کلاه مالی هنری است که سالیان زیادی است که در شهرستان نجف آباد رونق داشته است و تا چند سال پیش نمدمال ها و کلاه مال ها در بازار شهر انواع کلاه نمدی، پالتو نمدی و … تولید می کردند که بیشتر مورد استفاده عشایر و اقوام لر و روستاییان و شهرهای اطراف قرار می گرفت. ماده اولیه نمد مالی معمولا پشم گوسفند و یا کرک است. البته به علت بالای قیمت کرک کلاه کرکی، گران قیمت خواهد بود و مقرون به صرفه نیست. برای هر کلاه به طور تقریبی ۱۵ الی ۲۰ مثقال پشم یا کرک استفاده می شود.
روش تولید
به طور تقریبی برای هر کلاه کلفت ۲۰ مثقال و برای کلاه های نازکتر ۱۵ مثقال پشم گوسفند مورد نیاز است. پس از مرحله حلاجی پشم گوسفندان بایستی پشم حلاجی شده را با آب صابون ورز داد و سپس پشم ورز داده شده وارد مرحله اِنگاره (انگاره:قالب گرفتن کلاه ها در گویش محلی نجف اباد) گرفتن می شود. برای قالب گرفتن کلاه ها ابتدا بایستی، اجاقی برای این کار گرم شده باشد و پس از سفت شدن پشم ورز داده شده (به گویش محلی هم گرفتن) پشم سفت شده را شروع به مالیدن می کنند(شبیه شغل نمد مالی). پس از شکل گرفتن کلاه نوبت به قالب گرفتن آن می رسد. برای این کار پنج نوع قالب مختلف وجود دارد که بنا به اندازه و نیاز قالب مورد نظر انتخاب می شود کلاه قالب گرفته می شود. پس از مرحله قالب گیری کلاه نوبت به رنگ آمیزی آن می رسد.
رنگ آمیزی
بعد از قالب گیری نوبت رنگ آمیزی آن است. رنگ هایی که در شغل کلاه مالی یا به اصطلاح نجف آبادی کالامالی معمولا از رنگ های گیاهی استفاده می شود. مانند زاج و پوست انار. کلاه به مدت ۱۲ ساعت در محلولی به نام جفت که همان ترکیبی از پوست بلوط و پوسته انار است جوشانده می شود. و بعد از ۸ ساعت از دیگ خارج شده و در هوای آزاد در آب جاری شسته می شود. در زمان شستشو دله هایی از آب آهک آماده می شود. و برای روشن شدن رنگ یا اصطلاحا باز شدن رنگ کلاه داخل آن زده می شود. و شسته می شود و در نهایت کله مال دست خود را به روغن چراغ آغشته کرده و کلاه را مالش دیگری می دهد. در این مرحله کلاه ها که همزمان در آب جاری شستشو می شود. اصطلاحا تیل پیچ هم می شود که مانند مشت دادن لباس های کهنه در زمان شستشوی دستی شبیه است. بعد از اینکه کلاه خشک شد ماده ایی به نام زدو به ان زده می شود. و در تاوه هایی گرم مجدد قالب گیری می شود و لبه های داخلی آن جمع می شود
و در آفتاب خشک می شود و در نهایت با سنگ هایی به نام حجر محیط داخلی و خارجی ان به خوبی پرداخت می شود.
مرحله آخر
آخرین مرحله از بین بردن الاف و زدگی های اضافی احتمالی آن است. که با چرخاندن کلاه روی پیک نیک این کار را انجام داده و با کیسه لیف قسمت های سوخته و غیر ضروری را جدا می کنند و کلاه آماده عرضه به بازار است. در گذشته بیشتر تولیدات این حرفه در نجف آباد را تاجرانی از ممسنی، تویسرکان و همدان به صورت عمده خریداری می کردند. همچنین کلاه را از پشم گوسفندان بومی منطقه که کیفیت و دوام بیشتری دارد، تهیه می کردند. ولی به مرور زمان به دلیل خشن بودن این نمونه و همچنین تغییر فرهنگ امروزه بیشتر از لیاف مصنوعی که به پشم گوسفند استرالیایی معروف است تهیه می شوند.
سخن آخر
در پایان قابل ذکر است که عمر متوسط این کلاه ها ۳ سال است و سرمایه اندک اولیه و همچنین بازار خوب در کنار تنوع بخشیدن به تولیدات می تواند این شغل به عنوان یک گزینه برای اشتغال در نسل جوان منطقه مطرح شود. کلاه مالی امروزه دیگر مانند گذشته رونق خود را ندارد و بیشترین مشتریان محصولات این شغل از روستاها و شهرهای اطراف هستند.
آشنایی با هنر قدیمی چینی بند زنی
