علل رفلاکس گوارشی در کودکان و راههای درمان آن

رفلاکس چیست ؟

غذایی که خورده می شود، پس از عبور از مری، وارد معده می شود و در انتهای مری در اثر انقباض عضلانی، دریچه ای آناتومیک بوجود می آید که مانع از برگشت آن به سمت بالا می شود. در حالت معمولی این دریچه بسته می شود و به محض ورود غذا به مری این دریچه باز می شود و به این ترتیب هنگام خوابیدن یا خم شدن، عملکرد این حلقه مانع از بازگشت اسید معده و همچنین غذای موجود در معده به مری می شود. اگر این ماهیچه ضعیف باشد یا به هر علتی دارای نقص در عملکرد باشد، اسید معده به مری برمی گردد و سبب سوزش مری خواهد شد که این وضعیت با ورود بسیار شدیدی در نوزادان همراه است. به چنین وضعیتی که موجب بازگشت محتویات معده به درون مری می شود، رفلاکس گفته می شود. این عارضه از جمله بیماری های شایع در نوزادان است.

رفلاکس شیرخوارگی

رفلاکس شیرخوارگی نوعی از رفلاکس است که به صورت فیزیولوژیک و طبیعی در شیرخواران زیر دو سال مشاهده می شود، از ماه های اول تولد شروع می شود، در چهار ماهگی به اوج می رسد و بیشتر تا پایان یک سالگی بهبود می یابد. گاهی علت ارثی و ژنتیکی دارد و در کل خیلی نگران کننده نیست.

عواملی که موجب رفلاکس معده نوزاد می شود

در نوازدان حلقهٔ ماهیچه ای میان مری و معده که اسفنکتر تحتانی مری (lower esophageal sphincter ، LES) نام دارد، هنوز کاملا رشد نکرده است. این مسئله موجب می شود که اسفنکتر تحتانی مری در زمان نامناسب باز شود و محتویات معده به سمت بالای مری نوزاد جریان پیدا کند. در حالت طبیعی LES فقط باید زمانی باز شود که کودک غذایی را می بلعد و در زمان های دیگر باید بسته بماند تا محتویات معده در جای خود باقی بمانند و به مری برنگردند.

عوامل رفلاکس نوزاد در کودکان مختلف، مشترک بوده و در بیشتر موارد اجتناب ناپذیر هستند. این عوامل عبارت اند از:

• دراز کشیدن نوزاد در بیشتر مواقع؛
• رژیم غذایی ای که بیشتر مایع است؛
• زودرس بودن و پیش از موعد به دنیا آمدن نوزادان.
• گاهی رفلاکس نوزاد درنتیجهٔ شرایط جدی تری ایجاد می شود، از جمله:
• بیماری رفلاکس معده به مری یا GERD:
• رفلاکس مقداری اسید دارد که می تواند پوشش داخلی مری را تحریک کند و به آن آسیب برساند.
• تنگی پیلور (pyloric stenosis):
• در این بیماری دریچه ٔ میان معده و رودهٔ کوچک تنگ می شود که از تخلیهٔ محتویات معده به رودهٔ کوچک جلوگیری می شود.
• عدم تحمل غذایی:
• وجود پروتئینی در شیر گاو، رایج ترین علت این مشکل است.
• ازوفاژیت ائوزینوفیلیک (eosinophilic esophagitis):
• نوع خاصی از گلبول های سفید خون (به نام ائوزینوفیل، eosinophil) تجمع پیدا کرده و به پوشش داخلی مری آسیب می زنند.

علائم رفلاکس معده نوزاد

• نوزاد وزن اضافه نمی کند.
• به شدت استفراغ می کند، طوری که محتویات معده با فشار از دهان او خارج می شود (استفراغ جهنده، projectile vomiting).
• مایعی سبز یا زرد بالا می آورد.
• خون یا موادی شبیه تفالهٔ قهوه را بالا می آورد.
• از خوردن غذا امتناع می کند.
• در مدفوع او خون وجود دارد.
• دچار مشکل تنفسی یا سرفهٔ مزمن شده است.
• در ۶ ماهگی یا پس از آن شروع به استفراغ کرده است.
• پس از خوردن غذا به طور غیرطبیعی، کج خلق و تحریک پذیر می شود.
• بعضی از این موارد می تواند نشانه ٔ مشکلات جدی ولی درمان پذیری مانند GERD یا انسداد در دستگاه گوارش باشد.

کارهایی که باید والدین در خانه آن ها را انجام دهند

نوزادی که به رفلاکس معده دچار است با سختی زیاد می خوابد به همین علت روش خوابیدن و زمان آن باعث بهانه گیری نوزاد می شود . به همین علت باید زیر سر نوزاد را بلند کنید یا زاویه تخت و جای خواب آن را حدود 30 درجه بالاتر بیاورید . چون زمانی که بالاتنه نوزاد بالاتر قرار می گیرد دیگر محتویات معده به مری بر نمی گردد .
حتی می توانید نوزاد را به سمت بغل بخوابانید .
توصیه می شود تحت هیچ شرایطی در حالتی که نوزاد خواب است به اوشیر ندهید بهتر است او را بنشانید و بعد از غذا خوردن بعد از یه مدت زمان کوتاه او را بخوابانید .
حدود نیم ساعت نوزاد را بعد از غذا خوردن بنشانید .
به همه خانواده ها و والدین تذکر داده می شود در صورتی که هرکدام از نشانه های فوق را در نوزاد خود دیدید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید تا بررسی و معاینات لازم انجام شود و هرچه زودتر درمان شروع و کنترل شود .

تشخیص رفلاکس معده کودک

پزشک معمولاً با پرسش برخی سؤالات در مورد علائم نوزاد و انجام معاینات بالینی می تواند بیماری را تشخیص دهد. آزمایش هایی که برای کمک به تشخیص انجام می شوند عبارتند از:

• سونوگرافی
• تست های آزمایشگاهی: آزمایش خون و آزمایش ادرار می تواند به تشخیص کمک کرده و بیماری های احتمالی دیگر که موجب استفراغ و کاهش وزن می شوند را رد نماید.
• بررسی PH مری: برای سنجش میزان اسیدی بودن مری کودک، پزشک یک لوله باریک از طریق دهان یا بینی نوزاد وارد مری او می کند. لوله به دستگاهی متصل است که میزان اسیدی بودن مری را نشان می دهد. نوزاد شما ممکن است برای انجام این آزمایش در بیمارستان بستری شود.
• عکس برداری به وسیله اشعه ایکس: این عکس ها ناهنجاری های دستگاه گوارش مانند انسداد را نشان می دهد. ممکن است قبل از انجام این آزمایش تصویری، مایع کنتراست (باریم) به کودک شما داده شود.
• آندوسکوپی فوقانی: یک لوله مخصوص که سر آن یک دوربین تعبیه شده است (اندوسکوپ) از طریق دهان کودک وارد مری، معده و قسمت اول روده وی می شود. نمونه بافت برای آنالیز برداشته می شود. معمولاً آندوسکوپی برای نوزادان و کودکان تحت بیهوشی عمومی انجام می شود.
• درمان پزشکی رفلاکس معده
• مسدودکننده های H2: مسدودکننده های H2 تولید اسید معده را کاهش می دهند. این داروها در کوتاه مدت علائم ناشی از رفلاکس معده را در نوزاد کاهش می دهند. این داروها همچنین به بهبود مری نیز کمک می کنند. پزشک ممکن است داروهای مسدودکننده H2 را تجویز کند که برخی از آن ها عبارتند از:
• سایمتیدین (تاگامت HB)
• فاموتیدین (پدیسید AC)
• نیزاتیدین (آکسید AR)
• رانیتیدین (زانتاک 75)

مهارکننده های پمپ پروتون: مهارکننده های پمپ پروتون تولید اسید معده را کاهش می دهند. این مهارکننده ها بهتر از مسدودکننده های H2 علائم رفلاکس معده را درمان می کنند. این داروها همچنین می توانند پوشش مری نوزادان را نیز بهبود دهند. پزشکان معمولاً مهارکننده های پمپ پروتون را برای درمان های بلند مدت تجویز می کنند. نوزادان باید این داروها را با شکم خالی بخورند تا اسید معده بتواند آن ها را به کار اندازد. مهارکننده های پمپ پروتون انواع مختلفی دارند که برخی از آن ها عبارتند از:

• ازومپرازول (نکزیوم)
• لنزوپرازول (پرواسید)
• امپرازول (پریلوزک، زگرید)
• پانتوپرازول (پروتونیکس)
• رابپرازول (اسیپ هکس)

عمل جراحی

متخصص گوارش اطفال، عمل جراحی را فقط برای نوزادانی که به رفلاکس بسیار شدید معده مبتلا هستند توصیه می کند. شیر خوران باید مشکلات تنفسی یا فیزیکی ناشی از رفلاکس معده داشته باشند تا بتوان انجام عمل جراحی را برای آن ها مورد ملاحظه قرار داد.

درمان خانگی رفلکس معده

خوابیدن: حالت خوابیدن و زمان خوابیدن نوزاد در درمان رفلاکس معده نوزاد تاثیر گذار است. برای اینکار کافیست زیر سر نوزاد را بلند کرده یا زاویه تخت را سی درجه بالاتر بیاورید. هنگامی که قسمت بالاتنه نوزاد بالاتر است، نیروی جاذبه مانع از برگشت محتویات معده به مری می شود. همچنین می توان نوزاد را به بغل خواباند.

توجه : نکته دیگری که باید به آن توجه کنید آنست که در حالت خوابیده به نوزاد شیر ندهید. بهتر است او را در حال نشسته قرار دهید و بلافاصله بعد از غذا خوردن او را نخوابانید. بعد از غذا خوردن حداقل نیم ساعت او را بنشانید.

ماساژ درمانی: ماساژ درمانی منظم به درمان رفلاکس معده نوزاد و عملکرد بهتر سیستم گوارشی و تنفسی نوزاد کمک می کند.

عصب واگ در مغز نقش کنترل سیستم گوارشی و تنفسی را برعهده دارد. ماساژ دادن این عصب را تحریک کرده و باعث عملکرد بهتر آن می شود.

برای ماساژ دادن نوزاد ، او را در حالت خوابیده قرار دهید. سپس روی شکم او مقداری روغن نارگیل یا زیتون قرار دهید.

شکم را به مدت سه تا چهار دقیقه در چهت عقربه های ساعت ماساژ دهید. بعد دو دقیقه پشت را ماساژ دهید.

البته بعد غذا خوردن نباید او را ماساژ دهید.

ورزش: برای کنار آمدن نوزاد با رفلاکس معده چند حرکت ورزشی با او انجام دهید. دوچرخه پا پیشنهاد خوبیست. برای اینکار باید نوزاد را بخوابانید. سپس پاهایش را به صورت خم در دست نگه دارید. حالا طوری پاهایش را تکان دهید انگار در حال دوچرخه سواری است. این کار را ده دقیقه انجام دهید. فقط یادتان باشد بعد غذا خوردن اینکار را نکنید.

سرکه سیب: سرکه سیب به درمان رفلاکس معده نوزاد کمک می کند. این ماده باعث می شود تعادل اسید معده حفظ شده و هضم غذا راحت تر شود. برای اینکار کافیست یک چهارم قاشق چایخوری سرکه سیب تصفیه نشده را داخل آب ولرم بریزید.چند قاشق پر در فاصله زمانی های منظم به نوزاد بدهید. برای نوزاد بالای یک سال، اگر دوست داشتید عسل هم در محلول بریزید.

روغن نارگیل: روغن نارگیل به کاهش التهاب ناشی از رفلاکس معده نوزاد کمک کرده و از بالا اوردن شیر نوزاد جلوگیری می کند. شما باید نصف قاشق چایخوری روغن نارگیل را به نوشیدنی گرم بیفزایید و روزی دو تا سه بار به نوزاد بدهید. مادرها هم روزی دو قاشق غذاخوری روغن نارگیل بخورند.

بابونه: یک روش دیگر برای درمان رفلاکس معده نوزاد و جلوگیری از بالا آوردن نوزاد استفاده از بابونه است. برای اینکار باید نصف قاشق چایخوری گل خشک بابونه را در آب داغ بریزید. سپس پنج تا ده دقیقه روی آن را بپوشانید. بعد از اینکه سرد شد در طول روز یک تا دو قاشق چایخوری به نوزاد بدهید. مادران شیرده هم بهتر است روزی دو تا سه بار چای بابونه بخورند.

نعناع: نعناع باعث آرام شدن سیستم گوارشی و کاهش علائم رفلاکس معده نوزاد می شود. برای استفاده از خواص نعناع باید دو قطره روغن نعناع را در یک قاشق غذاخوری روغن زیتون بریزید. شکم نوزاد را به شکل چرخشی با این روغن ها ماساژ دهید. این کار را حداقل روزی دو بار انجام دهید. همچنین مادرهای شیرده می توانند روزی دو تا سه بار چای نعناع بخورند.

رازیانه: هم مادر و هم نوزاد می توانند از رازیانه استفاده کنند. یک قاشق چایخوری دانه رازیانه را در یک لیوان آب داغ بریزید. بعد بگذارید ده دقیقه بماند. روزی نصف تا یک قاشق چایخوری به نوزاد بدهید.

زیره: برای درمان رفلاکس معده نوزاد یک قاشق چایخوری دانه زیره را در یک لیوان آب بریزید. بعد لیوان را به مدت پنج تا ده دقیقه بپوشانید. صبر کنید تا سرد شود. بعد یک تا دو قاشق چایخوری محلول را روزانه به نوزاد بدهید.

رژیم غذایی مادر شیرده: مادرهایی که به نوزاد شیر می دهند باید به دقت مراقب رژیم غذایی خود باشند. محصولات لبنی زیاد نخورید.

از موادی که حساسیت ایجاد می کنند مانند آجیل، سویا و تخم مرغ اجتناب کنید.

غذاهای تند و چرب و نوشیدنی های گازدار و شکلات و کافئین مصرف نکنید.

از سیگار و الکل دوری کنید.

مادر باید ماست پروبیوتیک روزانه مصرف کند تا سیستم گوارشی خود را قوی کند.

نوشیدن آب در طول شیردهی ضروری می باشد.

چه زمانی رفلاکس معده نوزاد خطرناک است

در این موارد حتما به پزشک مراجعه کنید :

داشتن رفلاکس های مداوم و پی درپی

بداخلاقی در طول شیر نوشیدن یا پس از آن، گریه و خم کردن کمر

قی کردن های پی درپی و به مقدار زیاد دست کم دوساعت پس از هر بار شیر نوشیدن

امتناع از شیر نوشیدن اما مکیدن پستانک (اگر استفاده می کنید)

سخن پایانی

هر استفراغي را در شيرخوارگي به حساب ريفلاكس گذاشت اما در صورتی که احتمال مي دهيد شيرخوار شما ريفلاكس دارد حتماً به پزشك معالج مراجعه كنيد زیرا كه ساير بيماريها مانند تنگي خروجي معده (دريچه پيلور)، انسداد روده اي (مال روتاسيون)، عفونتهاي مختلف مثل عفونت ادراري يا عفونت گوش مياني و بيماريهاي متابوليك، آلرژي هاي غذايي و بالاخره افزايش فشار داخل جمجمه همه مي توانند يك علامت مشترك داشته باشند كه آن استفراغ است.