاده از قلاب ها یا گیره های پلاستیکی: یکی دیگر از بازی دست ورزی کودکان که به منظور تقویت مهارت دست ورزی در کودکان به فروش می رسد، قلاب ها و چنگک های پلاستیکی است که کودک به وسیله ی آن می تواند اشیایی را بردارد و درون سطل یا سبد بیندازد. از هاشی یا چاپ استیک که ابزار غذاخوری مردم آسیای شرقی ست، هم می توانید استفاده کنید.
- کوبیدن میخ با چکش: یک چکش چوبی زیبا و چند مکعب یا میخ پلاستیکی که کودک آن را می کوبد، از دیگر اسباب بازی های آموزشی جهت تقویت مهارت دست ورزی در کودکان است. این بازی علاوه بر اینکه هماهنگی بیشتری بین عضلات چشم و دست کودک فراهم می آورد باعث کاهش استرس کودک نیز می شود.
- نقّاشی کردن با انگشت روی ماسه های نرم: کودکان کم کم آمادگی بدست گرفتن قلم راپیدا می کند. با انگشت به ترسیم شکل ها روی صفحه ی ماسه ای می پردازد با نظارت شکل ها راکوچکتر ترسیم می کند تا بتواند عضلات دست را کنترل و تحت اختیار در بیاورد.
- وصل کردن نقطه چین ها و تکمیل تصویر یا شکل مورد نظر: دراین تمرین شکلی یا تصویری نقطه چین شده در اختیار فراگیر قرار می گیرد و او با پر کردن نقطه چین شکل را کامل می کند.
- کشیدن خط راست،منحنی یا دایره: با رسم خط راستی به اندازه ی معین توسط آموزگار از فراگیر بخواهد با تمرین خط های ترسیم شده را به اندازه خط تعیین شده برساند.برای دایره ودیگر شکل ها نیز به همین روش عمل کند. یعنی دانش آموز کار را با کشیدن خط بزرگ آغاز و به تدریج با کوچک کردن آن به اندازه ی معمول مشخص شده می رسد.
- رنگ آمیزی با محدوده ی مشخص : کودکان را وادار به کنترل عضلات کرده وفعالیت وی راهدفدار می کند با رعایت حریم مشخص شده حرکات کودک در این تمرین کاملا کنترل شده است.
- تا زدن کاغذ : برگه ای به کودک می دهیم و از او می خواهیم برگه را تا بزند. و از او می خواهیم برگه را تا بزند. برای اینکه فعالیّت کودک کنترل ونظارت شود می توان در مراحل مختلف تعداد تا زدن ها را مشخص کرد.
آموزش برقراری روابط اجتماعی به کودکان
