بیماری پانکراتیت چیست؟

پانکراتیت یک التهاب موجود در پانکراس است. پانکراس یک غده طویل و مسطح است که در قسمت خلفی و فوقانی حفره شکمی قرار دارد. پانکراس وظیفه تولید آنزیم هایی که به هضم کمک می کنند و هورمون هایی که به تنظیم نحوه جذب قند(گلوکز) کمک می کند، را دارد. پانکراتیت می تواند به صورت پانکراتیت حاد بروز کند (به این معنی که به صورت ناگهانی رخ می دهد و چند روز طول می کشد)، و یا می تواند به صورت پانکراتیت مزمن بروز کند (که ممکن است در طول سال ها رخ داده باشد). موارد خفیف پانکراتیت ممکن است بدون نیاز به هیچ گونه اقدام درمانی از بین بروند، اما موارد شدید می توانند موجب ایجاد عوارض تهدید کننده زندگی شوند.

انواع پانکراتیت چیست؟

شروع پانکراتیت شدید اغلب بسیار ناگهانی است. التهاب ناشی از آن هم معمولا چندین روز بعد از شروع درمان از بین می رود. سنگ کیسه صفرا رایج ترین علت ابتلا به پانکراتیت است. سنگ های کیسه صفرا، احجام جامد و کوچکی هستند که از صفرا شکل می گیرند. یک سنگ صفرای تقریبا بزرگ می تواند در محل اتصال دو مجرای اصلی پانکراتیت و مجرای کیسه صفرا، برای تشکیل مجرای دیگری، موسوم به آمپول واتر، گیر کند. این مجاری در دوازدهه یعنی قسمت ابتدایی روده کوچک تخلیه می شوند.

مجرای لوزالمعده، آنزیم های هاضمه را از لوزالمعده حمل می کند و مجرای کیسه صفرا هم صفرا یا سایر مواد صفراوی را از کبد و کیسه صفرا خارج می کند. زمانی که یک سنگ در اتصال این مجاری به دام می افتد، باعث بازگشت موادی می شود که مجاری مذکور در حال حمل هستند. در نتیجه، التهاب در مجرای صفرا و لوزالمعده به وجود می آید.

پانکراتیت مزمن نوعی التهاب لوزالمعده است که به طور مداوم در این بخش از بدن ایجاد می شود. مزمن بودن این مشکل می تواند باعث تخریب دائمی لوزالمعده شود. احتمال دارد، التهاب بلندمدت بافت های این ناحیه را زخم کند. بافت های زخمی گسترده، مانع از تولید مقدار کافی و مناسب آنزیم های هاضمه یا هورمون های تنظیم کننده گلوکز می شوند. در نتیجه، فرد در هضم چربی ها دچار مشکل خواهد شد. زیرا هضم چربی وابسته به جذب این آنزیم ها است و احتمال بروز دیابت هم وجود خواهد داشت.

مصرف الکل یکی از دلایل شایع پانکراتیت مزمن و حاد است. مصرف الکل در بلندمدت، مهم ترین عاملی است که بزرگسالان را به این بیماری دچار می کند. ممکن است، بیماری های خودایمنی و ژنتیکی مانند فیبروز سیستیک هم باعث بروز پانکراتیت مزمن در برخی از افراد شوند.

علت پانکراتیت

این نوع بیماری هنگامی رخ می دهد که آنزیم های گوارشی، سلول های لوزالمعده را تحریک کرده و باعث التهاب شوند.با دوره های مکرر پانکراتیت حاد، آسیب به لوزالمعده ممکن است رخ دهد و منجر به پانکراتیت مزمن شود. بافت خارجی ممکن است در لوزالمعده تشکیل شود و باعث از بین رفتن یا کاهش عملکرد شود. پانکراس با عملکرد ضعیف می تواند باعث مشکلات هضم و دیابت شود.

پانکراتیت حاد اغلب با مواردی مانند سنگ های صفراوی و نوشیدن زیاد الکل مرتبط است، اما بعضی اوقات علت آن مشخص نیست. با کاهش میزان مصرف مشروبات الکلی و تغییر رژیم غذایی می توانید احتمال ابتلا به پانکراس حاد را کاهش دهید.

سایر علل پانکراتیت

• جراحی شکم
• مشروبات الکلی
• داروهای خاص
• فیبروز کیستیک
• سنگ های کیسه صفرا
• سطح بالای کلسیم در خون (هایپرکلسمی)، که ممکن است در اثر غده پاراتیروئید بیش فعال ایجاد شود).
• سطح بالای تری گلیسیرید در خون (هایپرتریگلیسیریدمی)
• عفونت
• صدمه به شکم
• چاقی
• سرطان پانکراس
• کولانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی (ERCP)، روشی که برای درمان سنگ های صفراوی استفاده می شود، همچنین می تواند منجر به این بیماری شود

گاهی اوقات، علت آن هرگز پیدا نمی شود.

علائم پانکراتیت چیست؟

بیشتر افرادی که دچار پانکراتیت مزمن هستند، به عنوان اولین علامت بیماری، درد را در ناحیه بالای شکم و در قسمت میانی لوزالمعده احساس می کنند. در عکس برداری از لوزالمعده برخی از افرد هم، التهاب مشخص است. یعنی با اینکه نشانه ای را در خود احساس نمی کنند اما با عکس برداری از لوزالمعده می توان متوجه التهاب در این عضو از بدن شان شد. سایر علائم پانکراتیت به شرح زیر است:

• دردی که در قسمت بالایی بدن احساس می شود و در کمر و پشت به صورت نواری از درد می پیچد؛
• مشکل در هاضمه و گوارش؛
• حالت تهوع یا استفراغ؛
• آزردگی در ناحیه شکم؛
• کاهش وزن غیرارادی؛
• نفخ شکم و تورم آن؛
• سکسکه؛
• تب.

پانکراتیت مزمن باعث اسهال چرب هم می شود. یعنی حالتی که چربی مدفوع بیش ازحد است و بوی به شدت ناخوشایندی هم ایجاد می کند. مدفوع چرب نشانه مشکل و جذب نامناسب مواد در دستگاه گوارش است. یعنی بدن مواد مغذی لازم را جذب نمی کند و علت هم عدم تولید و ترشح آنزیم های هاضمه برای تجزیه مواد غذایی است.

درد مربوط به مشکلات لوزالمعده از چند دقیقه تا چند ساعت طول می کشد. در موارد حاد، این درد می تواند به شکل دائمی فرد را آزار دهد. ضمن اینکه هنگام دراز کشیدن یا غذا خوردن، درد افزایش هم پیدا می کند. درازنشست و خم کردن بدن رو به جلو می تواند تا حدی از این درد بکاهد.

تشخیص پانکراتیت

بجز علائم بالینی، در آزمایشگاه ممکن است افزایش آمیلاز سرم، کاهش کلسیم، لکوسیتوز، پروتئینوری، هیپرگلیسمی، بالا رفتن لیپاز، فسفولیپاز A و تریپسین خون، افزایش LDH و واوره خون را داشته باشیم. آمیلاز سرم معمولاً ولی نه همیشه در پانکراتیت بالاست (به خصوص در پانکراتیت حاد صفراوی). ۳–۲ ساعت بعد از شروع پانکراتیت حاد، آمیلاز افزایش یافته و بعد از۱۰–۳ روز به حد نرمال بر می گردد، آمیلاز ادرار و مایع صفاقی ممکن است با میزان و مدت زمان بیشتری بالا باشند.

گاهی اسکن رادیوایزوتوپ، رادیوگرافی شکم، سی تی اسکن یا سونوگرافی لوزالمعده و آندوسکوپی مفید می باشد.

عوارض پانکراتیت

آن دسته از بیماران مبتلا به پانکراتیت مزمنی که به طور مداوم مشروبات الکلی را در مقادیر زیاد مصرف می کنند، دچار حمله های ناگهانی و شدید درد شکم می شوند.از ERCP علاوه بر تشخیص پانکراتیت حاد برای تعیین و درمان عوارض مرتبط با پانکراتیت مزمن، مانند سنگ کیسه صفرا، کیست کاذب و باریک شدن یا انسداد مجاری، نیز استفاده می شود. پانکراتیت مزمن به کلسیمی شدن پانکراس می انجامد، به این معنا که بافت پانکراس به دلیل رسوب کردن املاح کلسیمی انحلال ناپذیر سخت می شود. گاهی جراحی برداشتن بخشی از پانکراس ضرورت می یابد. در مواردی که بیمار از درد مداوم رنج می برد، گاهی اوقات جراحی یا عمل های دیگر برای مسدود کردن عصب های مولد درد در ناحیه شکم انجام می شود.

درمان پانکراتیت مزمن

درمان های زیر معمولاً برای پانکراتیت مزمن توصیه می شود.

تغییر سبک زندگی

افراد مبتلا به پانکراتیت مزمن باید تغییراتی را در سبک زندگی خود ایجاد کنند. این موارد عبارتند از:

• قطع مصرف الکل: ترک نوشیدنی الکلی به جلوگیری از آسیب بیشتر به لوزالمعده کمک می کند. همچنین به میزان قابل توجهی در تسکین درد کمک خواهد کرد. برخی از افراد ممکن است برای ترک الکل به کمک های حرفه ای نیاز داشته باشند.
• قطع مصرف دخانیات: سیگار کشیدن دلیل پانکراتیت نیست، اما می تواند پیشرفت بیماری را تسریع کند.

کنترل و مدیریت درد

درمان نباید فقط به منظور کمک به تسکین علائم درد باشد، بلکه افسردگی را هم که نتیجه شایع درد طولانی مدت است، لحاظ کند.پزشکان معمولاً از روشی گام به گام استفاده می کنند که در آن مسکن های خفیف تجویز می شود و به تدریج قوی تر می شود تا زمانی که درد قابل کنترل شود.

انسولین

در صورت گسترده بودن آسیب ممکن است لوزالمعده تولید انسولین را متوقف کند و فرد احتمالاً به دیابت نوع ۱ مبتلا شود.مصرف منظم انسولین بخشی از درمان تا پایان عمر فرد خواهد بود. درمان دیابت نوع ۱ ناشی از پانکراتیت مزمن شامل آمپول است و نه قرص، زیرا به احتمال زیاد سیستم هضم قادر به تجزیه داروها نباشد.پانکراتیت مزمن یک بیماری التهابی پیشرونده طولانی مدت در لوزالمعده است که منجر به اختلال در عملکرد لوزالمعده می شود.

عمل جراحی

درد شدید مزمن گاهی اوقات به داروهای مسکن پاسخ نمی دهد. ممکن است مجاری موجود در پانکراس مسدود شده و باعث تجمع آب در مجرای گوارشی شود و دستگاه گوارش را تحت فشار قرار دهد و باعث درد شدیدی شود. علت دیگر درد مزمن و شدید می تواند التهاب سر لوزالمعده باشد.

انواع مختلفی از جراحی ممکن است برای درمان موارد شدیدتر توصیه شود.

جراحی آندوسکوپی

در جراحی آندوسکوپی یک لوله باریک، توخالی و قابل انعطاف به نام آندوسکوپ با هدایت سونوگرافی در سیستم گوارش قرار می گیرد. دستگاهی که در انتهای آن یک بادکنک کوچک و تخلیه شده از طریق آندوسکوپ قرار می گیرد. با رسیدن آن به مجرا، بالون باد می شود و در نتیجه مجرا پهن می شود. استنت برای جلوگیری از تنگ شدن مجرا به عقب قرار داده می شود.

برداشتن لوزالمعده

سر پانکراس از طریق جراحی برداشته می شود. این امر علاوه بر تسکین درد ناشی از التهاب که باعث تحریک انتهای عصب می شود، فشار مجاری را نیز کاهش می دهد. سه روش اصلی برای برداشتن لوزالمعده استفاده می شود:

روش بگر (Beger)

این عمل برداشتن با احتیاط سر ملتهب لوزالمعده همراه با اثنی عشر است، مابقی لوزالمعده دوباره به روده متصل می شود.

• روش فری (Frey): این روش زمانی استفاده می شود که پزشک معتقد باشد درد به دلیل التهاب سر لوزالمعده و مجاری مسدود شده ایجاد می شود. در روش فری فشار بر مجرای طولی با برداشتن سر پانکراس کم می شود (سر پانکراس با جراحی برداشته می شود و با اتصال مستقیم آن به روده مجاری فشار آن تخلیه می شوند).
• پانکراتیکودئودنوستومی پیلوروس (PPD): کیسه صفرا، مجاری و سر لوزالمعده همه با جراحی برداشته می شوند. این تنها در موارد بسیار شدید که درد مزمن شدید وجود دارد و سر لوزالمعده ملتهب است، انجام می شود و مجاری نیز مسدود می شوند. این موثرترین روش برای کاهش درد و حفظ عملکرد پانکراس است. با این حال، بیشترین خطر ابتلا به عفونت و خونریزی داخلی را دارد.

پانکراتکتومی کامل

این شامل برداشتن کامل لوزالمعده از طریق جراحی است. این روش برای مقابله با درد، بسیار موثر است. با این حال، در فردی که پانکراتکتومی کامل انجام داده است، به درمان برخی از عملکردهای حیاتی پانکراس مانند ترشح انسولین بستگی خواهد داشت.

پیوند سلول جزایر پانکراس اتولوگ (APICT)

در طی روش پانکراتکتومی کامل، از لوزالمعده خارج شده با روش جراحی، سوسپانسیون سلول های جزایر جدا شده ایجاد می شود و به ورید ورودی کبد تزریق می شود. سلول های جزایر به عنوان یک پیوند آزاد در کبد عمل می کنند و انسولین تولید می کنند.

رژیم غذایی

رعایت رژیم غذایی برای کاهش اثرات پانکراتیت امری حیاتی است.پانکراس در هضم غذا نقش دارد، اما پانکراتیت می تواند این عملکرد را مختل کند. این بدان معناست که افراد مبتلا در هضم بسیاری از غذاها با مشکل روبرو می شوند.به جای سه وعده غذایی بزرگ در روز، به افراد مبتلا به پانکراتیت توصیه می شود شش وعده غذایی کم مصرف کنند. همچنین بهتر است رژیم غذایی کم چربی را دنبال کنند.مدیریت رژیم در طول پانکراتیت جهت دستیابی به چهار نتیجه است:

• کاهش خطر سوء تغذیه و کمبود برخی مواد مغذی
• اجتناب از قند خون بالا یا پایین
• مدیریت یا جلوگیری از دیابت، بیماری کلیوی و سایر عوارض
• کاهش احتمال حاد شدن بیماری

برنامه غذایی یا توسط پزشک تهیه می شود، یا ممکن است بیمار به یک متخصص تغذیه واجد شرایط ارجاع داده شود. این برنامه بر اساس میزان فعلی مواد مغذی موجود در خون که در آزمایش تشخیصی نشان داده شده است، تعیین می شود.

برنامه های غذایی معمولاً شامل منابع غذایی غنی از پروتئین و دارای محتوای غذایی متراکم هستند. این مواد به احتمال زیاد شامل غلات سبوس دار، سبزیجات، میوه ها، لبنیات کم چرب و منابع پروتئین بدون چربی، مانند مرغ و ماهی بدون استخوان است.

از مصرف غذاهای چرب و روغنی باید خودداری شود، زیرا این مواد باعث ترشح بیش از حد آنزیم های پانکراس می شود. هنگام استفاده از یک رژیم غذایی مناسب برای پانکراتیت، بهتر است از مصرف الکل نیز خودداری شود زیرا به عنوان یکی از دلایل اصلی پانکراتیت مزمن شناخته می شود.

بسته به میزان آسیب، بیماران ممکن است مجبور باشند نسخه های مصنوعی برخی از آنزیم ها را نیز برای کمک به هضم مصرف کنند. این مواد نفخ شکم را کاهش می دهد، مدفوع آن ها را کم چرب کرده و بوی بد آن را کاهش می دهد و به هرگونه درد شکم نیز کمک می کند.

پیشگیری از پانکراتیت

اگرچه پزشکان هنوز اطلاعات کاملی از پانکراتیت ندارند، می توان با رعایت موارد زیر مانع بروز مجدد آن شد:

• چنانچه دلیل ابتلا به این بیماری سنگ کیسه صفرا باشد و کیسه صفرا از بدن خارج نشده باشد، باید از مصرف غذاهای چرب و روغنی، مانند کره و نیمرو، خودداری کرد.
• تهیه برنامه غذایی مناسب به کمک متخصص بیماری های گوارشی
• ممکن است تا در نهایت لازم شود که کیسه صفرا درآورده شود. پزشک بیمار را در خصوص ضرروت انجام این عمل راهنمایی می کند.
• پرهیز از استعمال دخانیات و مشروبات الکلی

بیماری پانکراتیت در هر سنی حتی در کودکان البته با درصد شیوع خیلی کم نیز ممکن است به وجود آید. پزشک پس از تشخیص بیماری و نوع آن اقدام به درمان پانکراتیت می کند. جراحی فقط در مواردی که درمان های بدون جراحی کمکی به بهبودی بیمار نکند، تجویز می شود.

بیماری پاژه استخوان چیست؟