آتروفی مغزی چیست؟

با افزایش سن، به طور طبیعی برخی از سلول های مغز را از دست می دهید، اما روندی آهسته است. آتروفی مغز همراه با بیماری یا آسیب، سریع تر اتفاق می افتد و آسیب بیشتری می زند.

نگاهی کلی بر آتروفی مغز

آتروفی مغز یا آتروفی مغزی از دست دادن سلول های مغزی به نام نورون است. آتروفی همچنین ارتباطاتی را که به سلول ها کمک می کند از بین می برد. این می تواند نتیجه بسیاری از بیماری های مختلف باشد که به مغز آسیب می رساند، از جمله سکته مغزی و بیماری آلزایمر.

آتروفی می تواند قسمت های مختلف مغز را تحت تأثیر قرار دهد.

• آتروفی کانونی، سلول های مناطق خاصی از مغز را تحت تأثیر قرار می دهد و منجر به از دست دادن عملکرد آن مناطق خاص می شود.
• آتروفی عمومی، سلول های سراسر مغز را تحت تأثیر قرار می دهد.

امید به زندگی در بیماران مبتلا به آتروفی مغز می تواند تحت تأثیر شرایطی باشد که باعث کوچک شدن مغز می شود. افراد مبتلا به بیماری آلزایمر پس از تشخیص، به طور متوسط چهار تا هشت سال زندگی می کنند. در صورتی كه بيماری آنها به طور موثری درمان شود، بيماران مبتلا به مولتيپل اسكلروزيس می توانند تا يک دوره طول عمر طبيعی داشته باشند.

علل ایجاد آتروفی مغزی چیست؟

آسیب ها، بیماری ها و عفونت ها می توانند به سلول های مغزی آسیب برسانند و باعث آتروفی شوند.

آسیب ها

• سکته مغزی زمانی اتفاق می افتد که جریان خون در بخشی از مغز قطع شود. بدون تأمین خون غنی از اکسیژن، سلول های عصبی در آن منطقه می میرند. عملکردهایی که توسط آن مناطق مغزی کنترل می شوند – از جمله حرکت و گفتار – از بین می روند.
• آسیب مغزی آسیبی است که ممکن است در اثر زمین خوردن، تصادف با وسیله نقلیه موتوری یا ضربه دیگر به سر ایجاد شود.

بیماری ها و اختلالات

• بیماری آلزایمر و سایر اشکال زوال عقل شرایطی است که در آن سلول های مغزی به تدریج آسیب می بینند و توانایی برقراری ارتباط با یکدیگر را از دست می دهند. باعث از بین رفتن حافظه و توانایی تفکر می شود که درنهایت باعث تغییر در زندگی می شود. بیماری آلزایمرکه به طور معمول پس از ۶۰ سالگی شروع می شود، اصلی ترین علت زوال عقل است. این بیماری عامل ۶۰ تا ۸۰ درصد کل موارد است.
• فلج مغزی یک اختلال حرکتی است که در اثر رشد غیرطبیعی مغز در رحم ایجاد می شود. باعث عدم هماهنگی عضلات، دشواری در راه رفتن و سایر اختلالات حرکتی می شود.
• بیماری هانتینگتون یک بیماری ارثی است که به تدریج به سلول های عصبی آسیب می رساند. این معمولا از اواسط زندگی شروع می شود. با گذشت زمان، بر توانایی های ذهنی و جسمی فرد تأثیر می گذارد که شامل افسردگی شدید و کوریا (حرکات غیرارادی، رقص مانند در سراسر بدن) است.
• لکودایستروفی ها گروهی از اختلالات نادر و ارثی هستند که به غلاف میلین آسیب می رسانند، غلاف میلین یک پوشش محافظ است که سلول های عصبی را احاطه کرده است. معمولا از کودکی شروع می شود و می تواند باعث ایجاد مشکل در حافظه، حرکت، رفتار، بینایی و شنوایی شود.
• مولتیپل اسکلروزیس، که معمولاً در بزرگسالی شروع می شود و زنان بیشتر از مردان به آن مبتلا می شوند، یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به پوشش محافظ اطراف سلول های عصبی حمله می کند. با گذشت زمان، سلول های عصبی آسیب می بینند. در نتیجه، مشکلات در احساس، حرکت و هماهنگی ممکن است ایجاد شود. با این حال، مانند سایر بیماری های ذکر شده، همچنین می تواند منجر به زوال عقل و آتروفی مغز شود.

عفونت ها

• ایدز یک بیماری است که توسط ویروس HIV ایجاد می شود و به سیستم ایمنی بدن حمله می کند. گرچه ویروس به طور مستقیم به سلول های عصبی حمله نمی کند، اما از طریق پروتئین ها و سایر مواد آزادشده به اتصالات بین آنها آسیب می رساند. توکسوپلاسموز همراه با ایدز همچنین می تواند به سلول های عصبی مغز آسیب برساند.
• اِنسِفالیت به التهاب مغز اشاره دارد. این بیماری اغلب توسط یک تبخال ساده (HSV) ایجاد می شود، اما ویروس های دیگر مانند نیل غربی یا زیکا نیز می توانند باعث آن شوند. این ویروس ها به سلول های عصبی آسیب می رسانند و علائمی مانند گیجی، تشنج و فلجی ایجاد می کنند. یک بیماری خودایمنی نیز می تواند باعث انسفالیت شود.
• نوروسیفیلیس یک بیماری است که به مغز و پوشش محافظ آن آسیب می رساند. این می تواند در افراد مبتلا به سیفلیس منتقله از راه مقاربتی رخ دهد که به طور کامل درمان نمی شوند.

برخی از این شرایط مانند نوروفیلیس، ایدز و آسیب مغزی می تواند قابل پیشگیری باشد. رابطه جنسی ایمن با استفاده کاندوم می تواند از عفونت های سفلیس و اچ آی وی جلوگیری کند. استفاده از کمربند ایمنی در اتومبیل و قرار دادن کلاه ایمنی هنگام دوچرخه سواری یا موتورسواری می تواند از آسیب های مغزی جلوگیری کند.

سایر شرایط، مانند بیماری هانتینگتون، لکودایستروفی ها و مولتیپل اسکلروزیس قابل پیشگیری نیستند.

علائم آتروفی مغزی

علائم کوچک شدن مغز بر اساس انواع مختلف این بیماری و نیز بسته به اینکه کدام قسمت یا قسمت ها از مغز درگیر بیماری شده باشند قابل بررسی اند.

۱. علائم آتروفی مغزی بر اساس قسمت درگیرشده از مغز

• تشنج: نوعی فعالیت الکتریکی ناگهانی و غیرطبیعی در مغز باعث حمله تشنج می شود. حرکت های تکراری، لرزش و رعشه های غیرارادی بدن، و گاهی ازدست دادن هوشیاری از شاخصه های این حمله های عصبی اند؛
• زوال عقل: ازدست دادن حافظه، قدرت یادگیری، قدرت تفکر انتزاعی و توان استفاده از کارکردهای اجرایی مغز (مثل برنامه ریزی و سازمان دهی کردن) نشانه های این اختلال اند؛
• زبان پریشی (آفازی/ Aphasias): مشکل در صحبت کردن و درک مفهوم ساختارهای زبانی از پیامدهای ابتلا به این اختلال اند.

۲. علائم بیماری آتروفی مغزی بر اساس انواع مختلف این بیماری

بیماری آتروف مغزی (Brain Atrophy) به از بین رفتن سلول های عصبی اشاره دارد. در بافت مغز، آتروفی از دست دادن نورون ها و اتصالات بین آن ها را توصیف می کند. این عارضه در زمان گسترش باعث کوچک شدن تمام مغز می شود یا فقط در یک منطقه محدود از مغز تأثیر می گذارد و منجر به کاهش عملکردهایی می شود که ناحیه مغز را کنترل می کند.

آتروفی مغزی پیش رونده

این نوع از کوچک شدن مغز معمولا در دوران بزرگ سالی اتفاق می افتد و با ازدست دادن مهارت ها همراه است. آتروفی مغزی پیش رونده معمولا کانونی نیست و قسمت های مختلفی از مغز را تحت تأثیر قرار می دهد. البته بعضا اتفاق می افتد که برخی قسمت های مغز، هنگام ابتلا به این نوع آتروفی، بیشتر از سایر قسمت ها آسیب می بینند. وضعیت علائم بیماری هم در گذر ماه ها و سال ها، به مرور، وخیم تر می شود.

علائم آتروفی مغزی پیش رونده شامل موارد زیر است:

• زوال عقل؛
• تغییرهای رفتاری؛
• ازدست دادن حافظه؛
• سفتی عضلات، حرکت های آهسته یا رعشه (که از شاخصه های بیماری پارکینسون هستند)؛
• نقص و خلل در روند معمول تفکر و ناتوانی در استفاده مؤثر از کارکردهای اجرایی (مهارت هایی مثل سازمان دهی کردن مجموعه ای از وظایف یا برنامه ریزی برای پیشبرد مؤثر آنها).

آتروفی مغزی کانونی حاد

این نوع از کوچک شدن مغز معمولا در نتیجۀ تجربۀ ناگهانی سکته یا عفونت مغزی و یا ترومای سر (آسیب دیدن ناحیه سر بر اثر اصابت جسم خارجی) رخ می دهد. از زمان تجربه هریک از این سه مورد، معمولا چند هفته ای زمان می برد تا علائم آتروفی مغزی کانونی حاد خود را نشان دهند. این علائم عبارت اند از:

• تغییرات مرتبط با سوی چشم و بینایی؛
• ضعف صورت، دست ها و پاها؛
• بی حسی یا کرختی.

آتروفی مغزی مادرزادی

این نوع آتروفی مغزی کانونی است. در واقع، تمامی مغز را درگیر نمی کند و بر یک یا چند قسمت بخصوص از آن اثر می گذارد. علائم کوچک شدن مغز مادرزادی از همان دوران نوزادی و کودکی خود را نشان خواهد داد. این علائم شامل موارد زیرند:

• تشنج؛
• مشکل در راه رفتن؛
• مشکل در یادگیری؛
• تأخیر در تکلم/ تأخیر گفتاری (Delayed Speech)

درمان آتروفی مغزی

گزینه های درمان برای آتروفی مغز با توجه به مکان، شدت، و دلیل آن متفاوت خواهند بود.

درمان آتروفی مغزی ناشی از آسیب دیدگی ها

آتروفی مغز می تواند به عنوان پیامد بلند مدت یک آسیب دیدگی شکل بگیرد. در این موارد، درمان به طور معمول بر کمک به بهبود مشکل مربوط به مغز با گذشت زمان متمرکز است.آسیب دیدگی های مغزی به طور معمول نیازمند یک دوره توانبخشی هستند که ممکن است شامل یک یا تعداد بیشتری از موارد زیر باشد:

• فیزیوتراپی
• گفتاردرمانی
• مشاوره

درمان آتروفی مغزی ناشی از عفونت ها

دارو ها برای درمان عفونت هایی که به التهاب مغزی یا آتروفی منجر شده اند، ضروری هستند.پزشک آنتی بیوتیک ها را برای درمان عفونت های باکتریایی و دارو های ضد ویروس را برای درمان عفونت های ویروسی تجویز می کند. این دارو ها به مبارزه با عفونت و تسکین علائم کمک خواهند کرد.

درمان آتروفی مغزی ناشی از بیماری ها و اختلالات

برخی اختلالات و بیماری ها می توانند به آتروفی مغز منجر شوند. بسیاری از این بیماری ها در حال حاضر درمان ریشه کن کننده ندارند، از این رو، روند درمان به طور کلی بر مدیریت علائم متمرکز است.درمان ممکن است شامل ترکیبی از دارو ها و تراپی ها مانند گفتار یا کاردرمانی باشد. این تراپی ها ممکن است برای کمک به بازیابی عملکرد مغز فرد یا یادگیری راهبرد هایی برای کمک به مقابله با شرایط لازم باشند.برخی بیماری ها مانند ام اس موجب بروز علائم به صورت دوره ای می شوند. پزشک برنامه درمان فرد را بر همین اساس تطبیق خواهد داد.

آیا امکان معکوس کردن آتروفی مغز وجود دارد؟

تا همین اواخر، بسیاری از دانشمندان مغز را اندامی نسبتا غیر قابل تغییر در نظر می گرفتند. با این وجود، پژوهش ها به طور فزاینده نشان می دهند که مغز چگونه ساختار و عمکلرد خود را در طول زندگی تطبیق می دهد.در حال حاضر، به طور دقیق مشخص نیست که امکان معکوس کردن آتروفی مغز وجود دارد یا خیر. با این وجود، مغز ممکن است چگونگی کارکرد خود را برای جبران آسیب وارده تغییر دهد. در برخی موارد، این ممکن است برای بازگرداندن عملکرد به مرور زمان کافی باشد.

ورزش برای معکوس کردن آتروفی مغز

با توجه به مطالعه ای جدید بر روی موش ها، به نظر می رسد بعضی از ورزش ها نسبت به بقیه برای تقویت مغز مفیدتر باشند. برای اولین بار، دانشمندان تأثیرات عصبیِ انواع مختلف ورزش ها را بر روی مغز با هم مقایسه کردند: دویدن، تمرین با وزنه و تمرینات وقفه دارِ با شدت بالا. نتایج جالب توجه بودند و نشان می دادند شاید تمرینات سخت برای سلامت طولانی مدت مغز گزینه ی مناسبی نباشند.

ورزش کردن، نورون زایی یا ایجاد سلول های مغزی جدید را هم در مغز بالغ افزایش می دهد. مطالعاتی که بر روی حیوانات صورت گرفته اند، نشان می دهند تعداد نورون های جدیدی که بعد از ورزش هایی مثل دویدن بر روی چرخ متحرک یا تردمیل، در «هیپوکامپ» (ناحیه ای کلیدی در مغز که به یادگیری و حافظه مربوط می شود) پدیدار می شوند، دو یا حتی سه برابر تعداد نورون هایی هستند که در هیپوکامپ حیواناتی که نشسته اند، مشاهده می شوند. دانشمندان معتقدند که ورزش کردن تأثیرات مشابهی بر هیپوکامپ انسان نیز دارد.

مطالعاتی که در رابطه با ورزش و نورون زایی انجام شده بودند بر دویدن در مسافت های زیاد تمرکز داشتند. موش های آزمایشگاهی دویدن را خوب بلدند. اما اینکه آیا دیگر انواع ورزش ها هم به همین شکل در تولید عصب ها و سلول های جدید در مغز تأثیر می گذارند، همچنان ناشناخته بودند و با توجه به محبوبیت ورزش هایی مانند تمرین با وزنه و تمرینات وقفه دارِ با شدت بالا، این موضوع این روز ها توجه خیلی از دانشمندان را به خود جلب کرده است.

بنابراین، در مطالعه ی جدیدی که این ماه در مجله ی تخصصی فیزیولوژی (Journal of Physiology) به چاپ رسید، محققان دانشگاه «ییواسکیلا» در فنلاند، گروه بزرگی از موش های بالغِ نر را مورد مطالعه قرار دادند. محققان ماده ای به موش ها تزریق کردند که سلول های جدید مغزی را نشانه گذاری می کرد و گروه هایی از آنها را به انجام ورزش های مختلف واداشتند، در حالی که یکی از آن گروه ها را ساکن و نشسته نگه داشتند.

در قفس تعدادی از این موش ها، دستگاهی مانند تردمیل قرار دادند تا هر زمان که خواستند روی آن بدوند. بیشتر آنها هر روز چند مایل به صورت آرام روی آنها می دویدند، البته مسافتی که موش ها می دویدند با هم تفاوت داشت. بعضی از موش ها هم تمرین های مقاومتی را شروع کردند، یعنی با وزنه های کوچکی که به دُم شان بسته شده بود از دیوارها بالا می رفتند.

در حالی که دیگر موش ها تمریناتی را که شبیه تمرینات وقفه دارِ با شدت بالا بود، انجام دادند. این دسته موش ها روی تردمیل های کوچک قرار داده شدند و برای سه دقیقه با سرعت زیاد می دویدند، سپس دو دقیقه به صورت آرام بر روی دستگاه راه می رفتند و بعد کُل این مراحل دو بار تکرار می شد تا در نهایت به ۱۵ دقیقه دویدن می رسید.

این روند هفت هفته ادامه داشت و بعد از آن دانشمندان بافت های هیپوکامپ در تمامی این حیوانات را با دقت بررسی کردند. آنها به نسبت ورزشی که هر کدام از این حیوانات انجام داده بودند، سطوح مختلفی از نورون زایی را مشاهده کردند.

موش هایی که بر روی تردمیل به آرامی دویده بودند، میزان زیادی از نورون های جدید در مغزشان تشکیل شده بود. در این موش ها بافت های هیپوکامپ با نورون های جدید پر شده بودند، و تعداد نورون ها در مقایسه با مغز حیواناتی که نشسته بودند بسیار بیشتر بود. هر چه مسافتی که موش ها در طول آزمایش دویده بودند بیشتر بود، سلول های جدید بیشتری هم در مغزشان به وجود آمده بود.

تعداد نورون های به وجود آمده در مغز حیواناتی که تمرینات وقفه دارِ با شدت بالا انجام داده بودند، بسیار کمتر بودند. البته تعداد شان نسبت به حیوانات نشسته بیشتر بود ولی در مقایسه با حیوانات دونده بسیار کمتر بود.

و موش هایی که تمرینات با وزنه انجام داده بودند، با اینکه در انتهای دوره ی آزمایشی قوی تر شده بودند، ولی تغییر زیادی در شکل گیری نورون های جدید در مغز آنها دیده نشده بود و بافت هیپوکامپ آنها دقیقا مشابه حیواناتی بود که اصلا ورزش نکرده بودند.

البته، مسلم است که موش ها با انسان ها تفاوت دارند. اما یافته های این مطالعه اغوا کننده هستند. «میریم نوکیا»، محققی از دانشگاه «ییواسکیلا» در فنلاند که مدیریت این تحقیق را برعهده داشت می گوید: «این مطالعات نشان می دهند که تمرینات ایروبیک می توانند برای مغز انسان در مقایسه با بقیه ی تمرینات مفیدتر باشند.»

هنوز دلیل اینکه چرا دویدن در مسافت های طولانی در تولید عصب های جدید در مغز از دیگر ورزش ها مؤثرتر هستند به وضوح مشخص نشده است، اما دکتر نوکیا و همکارانش حدس می زنند که دویدن باعث آزاد شدن ماده ی خاصی در مغز می شود که به «فاکتور نورون زایی مشتق شده از مغز» معروف است که می تواند باعث زایش نورون های جدید شود و هرچه مسافتی که دویده شود بیشتر باشد، تعداد نورون های تولید شده بیشتر خواهد بود.

در حالی که فواید تمرینات وقفه دارِ با شدت بالا تحت شعاع شدت این تمرینات قرار دارد، دکتر نوکیا می گوید: «این نوع تمرینات سطح استرس را بالا می برند و استرس میزان نورون زایی در هیپوکامپ مغز بالغ را کاهش می دهد.»

البته این نتایج بدین معنی نیستند که فقط دویدن و تمرینات ورزشیِ مقاومتیِ شبیه به آن مغز را تقویت می کنند. به نظر می رسد این نوع فعالیت ها باعث بیشترین حد نورون زایی در هیپوکامپ می شوند، اما احتمالا تمرین با وزنه و تمرینات وقفه دار، تغییرات دیگری در مغز به وجود می آورند. احتمالا این نوع ورزش ها در تولید رگ های خونی جدید و تشکیل ارتباطات جدید بین سلول های مغزی یا بین قسمت های مختلف مغز، مؤثر هستند.

پس اگر در حال حاضر با وزنه تمرین می کنید یا فقط تمرینات وقفه دارِ با شدت بالا انجام می دهید، به این کار ادامه دهید ولی بد نیست هر از گاهی برای سلامت هیپوکامپ تان هم شده، دویدن یا دوچرخه سواری را نیز امتحان کنید.

دارو هایی برای معکوس کردن آتروفی مغز

در حال حاضر، دانشمندان بر توسعه دارو هایی که می توانند آتروفی مغز را معکوس کنند، کار می کنند. به عنوان مثال، مطالعه ای در سال ۲۰۱۹ این که داروی زوال عقل دونپزیل (Donepezil) می تواند آتروفی مغز ناشی از الکل را در موش ها معکوس کند را بررسی کرد.پژوهشگران دریافتند موش هایی که با این دارو درمان شده بودند، کاهش در التهاب مغز را تجربه کرده و افزایش در تعداد سلول های مغزی جدید را نشان دادند. با این وجود، مشخص نیست که دونپزیل آثاری مشابه بر آتروفی مغز ناشی از دلایل دیگر دارد یا خیر.همچنین، مشخص نیست این دارو موجب آثاری مشابه در انسان ها شود. از این رو، به انجام آزمایش های بالینی با حضور سوژه های انسانی نیاز است.

چشم انداز آتروفی مغز با توجه به مکان و شدت آسیب و همچنین دلیل زمینه ای آن متفاوت است.زمانی که آتروفی مغز به واسطه یک بیماری رخ می دهد، علائم ممکن است با گذشت زمان تشدید شوند. درمان های بلندمدت می توانند به کاهش سرعت این روند کمک کرده و به فرد در مدیریت هر گونه اختلال شناختی ناشی از آن کمک کنند.در مورد آسیب دیدگی هایی مانند سکته مغزی و آسیب مغزی تروماتیک، دریافت مراقبت فوری و موثر می تواند چشم انداز شرایط را به طور قابل توجهی بهبود ببخشد.

تشخیص آتروفی مغزی

روند تشخیص بستگی به این دارد که پزشک شما به چه شرایطی مشکوک است. این معمولاً شامل یک معاینه بدنی و به دنبال آن انجام آزمایشاتی خاص است.

آتروفی مغزی در اسکن های تصویربرداری مغز مانند موارد زیر نشان داده می شود:

• توموگرافی کامپیوتری (CT) از تصاویر اشعه ایکس از زوایای مختلف برای ایجاد تصاویر دقیق از مغز شما استفاده می کند.
• تصویربرداری شدت مغناطیسی (MRI) پس از قرار دادن مغز در یک میدان مغناطیسی کوتاه، تصاویر مغزی را روی فیلم ایجاد می کند.

بهبود آتروفی مغزی و سبک زندگی سالم

بهترین راه برای بهبود علائم آتروفی مغزی یا کند شدن پیشرفت آتروفی مغزی، داشتن یک سبک زندگی فعال و سالم از جمله موارد زیر است:

• داشتن یک رژیم غذایی متعادل و غنی از میوه ها و سبزیجات آنتی اکسیدان
• انجام منظم ورزش
• افزایش فعالیت ذهنی

درمان های مکمل

برخی از درمان های مکمل ممکن است به برخی از افراد در تلاش برای مقابله با آتروفی مغزی کمک کند. این روش های درمانی که بعضاً به عنوان درمان های جایگزین نیز شناخته می شوند ، همراه با درمان های پزشکی سنتی مورد استفاده قرار می گیرند. درمان های مکمل به معنای جایگزینی مراقبت های پزشکی کامل نیستند.

درمان های مکمل ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• طب سوزنی
• ماساژدرمانی
• مکمل های غذایی، داروهای گیاهی، نوشیدنی هایی مثل چای و محصولات مشابه
• یوگا

عوارض احتمالی آتروفی مغزی چیست؟

عوارض آتروفی مغزی درمان نشده یا ضعیف کنترل شده می تواند جدی باشد، حتی در بعضی موارد بسیار خطرناک است. شما می توانید با پیروی از برنامه درمانی خود و طراحی حرفه ای مراقبت های بهداشتی که مخصوص شماست، خطر ابتلا به عوارض جدی را به حداقل برسانید. عوارض آتروفی مغزی عبارتند از:

• ناتوانی در مشارکت عادی در فعالیت ها
• از دست دادن استقلال
• افسردگی

با توجه به مطالب فوق تیم ساعد نیوز تلاش کرده است که مطالبی در مورد آتروفی مغزی و نکات پیرامون آن ارائه دهد. با ما همراه باشید . . .

روش های درمان سکته مغزی چیست؟