این مقاله از مجله ساعد نیوز درباره باغ فردوس تهران است. باغی که در گذشته وسعت زیادی داشته اما به مرور زمان فقط بخش کوچکی از آن به همراه عمارتی که حالا تبدیل به موزه سینمای ایران شده، باقی مانده است. سایه درختان بلند چنار، گواهی بر قدمت باغ هستند که فضای دلنشینی برای تفریح و استراحت ایجاد کرده اند. در این مقاله درباره تاریخچه باغ فردوس صحبت خواهم کرد و بخش های مختلف آن را به طور کامل به شما معرفی خواهم کرد.
باغ فردوس از گذشته تاکنون
باغ فردوس را به چشم یک بنای تاریخی عادی نگاه نکنید، البته که می دانم این همه زیبایی عادی نیست اما منظورم چیز دیگری است. باغ فردوس نسبت به خیلی از بناهای تاریخی سن وسال زیادی ندارد اما سرگذشتش سر دراز دارد؛ آ ن قدر مثل سیب از درخت افتاده چرخیده و چرخیده تا اینکه بالاخره در وضعیتی که حالا می بینیمش آرام گرفته است.
در دوره قاجار و در سال 1264 ه.ق محمدشاه قاجار دستور ساخت قصر بزرگی را در منطقه محمدیه صادر کرد. ساخت این قصر با دو عمارت شمالی و جنوبی در مساحتی نزدیک به 20 هزار مترمربع توسط صدراعظم شاه، حاجی میرزا آقاسی آغاز شد اما به علت بیماری محمدشاه قاجار و مرگ وی، ساخت قصر نیمه تمام باقی ماند. در حال حاضر عمارت شمالی به طور کامل از بین رفته اما عمارت جنوبی باقی مانده است.
در همان دوران قاجار، ناصرالدین شاه باغ فردوس را به عنوان هدیه عروسی به دختر و دامادش، حسینعلی خان معیرالممالک سپرد. حسینعلی خان ساختمان نیمه کاره را با سبک معماری قاجاریه که به فیلگوش معروف است، تکمیل کرد و جشن عروسی خود را هم در همین باغ برگزار کرد. وجه تسمیه باغ فردوس را می توان قنات فردوس دانست که آب این محل و آبادی باغ های اطراف را تامین می کرده است.
در مرحله بعدی، باغ فردوس به دوستعلی خان نظام الدوله، پسر حسینعلی خان رسید. او با همراهی معماران بی نظیر یزد و اصفهان بنایی در بخش جنوبی باغ ساخت که با نام (رشک بهشت) شناخته می شد. رشک بهشت، عمارتی با پلکانی مرمرین بود که در ساخت بخش های مختلف آن از مرمر اعلای یزد استفاده شده بود و تماشای دیواره های داخلی آن که از کاغذهای برجسته طلایی پوشیده شده بود، چشم هیچ بیننده ای را از زیبایی سیر نمی کرد.
پس از دوستعلی خان، باغ فردوس به پسرش دوستمحمدخان معیرالممالک رسید. این دوران، خاطره خوبی برای باغ نیست چون دوستمحمد خان هیچ توجهی به باغ نداشت. بخش غم انگیز ماجرا زمانی است که حتی به مرمرهای عمارت رحم نکردند، مرمرهای زیبای باغ را کندند و به عمارت امیریه (مدرسه نظام) انتقال دادند. در این دوران چیزی جز ویرانه از باغ فردوس باقی نمانده بود.
ژان دیولافوا، باستان شناس فرانسوی طی بازدید از این عمارت در دوران دوستعلی خان، در سفرنامه خود این چنین نوشته است:
«در اطراف تجریش، باغ ها و عمارات زیادی وجود دارد که یکی از آن ها باغ فردوس است. در وسط این باغ بزرگ که پر از چنارهای قطور و بلند است قصر ناتمامی دیده می شود که در شرف خراب شدن می باشد. داخل عمارت تالاری وجود دارد، ازاره های تالار به شکل نورهای عقیق مانند رنگ شده و درها از جنس چوب سدر به نظر می رسد و با عاج، ختم کاری شده است. کف اتا ق ها را با خاک پر کرده اند و کوبیده اند و حتی با آجرهای معمولی هم فرش نکرده اند. به نظر می رسد که کف پوش های آن را کنده اند و دزدیده اند. این بنا به واسط بی مواظبتی در شرف انهدام است. ده سال دیگر بام ها خراب و بیست سال دیگر قصر مبدل به تپه خاکی خواهد شد.»
بالاخره شخصی به نام حاجی میرزا حسین باغ را از دوستمحمد خان خرید. در این مدت مالکیت باغ از این دست به آن دست چرخید و چرخید تا اینکه در سال 1318 ه.ق در دوران مظفرالدین شاه قاجار، محمدولی خان، سپهسالار تنکابنی باغ فردوس تهران را خرید. دوران خوشی و آبادی برای باغ شروع شد. سپهسالار پس از مرمت و بازسازی باغ، فواره و استخری در آن ساخت. قنات باغ را احیا کرد و در نهایت سردر باشکوهی بنا کرد که در حال حاضر همان میدان گاه فعلی باغ فردوس است. متاسفانه سپهسالار به خاطر بدهی که به تجارت خانه طومانیانس داشت، مجبور شد باغ را تسلیم تجارت خانه کند. طومانیانس هم به خاطر بدهی هایش دوباره مجبور به تحویل باغ به دولت رضاخان شد.
دوران پهلوی، دوره ای برای شکوفایی دوباره باغ فردوس بود. در سال 1316 ه.ش باغ به دستور علی اصغر حکمت، وزیر معارف به عنوان اموال وزارت معارف سابق (آموزش و پرورش) خریداری شد و پس از مرمت فعالیتش را به عنوان دبیرستان شاپور تجریش آغاز کرد. اما عمارت در دوران پهلوی دوم تبدیل به دفتر برنامه ریزی جشن های ملی شد.
فکر نکنید که ماجرا به همین جا ختم شد…نه…پس از این باغ فردوس مدتی به عنوان مرکز فرهنگی، هنری و نمایشگاهی تغییر کاربری داد و پس از انقلاب در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفت. جالب است بدانید بخشی از این باغ از سال های 1352 به عنوان محلی برای استقرار لغت نامه دخدا و موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران واگذار شده که هنوز هم به همین شکل باقی مانده است.
در نهایت پس از فرازونشیب های زیاد در سال 1381 باغ فردوس توسط بنیاد سینمایی فارابی، سازمان میراث فرهنگی کشور و شهرداری تهران خریداری شد تا به عنوان موزه سینما مورد استفاده قرار بگیرد. در حال حاضر باغ فردوس تهران با نام موزه سینمای ایران و باغ موزه فردوس نیز شناخته می شود. باشد که آغوش گرم سینما، محلی برای آرام گرفتن باغ فردوس پس از این سال های سخت باشد.
معماری باغ فردوس تهران
وقتی به باغ فردوس تهران برسید و از فضای مشجر و چنارهای سرسبز ورودی باغ عبور کنید، دو مجسمه برنزی از سهروردی و ابن هیثم (از دانشمندان سرشناس ایرانی و اولین دانشمند فیزیک نور در جهان) ایران خواهید دید. بعد از آن چشمتان به عمارت زیبای باغ خواهد افتاد. عمارتی که تنها یادگار شکوه و جلال باغ های فردوس است و دیگر از گذشته و نقشه باغ فردوس چیزی باقی نمانده است.
باغ فردوس ۲۰ هزار متر مربع وسعت دارد و مساحت عمارت آن هزار متر مربع است که شامل سه و نیم طبقه به عرض ۲۶ متر و به طول تقریبا ۳۴ متر است. شیب زمین این باغ از شمال غربی به جنوب شرقی است و تندی این شیب به گونه ای است که کف طبقه اول بنا با قسمت جنوبی باغ و سقف آن با قسمت شمالی باغ هم سطح است. تمامی اتاق ها و سالن های ساختمان باغ، گچ بری های بسیار زیبایی در زیر حاشیه سقف دارد که از جمله می توان به مقرنس کاری های گل و شاخ و برگ اشاره کرد.
باغ فردوس در طی زمان و در هر دوره، تغییرات زیادی پیدا کرده است و بسیاری از بخش های آن تخریب شده و استخرهای متعدد، قنات، ساختمان و عمارت هایی دیگری نیز داشته است. حتی بعد از تبدیل شدن باغ فردوس به موزه سینما تغییرات جزیی مانند نورپردازی داخل و خارج عمارت، پوشاندن دیوارهای داخلی با گچ، تقسیمات داخلی با دیوارهای سبک و کف سازی در عمارت باغ صورت گرفته و ساختمان هایی نیز به آن اضافه شده است.
امکانات تفریحی و رفاهی باغ فردوس
از آنجایی که باغ فردوس یکی از جاذبه های گردشگری و تاریخی تهران به شمار می رود، قسمت های مختلفی را در خود جای داده است و همین ها باعث شده اند گرشگران داخلی و خارجی زیادی را به سمت خود فرا بخواند. موره سینمای ایران به همراه تالارهای مختلف، کافه و رستوران، غرفه صنایع دستی، کتاب فروشی، سالن سینما و… از امکاناتی است که در این باغ زیبا و سرسبز وجود دارند و همگی گرد هم آمده اند تا بتوانند مکانی گردشگری برای گردشگران پدید آورند.
کافه باغ فردوس
یکی از بخش های باغ سرسبز فردوس که برای گذراندن اوقات فراغت گردشگران اختصاص یافته است، کافه باغ فردوس می باشد. این کافه با نام کافه سینما شناخته می شود و در غرب عمارت بالای سینماتوگراف واقع شده است. این کافه از دو محوطه با نام های پالت و تراس آفتاب مهتاب تشکیل شده است. از ویژگی های جالب توجه کافه سینما می توان به منوی آن اشاره کرد که در آن از المان های سینمایی استفاده شده است.
کافه ویونا
کافه ویونا یکی از معروف ترین کافه های زنجیره ای در استان تهران است و شعبه های زیادی در سراسر شهر دارد. یکی از شعبه های آن در باغ فردوس قرار دارد که در سمت چپ باغ زیبای فردوس واقع شده و می تواند مکان بسیار مناسبی برای گذراندن اوقات فراغت در این باغ می باشد.کافه ویونا پلاس باغ فردوس در فضای باز و مسقف محوطه ی باغ قرار دارد. فضای مستطیل کشیده که میزها در دو ردیف چیده شده است. کارکنان همه آقا و برخوردشان خیلی خوب و مودبانه است. منوی کافه شامل نوشیدنی های گرم و سرد و چند نوع فست فود است.
کتاب فروشی
یکی از معروف ترین بخش های این باغ، تلویزیون قدیمی قرمز رنیگی است که روی آن به جاس کتاب بخونین نوشته شده است می باشد. همین تلویزیون باعث شده بسیاری از افرادی که در این باغ به گردش مشغولند وارد کتاب فروشی شوند. همچنین در بخش ورودی باغ نیز قسمتی وجود دارد که در آن محصولات فرهنگی نظیر کتاب و پوسترهای متنوع به فروش می رسد.
سالن های سینما
در باغ زیبای فردوس تهران سه سالن سینما با نام های سینما فردوس، سینماتوگراف و سینما تمدن وجود دارند که در آن ها تمام فیلم های روز سینمای کشور اکران می شوند و عموم مدرم می توانند در این سینما فیلم مورد علاقه خود را تماشا کنند. سینما فردوس دارای ظرفیت 109 نفر، سینماتوگراف ظرفیت 205 نفر و سینما تمدن ظرفیت 52 نفر می باشند. توجه داشته باشید که در این سینما همراه داشتن و خوردن تنقلات و همچنین ورود کودکان کوچک ممنوع می باشد.
موزه سینمای باغ فردوس و بخش های مختلف آن
در شهریور ماه سال 1373 بود که ایده ایجاد موزه سینما توسط مدیران مرکز توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران مطرح گردید و با همت و تلاش های پی در پی آقایان استاد عزت الله انتظامی، بهزاد رحیمیان، عباس کیارستمی، غلامرضا جلال امیدی، عزیز الله ساعتی و امیر ثباتی در سال 1377 در مکان اولیه خود که در خیابان لاله زار بود افتتاح گردید. موزه سینما در زمان های آغاز به کار خود فعالیت های ارزشمندی همچون انتشار چندین کتاب، مجموعه ای از موسیقی های متن فیلم های ایرانی، کارت پستال و برگزاری جشن های ۱۰۰ سالگی سینما انجام داده است. پس از چندین سال از فعالیت این سینما، در سال 1381 تصمیم بر آن شد که موزه سینما به محل کنونی خودش که در این باغ می باشد جا به جا شود. نخستین مدیرعامل موزه سینمای ایران را استاد عزات الله انتظامی می دانند. در ادامه با بخش های مختلف موزه سینمای باغ فردوس تهران آشنا می شویم:
- تالار آغازگران بخشی است که در آن تاریخچه سینما، تجهیزات و امکانات فیلم برداری، نخستین فیلم های سینمای ایران و… وجود دارند که می توانید با مراجعه به این بخش با آن ها آشنا شوید.
- تالار معاصران همانگونه که از نامش پیداست، هنرمندان معاصر را معرفی می کند و بالغ بر 700 پرتزه از کاگردانان، آهنگسازان، بازیگران و… وجود دارد که می توانید از آن ها دیدن کنید. این بخش یکی از تماشایی ترین بخش های موزه سینما بوده و علاوه بر تالار پرتزه غرفه های اختصاصی دیگری را در خود جای داده که به هنرمندان مشهوری از جمله استاد عزت الله انتظامی، رخشان بنی اعتماد، پوران درخشنده، داریوش مهرجویی و… تعلق دارد.
- تالار نام آوردان دارای محیطی بسیار ساکت و تاریک بوده و به معرفی نام آوران سینمای ایران می پردازد. معرفی نام آوران سینمای ایران در این بخش بدین گونه است که یک باره فلاش عکاسی زده می شود و صدای تشویق حضار به گوش می رسد. در ادامه افراد مهم و مشهور سینمای ایران به صورت نورپردازی های بسیار جالب توجهی به بازدیدکنندگان معرفی می شوند.
- تالار بین الملل مناسب افرادی است که به دنبال اخبار موفقیت های سینمای ایران در عرصه های بین الملل هستند بسیار مناسب بوده و در این بخش جوایز بین المللی که هنرمندان مشهور ایرانی موفق به کسب آن ها شده اند و شامل شیر ونیز، نخل طلایی کن، خرس برلین و… می شوند در این بخش از موزه سینمای ایران نگهداری می شوند.
- اگر یکی از طرفداران فیلم های علی حاتمی هستید، حتما پیشنهاد می شود به این بخش ار موزه که شاه نشین عمارت نام دارد سری بزنید و می توانید او را از نزدیک ببینید. در این بخش اتاقی با عنوان اتاق علی حاتمی ساخته شده و در آن علی حاتمی به همراه عزت الله انتظامی وجود دارد که در حال تدوین فیلم حاجی واشنگتن هستند.
- در تالار تماشاخانه چندین سینما که متعلق به دهه های 30 و 40 هستند به صورت شبیه سازی ساخته شده اند و بازدیدکنندگان می توانند در صورت تمایل برای لحظاتی روی صندلی های چوبی بنشینند و سینما مایاک برایشان تداعی شود.
- فرهاد که یکی از خواننده های محبوب کشور ماست و طرفداران زیادی دارد، بخشی از موزه سینما را به آن اختصاص داده اند و با نام خانه فرهاد شناخته می شود. در این بخش صدای خاطره انیر فرهاد در محیط پخش می شود و می توانید از آن لذت ببرید.
- دفاع مقدس در سینمای ایران بسیار موضوع پر اهمیت و مهمی تلقی می شود و از این رو در موزه سینمای باغ فردوس بخشی را به آن اختصاص داده اند. فیلم هایی که در زمینه دفاع مقدس ساخته شده اند و سایر عوامل از جمل بازیگران در این بخش به نمایش عموم گذاشته شده اند.
- برخی فیلم ها هستند که در کودکی همه افراد بسیار خاطره انگیز بوده و در این بخش از موزه سینمای ایران از آن ها همچون کلاه قرمزی و… یاد شده است. همچنین چندین نفر از بازیگران و دست اندرکاران سینمای کودک و نوجوان را به نمایش گذاشته اند..
- اتاق علی حاتمی در بخش شاه نشین عمارت قرار گرفته و با وارد شدن به این اتاق اولین چیزی که توجه شما را به خود جلب می کند، علی حاتمی که به همراه عزت الله انتظامی که نقش اول در این فیلم را دارد پشت میز تدوین فیلم حاجی واشنگتن نشسته اند را مشاهده می کنید. اگر جزء افرادی هستید که به این کارگردان و فیلم های وی علاقمند هستید، حتما پیشنهاد می شود بازدید از این بخش را از دست ندهید.
- یکی از جذاب ترین بخش های موزه سینما متعلق به زیرگذر تاریخ است که در آن نخستین ابزارهای خلق تصویر و تصاویر خلق شده قرار دارند که می توانید از آن ها دیدن کنید. یکی از جالب ترین مواردی که در این بخش مشاهده می کنید، تئاتر سایه در چین و هند می باشد. اما توجه داشته باشید که بخش های نمایشگاه ارامنه، زیرگذر تاریخ و تالار دوبله و صدا بسته اند و بازدیدکنندگان امکان بازدید از این سه بخش را ندارند.
ساعت بازدید از باغ فردوس چه وقت است؟
بازدید از باغ فردوس تهران با توجه به بخش های مختلف باغ، ساعات متفاوتی دارد:
- ساعت بازدید باغ فردوس: همه روزه از ساعت 9 صبح تا 23
- ساعت بازدید از باغ موزه فردوس: یکشنبه ها تا جمعه ها از ساعت 10 تا 18 ، این مجموعه روزهای شنبه و ایام سوگواری تعطیل است.)
- آدرس باغ فردوس: تهران، خیابان ولیعصر، نرسیده به میدان تجریش، کوچه بخشایش، باغ فردوس
آشنایی با باغ ایرانی تهران
