زخم معده بیماری دردناکی است که لذت غذا خوردن را از شما می گیرد و وقت و بی وقت با دردهای شدید و خفیف آزارتان می دهد. پزشکانی که در جستجوی عامل زخم معده بوده اند تا مدت ها تصور می کردند عواملی مثل مصرف غذاهای تند، استرس، سیگار کشیدن و عادت های تغذیه ای غلط و مصرف بعضی از داروها تنها دلایل زخم معده اند تا اینکه در سال ۱۹۸۲ دانشمندان نوعی باکتری را در مخاط معده کشف کردند و متوجه شدند که این باکتری در معده بسیاری از افراد وجود دارد. آنها این باکتری را «هلیکوباکتر پیلوری» نامیدند.
عوامل ایجاد زخم معده
زخم های گوارشی هنگامی رخ می دهند که مخاط در دستگاه گوارش در سطح داخلی معده یا روده کوچک از بین می رود. تماس اسید با بافت های زیرین می تواند یک درد دردناکی ایجاد کند که ممکن است باعث خونریزی گوارشی شود. دستگاه گوارش با یک لایه مخاطی که به طور معمول در مقابل اسید محافظت می شود پوشش داده می شود. اما اگر مقدار اسید افزایش یابد یا میزان مخاط کاهش یابد، می توانید یک زخم ایجاد کند. علل رایج زخم های گوارشی یا زخم معده عبارتند از:
باکتری
باکتری های هلیکوباکتر پیلوری عمدتا در لایه مخاطی زندگی می کنند که پوشش و محافظت از بافت هایی را که در معرض معده و روده کوچک است را حفظ می کند. اغلب باکتری H. pylori سبب مشکلاتی نمی شود، اما می تواند موجب التهاب لایه داخلی معده شود و زخم ایجاد کند. روشن نیست که چگونه عفونت H. pylori گسترش می یابد. ممکن است از طریق فردی به فرد از طریق تماس نزدیک، مانند بوسیدن، انتقال یابد. افراد ممکن است از طریق غذا و آب نیز H. pylori را انتقال دهند.
استفاده منظم از داروهای مسکن (ضد درد)
مصرف آسپیرین و بعضی داروهای ضد درد و تجویزی که داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) نامیده می شوند، می توانند موجب تخریب معده و روده کوچک شما شوند. این داروها عبارتند از: ایبوپروفن و ناپروکسن سدیم، استامینوفن.
زخم های گوارشی در بزرگسالان مسن بیشتر است که این داروها را اغلب مصرف می کنند.
نوشیدن الکل
الکل می تواند باعث تخریب و تخریب تخمیر مخاطی معده شما شود و مقدار اسید معده را که تولید می شود افزایش می دهد.این عوامل به تنهایی باعث ایجاد زخم نمی شوند؛ اما آنها می توانند زخم را شدیدتر و بحرانی تر کنند.
مهمترین علت زخم معده چیست؟
هلیکوباکتر پیلوری نوعی باکتری متحرک و مارپیچ است و امروزه مهم ترین علت زخم معده به شمار می آید. این باکتری اغلب در دوران کودکی و از طریق آب و غذا وارد بدن می شود و می تواند سال ها در دستگاه گوارش بماند. حدود دو سوم جمعیت جهان این باکتری را در بدن خود دارند بدون این که دچار زخم معده شوند. در بعضی موارد این باکتری به لایه پوششی دستگاه گوارش آسیب می زند، قسمت های آسیب دیده در معرض اسید معده قرار می گیرند و به زخم تبدیل می شوند. در شرایطی که این زخم ها دیر درمان شوند، خونریزی، عفونت و التهاب در پی خواهند داشت.
نشانه های زخم معده
زخم معده همیشه با دردهای شدیدی همراه است. این دردها موقتی اند و زمانی که معده خالی باشد شدیدتر می شوند. در نتیجه در بینِ وعده های غذایی یا در طول شب بیمار درد را بیشتر احساس می کند.
دردها می توانند از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشند. البته زخم معده غیر از درد، علائم دیگری هم دارد. از نشانه های زخم معده می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نفخ
- تهوع
- استفراغ
- کاهش وزن بدون دلیل مشخص
- مدفوع تیره و سیاه رنگ
- سرگیجه
- سختی تنفس
- احساس خستگی بی دلیل
- رنگ پریدگی پوست
- استفراغی که دارای ذرات خونی است.
- دل درد شدید
وقتی زخم معده شدید شود می تواند باعث خونریزی معده و روده شود. در چنین شرایطی باید به سرعت به پزشک مراجعه کنیم.
زخم معده چگونه تشخیص داده می شود؟
نحوه تشخیص و درمان به شدت نوع زخم ایجاد شده بستگی خواهد داشت. زمانی که به پزشک متخصص مراجعه می کنید، او ابتدا در خصوص سوابق بیماری، علائم و نوع داروهایی که مصرف کرده اید، سوالاتی خواهد پرسید.
برای تشخیص عفونت هلیکوباکتر پیلوری ممکن است آزمایش خون، مدفوع یا آزمایش تنفسی برای بیماران انجام گیرد. آزمایش تنفسی به این صورت است که به شما مایع شفافی داده می شود تا بنوشید و در کیسه ای نفس بکشید، سپس کیسه بسته می شود.
در صورتی که عفونت هلیکوباکتر پیلوری وجود داشته باشد، نمونه تنفسی که از بیمار گرفته شده است، حاوی مقادیر بالایی از دی اکسید کربن خواهد بود. آزمایشات و روش های دیگری که برای تشخیص زخم معده برای بیماران در نظر گرفته می شود، شامل موارد زیر است:
بلع باریم
در این آزمایش یک مایع غلیظ سفید رنگ که همان باریم است را باید بنوشید. دستگاه گوارش فوقانی شما پوشانده می شود و به پزشک کمک خواهد کرد که معده و روده کوچک با استفاده از اشعه ایکس قابل مشاهده باشد.
آندوسکوپی (EGD)
در این روش آزمایش، یک لوله نازک و سبک از طریق دهان و معده، به قسمت اول روده کوچک وارد می شود. این آزمایش برای مشاهده زخم، خونریزی و هر بافتی که غیر طبیعی به نظر برسد، مورد استفاده قرار می گیرد.
درمان زخم معده
درمان بسته به علت زخم شما متفاوت خواهد بود. بیشتر زخم ها را می توان با تجویز پزشک معالج کرد، اما در موارد نادر ممکن است جراحی لازم باشد.درمان سریع زخم مهم است. با پزشک خود در مورد یک برنامه درمانی صحبت کنید. اگر زخم فعال خونریزی کننده دارید، احتمالاً برای درمان فشرده با داروهای آندوسکوپی و زخم IV در بیمارستان بستری خواهید شد. همچنین ممکن است نیاز به انتقال خون داشته باشید.
درمان غیرجراحی زخم معده
اگر زخم معده شما ناشی از هلیکوباکترپیلوری باشد، به آنتی بیوتیک و داروهایی به نام مهار کننده های پمپ پروتون (PPI) نیاز خواهید داشت. PPI سلولهای معده تولید کننده اسید را مسدود می کند.علاوه بر این روش های درمانی، پزشک ممکن است موارد زیر را نیز توصیه کند:
- مسدود کننده های گیرنده H2 (داروهایی که تولید اسید را نیز مسدود می کنند)
- توقف استفاده از همه NSAID ها
- آندوسکوپی پیگیری
- پروبیوتیک ها (باکتری های مفیدی که ممکن است در از بین بردن هلیکوباکترپیلوری نقش داشته باشند)
- مکمل بیسموت
علائم زخم ممکن است با درمان به سرعت فروکش کند. اما حتی اگر علائم شما از بین بروند، باید به مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک ادامه دهید. این امر به ویژه در مورد از بین بردن همه باکتری ها از اهمیت زیادی در عفونت های هلیکوباکترپیلوری برخوردار است.عوارض جانبی داروهایی که برای درمان زخم معده استفاده می شود می تواند شامل موارد زیر باشد:
- حالت تهوع
- سرگیجه
- سردرد
- اسهال
- درد شکم
این عوارض به طور معمول موقتی هستند. اگر هر یک از این عوارض جانبی باعث ناراحتی شدید می شود، در مورد تغییر دارو با پزشک خود صحبت کنید.
درمان جراحی زخم معده
در موارد بسیار نادر، زخم معده پیچیده نیاز به جراحی دارد. این ممکن است در مورد زخمهایی باشد که:
- مجدد بازگردد
- خوب نشود
- همراه با خونریزی باشد
- پارگی معده را به همراه داشته باد
- مواد غذایی را از معده به روده کوچک منتقل کند
جراحی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- از بین بردن کل زخم
- گرفتن بافت از قسمت دیگر روده و وصله آن روی محل زخم
- بستن شریان خونریزی کننده
- قطع اعصاب معده برای کاهش تولید اسید معده
- رژیم غذایی سالم
افراد مبتلا به زخم معده چه غذاهایی بخورند
به جز مصرف آنتی بیوتیک ها و داروهای کاهنده اسید معده که پزشک برای معالجه زخم معده برای بیمار تجویز می کند، خوردن این مواد غذایی می تواند برای از بین بردن میکروب عامل زخم معده مفید باشد:
- گل کلم
- کلم
- تربچه
- سیب
- زغال اخته آبی
- تمشک
- شاه توت
- توت فرنگی
- گیلاس
- فلفل دلمه ای
- هویج
- کلم بروکلی
- سبزیجات برگ دار مانند کلم برگ و اسفنا
مواد غذایی سرشار از پروبیوتیک مانند ماست، کفیر، خمیر سویا (میسو)، کلم ترش (زاواکراوت) و کیمچی (از غذاهای تخمیر مردم کره)
- روغن زیتون و سایر روغن های گیاهی
- عسل
- سیر
- چای سبز بدون کافئین
- شیرین بیان
- زردچوبه
چرا این مواد غذایی به درمان زخم معده کمک می کنند؟
اگر زخم معده فرد حاصل عفونت باکتری هلیکوباکتر پیلوری (Helicobacter pylori) باشد، مواد غذای سرشار از آنتی اکسیدان ممکن است برای بیمار مفید باشند. این مواد غذایی به محافظت از دستگاه ایمنی بدن کمک کرده و موجب فعالیت بهتر بدن برای مقابله با عامل بیماری می شوند. مواد غذایی که ذکر کردیم، ممکن است برای محافظت از سرطان معده نیز مفید باشند.
مواد غذایی هچون زغال اخته، گیلاس و فلفل دلمه ای از مقادیر بالایی آنتی اکسیدان برخوردارند. سبزیجات برگ داری مانند کلم برگ و اسفناج نیز حاوی کلسیم و ویتامین های گروه B هستند. در کلم بروکلی، ماده ای به نام سولفورافان وجود دارد، این ماده خاصیت ضد هلیکوباکتر پیلوری دارد. تحقیقات معتبر نشان داده اند که اسیدهای چرب موجود در روغن زیتون نیز می توانند برای درمان عفونت ناشی از هلیکوباکتر پیلوری مفید باشند.
مواد غذایی حاوی پروبیوتیک نیز در تحقیقات بالینی نشان داده اند که می توانند برای درمان زخم پپتیک مفید باشند. مواد غذایی مانند خمیر سویا، کلم ترش و کیمچی نیز می توانند موجب جلوگیری از عفونت مجدد در بافت معده شوند. همین طور در برخی مطالعات اخیر، زردچوبه نیز به عنوان یکی از درمان بالقوه زخم پپتیک مورد بررسی قرار گرفته است. سیر، چای سبز بدون کافئین و شیرین بیان نیز از مواد غذایی مفیدی هستند که بهتر است حتما در رژیم غذای فرد باشند.
با توجه به مطالب فوق درمان زخم معده مقاوم عموما همراه با مصرف داروهای آنتی بیوتیک مختلف برای برطرف کردن عواملی که ممکن است در بهبودی بیمار اختلال ایجاد کرده باشند انجام می شود. اگر بیمار دچار خونریزی شدید یا سوراخ شدگی معده باشد، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشید.
موادغذایی مضر برای زخم معده
