سوءجذب مواد غذایی به شرایطی اطلاق می شود که دستگاه گوارش برای جذب نمودن یک یا چند ماده غذایی مهم شامل کربوهیدرات ها، چربی ها و پروتئین ها، یک یا تعدادی از ویتامین های مهم به خصوص A و B12 و املاح (از قبیل آهن و کلسیم) دچار عدم توانایی می باشد. بیماری سوءجذب ممکن است از هر قسمت دستگاه گوارش نشات بگیرد، اما مشکل عدم جذب موارد غذایی در روده به دلیل بیماری های روده کوچک شایع تر می باشد.
علل سندرم سوء جذب
پروتئین ها، کربوهیدرات ها، چربی ها و بسیاری از مایعات در روده کوچک جذب می شوند. سندرم سوء جذب زمانی رخ می دهد که چیزی مانع از جذب مواد مغذی و مایعات مهم از روده ها می شود. این مشکل می تواند در اثر التهاب، صدمه به دیواره روده، یک بیماری داخلی و یا عدم تولید کافی آنزیم های گوارشی ایجاد شود.
برخی از عواملی که می توانند در هضم مواد غذایی و سندرم سوء جذب مؤثر باشند، عبارت اند از:
- استفاده طولانی مدت از آنتی بیوتیک ها
- بیماری سلیاک، بیماری کرون، پانکراتیت مزمن و یا فیبروز کیستیک
- کمبود لاکتاز و یا عدم تحمل لاکتوز
- نقص های مادرزادی، مانند انسداد مجرای صفراوی (مجاری صفراوی به طور طبیعی شکل نمی گیرد، درنتیجه مجاری مسدود شده و از ورود ترشحات صفرا از کبد به درون روده ها جلوگیری می شود).
- بیماری های کیسه صفرا، کبد یا لوزالمعده
- آسیب به روده در اثر عفونت، التهاب، تروما یا جراحی
- بیماری های انگلی
- پرتودرمانی
- سندرم روده کوتاه. به صورت نقص مادرزادی و یا در اثر عمل جراحی.
- اسپروی تروپیکال (سوء جذب گوارشی مناطق گرمسیری)، که بیشتر دریای کارائیب، هند و دیگر بخش های جنوب شرقی آسیا رایج می باشد. این بیماری بیشتر به عوامل محیطی، مانند وجود سموم در مواد غذایی، عفونت، یا انگل ها مربوط می شود. علائم آن می تواند شامل کم خونی، اسهال ، زبان درد و کاهش وزن باشد.
- بیماری ویپل، که معمولاً مردان میان سال را تحت تأثیر قرار می دهد، این بیماری ناشی از یک عفونت باکتریایی است. علائم آن می تواند شامل مواردی همچون: درد شکم و یا گرفتگی عضلات، تب مزمن، تیره شدن رنگ دانه های پوست، اسهال، درد مفاصل و کاهش وزن باشد.
علائم سندروم سوءجذب کدامند؟
سوءجذب مواد غذایی به شرایطی اطلاق می شود که دستگاه گوارش برای جذب نمودن یک یا چند ماده غذایی مهم شامل کربوهیدرات ها، چربی ها و پروتئین ها، یک یا تعدادی از ویتامین های مهم به خصوص A و B12 و املاح (از قبیل آهن و کلسیم) دچار عدم توانایی می باشد. بیماری سوءجذب ممکن است از هر قسمت دستگاه گوارش نشات بگیرد، اما مشکل عدم جذب موارد غذایی در روده به دلیل بیماری های روده کوچک شایع تر می باشد.
۱. علائم کلی بیماری سندروم سوئ جذب
علائم سوءجذب هنگامی ظاهر می شوند که مواد مغذی جذب نشده از سیستم گوارش عبور می کنند. نشانه های زیر را می توانید به سرعت در بدن خود ببینید:
- ضعف؛
- اسهال؛
- بی حالی؛
- تجمع گاز؛
- گرفتگی شکم؛
- نفخ و تورم شکم؛
- مدفوع کم رنگ یا سفید؛
- مدفوعی که ظاهری چرب دارد.
برای حفظ سلامتی بدن به مواد مغذی مختلفی نیاز دارد. هنگامی که مواد مغذی به خوبی جذب نشوند، این اثرات در طولانی مدت ظاهر می شوند:
- زبان درد؛
- کاهش وزن؛
- استخوان درد؛
- تحلیل ماهیچه؛
- استخوان هایی که به سادگی ترک می خورند؛
- کم خونی (که ممکن است باعث نفس تنگی شود).
۲. علائم سندروم سوء جذب بر اساس نوع ماده غذایی
نکته ای که به تشخیص دلیل بیماری کمک می کند این است که کمبود هر ماده مغذی ای علائم خاص خودش را ایجاد می کند. تأثیر سوءجذب هر ماده مغذی را در ادامه می خوانید:
- بعضی قندها: باعث نفخ، تجمع گاز و اسهال شدید می شود؛
- چربی ها: مدفوع شما رنگی روشن و بویی نامطبوع دارد، نرم و بزرگ است و شناور می شود؛
- پروتئین: باعث خشک شدن و ریزش مو و ادم یا تجمع آب در بدن می شود که به شکل تورم نمایان است؛
- بعضی ویتامین ها: ممکن است کم خونی، سوءتغذیه، افت فشار خون، کاهش وزن یا تحلیل ماهیچه ایجاد کند.
سندروم تغذیه ممکن است بر اساس سن یا جنس نیز اثرات مختلفی روی افراد داشته باشد؛ برای مثال، ممکن است باعث توقف قاعدگی زنان یا کاهش رشد کودکان شود. کودکان می توانند نسبت به افراد هم سن خود، قد و وزن بسیار کمتری داشته باشند.
چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به سندروم سوء جذب قرار دارند؟
عواملی که احتمال ابتلا به سوءجذب را افزایش می دهند شامل این موارد می شوند:
- جراحی روده؛
- نوشیدن مقادیر زیاد الکل؛
- سفر به مناطق جنوب آسیا مانند هند، کارائیب؛
- سابقه خانوادگی سوءجذب یا فیبروز سیستیک؛
- استفاده از داروهایی مانند مسهل یا روغن های مدنی.
عوارض جانبی و مشکلات سندروم سوء جذب
اگر بدن به اندازه ی کافی ویتامین، املاح و دیگر مواد مغذی مورد نیاز خود را دریافت نکند با مشکلات بسیاری رو به رو خواهد شد.
- اگر سوء جذب درمان نشود، احتمال بروز مشکلات و عوارض جانبی زیر وجود دارد:
- بالاتر رفتن خطر بروز عفونت ها
- کم شدن تراکم استخوان که خطر بروز شکستگی استخوانی را بالا می برد
- رشد و وزن گیری آهسته تر کودکان
گروهی از مواد مغذی مانند ویتامین آ و روی برای سلامت دستگاه ایمنی بدن و رشد بسیار حیاتی هستند. اگر بدن مقدار کافی از این مواد و دیگر ویتامین ها و املاح مهم را جذب نکند، سلامتی انسان در معرض خطر قرار خواهد گرفت.
راه های تشخیص سندروم سوء جذب
زمانی که پزشک مشکوک به بروز سندروم سوء جذب باشد، از بیمار در مورد علائمی که تجربه می کند و غذاهایی که میخورد سوال هایی خواهد پرسید. بعد از آن پزشک برای پی بردن به علت بروز مشکل، چندین آزمایش انجام خواهد داد. این آزمایش ها عبارتند از:
- آزمایش مدفوع: مقدار زیاد چربی موجود در مدفوع می تواند نشان دهنده ی سوء جذب باشد.
- تست هیدروژن – لاکتوز تنفسی: برای اندازه گیری مقدار جذب مواد مغذی، بعد از اینکه بیمار یک محلول حاوی قند شیر یا لاکتوز نوشید، مقدار هیدروژن موجود در تنفس او اندازه گیری می شود.
- تست عرق: بررسی نمونه عرق و سنجش میزان کلر آن به تشخیص سیستیک فیبروز کمک می کند. یکی از اثرات این بیماری فقدان آنزیم ها برای گوارش صحیح غذا است.
- نمونه برداری از روده کوچک: یک نمونه کوچک بافتی از روده کوچک برداشته شده و بعد در آزمایشگاه از نظر وجود علائم عفونت یا دیگر مشکلات بررسی می شود.
- آندوسکوپی: در این روش تشخیصی به کمک لوله ی باریک، بلند و انعطاف پذیری که سر آن دوربین وصل شده است داخل روده به دقت بررسی می شود.
درمان سندروم سوء جذب
روش درمان بیماری سوء جذب به علت و عوامل به وجود آورنده آن بستگی دارد، که از طریق راه های تشخیصی ذکر شده تعیین می شود. درمان عوامل به وجود آورنده بیماری و رژیم غذایی پرکالری همراه با مکمل های ویتامین و مواد معدنی اغلب توصیه می شود. در موارد کمبود لاکتاز که حدود یک چهارم بزرگسالان به آن مبتلا می شوند، پرهیز از شیر و محصولات آن باعث رفع اسهال و پرگازی شکم می شود. در بیماری سوءجذب غذایی مزمن مناطق استوائی (Tropical sprue)، و بیماری ویپل مصرف آنتی بیوتیک از سوی پزشک تجویز می شود (این دو نوع بیماری با استفاده از نمونه برداری تشخیص داده می شود). در مشکلات سوءجذب مواد غذایی مربوط به مشکلات لوزالمعده با تجویز آنزیم های لوزالمعده، مشکل جذب ناقص غذایی فرد برطرف می شود.
بیماران سالمند ممکن است علائم سوءجذب غذایی را به صورت خستگی و گیجی داشته باشند. درمان با دارو در این رده سنی ممکن است عوارض نامطلوبی را که در ادامه به آن اشاره می شود، به دنبال داشته باشد. کورتیکواستروئیدها می تواند موجب افزایش فشار خون، کاهش سطح پتاسیم و تغییرات رفتاری در فرد شود.
تجویز کردن آنتی بیوتیک ممکن است باعث کاهش سطح ویتامین K شود و باعث طولانی شدن زمان انعقاد خون می شود. احتباس ادرار، تغییر وضعیت فکری، یا گلوکوم (آب سیاه چشم) ممکن است عارضه درمان با داروهای آنتی کولینرژیک در بیماران سالمند باشد.
در مورد سیروز کبدی چه می دانید؟
