آب آوردن مغز ( هیدروسفالی)
به طور طبیعی همه انسان ها، مقداری مایع مغزی نخاعی (csf) در اطراف مغز و نخاع خود دارند، اما در برخی افراد این مایع در اطراف مغز و نخاع افزایش پیدا می کند و با فشار آوردن به مناطق حساس مغز و نخاع، صدمات جبران ناپذیری را ایجاد می کند. افزایش مایع اضافی در ناحیه مغز باعث بزرگی غیرطبیعی سر می شود.
علائم آب آوردن مغز
در نوزادان
- برآمدگی روی ملاج یا نقاط نرمی بر روی سطح جمجمه
- افزایش سریع اندازه دور سر
- ثابت شدن چشم ها به طرف پایین
- تشنج
- بدخلقی و نق نق کردن بیش از حد نوزاد
- استفراغ
- خواب آلودگی زیاد
- شیر خوردن کم
- بدشکلی و ضعف عضلات
- در اطفال و کودکان
در اطفال و کودکانی با سن بالاتر
- گریه های کوتاه همراه با جیغ با صدای بلند
- تغییر در خلق و خوی کودک
- تغییر در ساختار صورت
- انحراف چشم ها (لوچی)
- سردرد
- اسپاسم عضلانی
- تأخیر در رشد
- ناراحتی برای خوردن
- خواب آلودگی بیش از حد
- حساسیت و زودرنجی
- ناهماهنگی در حرکات بدن
- بی اختیاری ادرار
- بزرگتر بودن اندازه سر از حالت طبیعی
- مشکل در بیدار ماندن یا بیدار شدن از خواب
- استفراغ و حالت تهوع
- تشنج
- ناتوانی در تمرکز حواس
در جوانان و میانسالان
علائم شایع هیدروسفالی در جوانان و افراد میانسال شامل موارد زیر است:
- سردردهای مزمن
- ناهماهنگی در حرکات بدن
- مشکل در راه رفتن
- مشکل در کنترل ادرار
- اختلال در بینایی
- ضعیف شدن حافظه
- شکل در تمرکز حواس
علائم هیدروسفالی با فشار نرمال
هنگامی که هیدروسفالی در بزرگسالان اتفاق می افتد، علیرغم آنکه مقدار مایع مغزی نخاعی افزایش پیدا می کند اما معمولاً فشار ناشی از آن در حد عادی است. البته این فشار باز هم موجب ورم کردن مغز می شود و می تواند اختلالات عملکردی نیز در بیمار به وجود بیاورد. این حالت از بیماری هیدروسفالی معمولاً به آرامی شروع می شود و در افراد بالاتر از 60 سال شیوع بیشتری دارد. یکی از اولین نشانه های این بیماری، زمین خوردن ناگهانی بیمار بدون از دست دادن هوشیاری است. سایر علائم شایع هیدروسفالی با فشار نرمال (NPH) عبارت است از:
- تغییر در شیوه راه رفتن
- اختلال در عملکردهای ذهنی از قبیل مشکلات حافظه
- مشکل در کنترل ادرار
- مشکل در کنترل مدفوع
- سردرد
علل آب آوردن مغز
به طور کلی علل اصلی دچار شدن به عارضه آب آوردن مغز یا هیدروسفالی به دو دسته عمده تقسیم می شوند:
- علل اکتسابی
- علل غیر اکتسابی
علل اکتسابی
ضربه به سر و صورت: در برخی موارد مشاهده می شود که ضربه به سر در حین تصادف، دعوا کردن یا حوادثی از این قبیل، نه تنها مغز را شدیدا تکان می دهد، بلکه ناحیه های زیرین آن مانند ناحیه زیر عنکبوتیه را نیز تحت تاثیر قرار داده و هیدروسفالی ایجاد می شود.
این تکان های شدید معمولا مجراهای عبور مایع مغزی نخاعی را مسدود و یا مختل می کند و سبب تجمع مایع در قسمتی از مغز می شود.
بیماری های اکتسابی: عوارض برخی بیماری ها، تجمع مایع مغزی نخاعی می باشد . یکی از این بیماری ها مننژیت می باشد.
به وجود آمدن برخی تومورها و کیست ها در مغز نیز می تواند سبب هیدروسفالی شود. خونریزی های داخل مغزی هم می توانند از علل به وجود آمدن هیدروسفالی باشند.
علل غیر اکتسابی
اختلالات ژنتیکی: وجود مایع اضافی در ناحیه مغز و نخاع می تواند در اثر اختلال ژنتیکی باشد؛ مثلا مجرایی که دو بطن مغز را به یکدیگر متصل می کند و مایع مغزی نخاعی در آن در جریان است، در اثر اختلال ژنتیکی دچار تنگی شده و جریان این مایع را مسدود کند. به علت انسداد این مجرا، مایع اطراف مغز امکان عبور نیافته و جمع شده و مغز دچار افزایش حجم می شود.
یکی از رایج ترین راه های درمان هیدروسفالی، شنت گذاری می باشد. شنت لوله ای استریل و انعطاف پذیر است که پزشک متخصص مغز و اعصاب با عمل جراحی، وارد قسمتی از مغز که مایع در آن محبوس شده است می کند تا مایع اضافی را خارج کند
اختلالات رشد: برخی از بیماری ها می توانند با ایجاد اختلال در رشد و نمو، احتمال ابتلای فرد به بیماری هیدروسفالی را افزایش دهند. بیماری هایی مانند اسپینابیفیدا، آنسفالوسل و یا دیگر بیماری ها بر رشد مغز و نخاع اثر می گذارند و سبب اختلال در عملکرد طبیعی آنها می شوند.
تشخیص آب آوردن مغز یا هیدروسفالی
برای تشخیص صحیح این بیماری معمولاً استفاده از سیتی اسکن و ام آر آی استفاده می شود. در صورتی که بیماری آب آوردن مغز در مراحل ابتدایی باشد می توان از درمان های دارویی که در واقع نوعی کاهنده مایع مغزی نخاعی هستند برای درمان این بیماری و جلوگیری از پیشرفت آن استفاده کرد.
درمان هیدروسفالی
ابتدا باید علت ایجاد هیدروسفالی مشخص شود و سپس متناسب با علت مربوطه، راه درمانی مناسب ارائه شود. یکی از رایج ترین راه های درمان هیدروسفالی، شنت گذاری می باشد.
شنت لوله ای استریل و انعطاف پذیر است که پزشک متخصص مغز و اعصاب با عمل جراحی، وارد قسمتی از مغز که مایع در آن محبوس شده است می کند تا مایع اضافی را خارج کند. قبل از شنت گذاری، آزمایشاتی مانند سی تی اسکن و ام آر آی گرفته می شود تا محل دقیق هیدروسفالی مشخص شود و شنت مربوطه در محل مناسب کار گذاشته شود. در برخی موارد نادر، پزشک با استفاده از ابزار کوچکی، سوراخی در مغز ایجاد می کند تا بتواند انسداد مسیر مایع مغزی نخاعی را باز کند. البته استفاده از این روش برای بسیاری از افراد امکانپذیر نیست.
پیشگیری از هیدروسفالی
پیشگیری از هیدروسفالی اصولا باید از طریق پیشگیری از علل ایجاد آن صورت گیرد که متاسفانه اکثر این علل قابل پیش بینی نیست.کما این که بروز اکثر تومورها یا کیست های مغزی قابل پیشگیری نیست و علل ژنتیک محدودی که سبب هیدروسفالی مادرزادی می شود هم معمولا قبل از بروز تشخیص داده نمی شود، ولی در نهایت مشابه همه بیماری ها تشخیص بموقع، کلید موفقیت در درمان بیماران است.
سخن پایانی
در این بیماری مراقبت های بعد از جراحی اهمیت فوق العاده ای دارد زیرا این بیماری می تواند در روند رشد جسمس و روحی کودک اختلالات جدی به وجود آورد که اقدامات بازپروری، فیزیوتراپی، گفتاردرمانی و کاردرمانی می تواند بیمار را به زندگی عادی بازگرداند.
