فرش مشهد را چگونه بشناسیم؟

تاریخچه فرش مشهد

فرش زیبای مشهد تاریخی به نسبت طولانی دارد و اولین نشانه هایی که از آن دیده شده در دوره صفوی بوده است. درست است که نمی توانیم تاریخ دقیقی برای تاریخچه فرش زیبای مشهد تعیین کنیم اما طبق نوشته ها و مدارک اولین فرش منسوب به مشهد بین سال های ۹۹۹ الی ۱۰۳۸ هجری قمری به وجود آمده است. قدیمی ترین نوع فرش تاریخی مشهد که حدود پنج صده قدمت دارد نوعی فرش نماز (سجاده) است که توسط شاه طهماسب به سلیمان باشکوه هدیه شده است. این فرش ها در سه درجه کیفیتی در کارگاه سلطان ابراهیم میرزا، فرزند سام میرزا و برادرزاده شاه طهماسب، ساخته می شده است.

یکی از انواع درجه یک آن تا دو سال پیش در لندن بود و به اعتقاد برخی در حال حاضر در اختیار کلکسیونر معروف، شیخ سعود آل ثانی قطری، است. تعدادی از نمونه های درجه دوم و سوم هنوز در موزه توپکاپی موجود می باشند. در قرن ۱۹ و ۲۰ فرش های مشهد تا حدی محبوبیت پیدا کرد که تبدیل به یکی از محصولات صادراتی ایران شد؛ اما این تنها صادرات نیست که نشان دهنده محبوبیت این نوع فرش است. بلکه در داخل ایران نیز بشاری از مردم از این نوع فرش، یعنی فرش مشهد استفاده می کردند.

مواد اولیه

یکی از ویژگی های بسیار مهم در فرش مشهد این است که هیچ نوع صرفه جویی در مصرف مواد اولیه نمی شود و از با کیفیت ترین آن ها استفاده می شود. نخ پنبه یکی از اصلی ترین اجزای این فرش است که تار و پور این فرش ها را تشکیل می دهد. از این نظر که نخ پنبه های استفاده شده. در فرش زیبای مشهد بسیار با کیفیت است. ماندگاری و کارکرد فرش بالا می رود. کرک های فرش های مشهد نیز از پشم تشکیل می شود.

پشم ها در این فرش به شدت صیقل داده می شوند تا از هیچ نوع ضمختی نداشته باشند. و از سوی دیگر رنگ را بهتر به خود جذب کنند. اکثر فرش های مشهد تنها از این دو ماده اولیه تولید می شوند؛ اما گاهی، به خصوص در نمونه های تاریخی و قدیمی تر، مشاهده می کنیم که در تولید فرش تاریخی مشهد از ابریشم نیز استفاده می شود. ابریشم کمک می کند. تا فرش بافت نرم تر و لطیف تری داشته باشد. از طرف دیگر ابریشم بسیار براق است. و جلوه بسیار زیبایی به فرش خواهد داد.

رنگ و طرحهاي مورد استفاده در قالي مشهد

گل هاي بزرگ شاه عباسي به همراه ساقه هاي نسبتاً باريك و ظريف از ويژگي هاي خاص طرح هاي قديم مشهد بوده است كه از لحاظ ساختار بسيار شبيه به سبك خاص طرحهاي اصيل هراتي است. طرحهاي تصويري، شكارگاه در قالي معاصر مشهد كمتر ديده مي شود. طرح لچك و ترنج سعدي در فرشهاي اخير مشهد فراوان ديده مي شود. همچنين گرايش به طرحهاي كرمان ، كاشان و پايين نيز به طور فراگير شدت يافته است.هم چنين در مقاله چالش و فرصتها براي فرش خراسان معرفي طرحهاي مشهد به گونه زير است:
دوره اول ( از آغاز تا 1340)
طرحها: محرابي، بوته جقه، لچك ترنج اسليمي، افشان شاه عباسي و اسلميي ، لچك ترنج شاه عباسي.
دوره دوم ( از 1340 تا حال)
طرحها: افشان، لچك ترنج، نائين ، تبريز ، تصويري، تابلويي

ويژگي بافت، دار و ابعاد قاليهاي مشهد

در قالي مشهد دو نوع بافت فارسي و ترکي باف ديده مي شود. دارهاي قالي بافي همگي از نوع عمودي و ثابت هستند. پشم به عنوان پرز قالي و نخ پنبه به عنوان تاروپود تنها مواد اوليه مورد مصرف مي باشد در نمونه هاي قديمي و مشهور قالي مشهد استفاده از ابريشم نيز ديده مي شود. ابعاد متداول قالي مشهد 6 متري، 12 متري، 15 متري و حتي ابعاد متغير ديده مي شود.

مزایا و معایب فرش مشهد

همان گونه که از ابتدای این مطلب اشاره کردیم فرش زیبای ویژگی ها و مزایای بسیاری دارد. از طراحی های زیبا گرفته تا استفاده از مواد اولیه بسیار با کیفیت که همگی باعث می شوند فرش مشهد شهرت بسیار زیادی پیدا کند. تمام این ویژگی ها کمک می کنند تا کار آیی و استقامت فرش مشهد به شدت افزایش یابد و گزینه بسیار خوبی برای خرید باشد.

از طرف دیگر طرح های فرش های آن چنان زیبا است که هر کسی را مجذوب خود خواهد کرد؛ اما باید بدانید که فرش یک عیب بزرگ هم دارد؛ الیاف پشمی در فرش مشهد به شدت صیقل داده می شوند تا رنگ را به خوبی جذب کنند و بسیار شفاف باشند؛ اما این موضوع باعث می شود که پشم های فرش مشهد نسبت به فرش های دیگر زودتر فرسوده شوند. البته امروزه با تکنولوژی های موجود دیگر نیازی نیست تا الیاف پشمی تحت فشار قرار بگیرند و می توان به سادگی آن ها را رنگ آمیزی کرد.

مهم ترین مراکز و اساتید فرش بافی در مشهد

فرش های زیبای مشهد در مناطق مختلفی از این شهر بافته می شوند، اما بخش هایی از شهر مشهد وجود دارد که تاثیر بسیاری در پیشرفت فرش مشهد گذاشته اند. برای مثال می توانیم به طرقبه، شاندیز، زشک، نوغند، جاغرق اشاره کنیم. این مناطق بهترین میزبانان برای فرش مشهد بوده اند و فرش های بسیار زیبایی را ارائه کرده اند؛ اما در این میان نمی توانیم از تاثیر فراوان اساتید فرش بافی مشهد صرف نظر کنیم زیرا بدون وجود شاهکارهای آن ها فرش مشهد هرگز به این نقطه نمی رسید. اساتیدی مثل محمد عمواوغلی، علیخان عمواوغلی، محمد ابراهیم مخملباف، عباسقلی صابر، حاج غلامرضا اخوان ساج و از طراحان معروف علیپور، میرزا حسن طرحچی، عبدالحمید صنعتکار که آثار بسیار گرانبهایی در این زمینه خلق کرده اند.

اما شاید پیشکسوتان فرش بافی مشهد، برادران عمواوغلی باشند. بارزترین مشخصه فرش های عمواوغلی، ریزبافت بودن و دقت بسیار زیاد این فرش ها می باشد. استفاده از رنگ های طبیعی و سنتی، هارمونی بی نظیر طرح و رنگ و ظرافت آن، از عواملی هستند که فرش عمواوغلی را زبانزد کرده است. جالب است که یکی از این فرش ها امروزه در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می شود.

فرش دستباف اردکان را بهتر بشناسیم