حمام چهار فصل از آثار تاریخی شهر اراک و مربوط به اواخر دوره قاجار است. این بنا توسط حاج محمدابراهیم خوانساری در زمان احمد شاه قاجار بنا نهاده شده است. وجود نقاشیها و نگارههایی از چهار فصل سال که در چهار گوشه این حمام وجود دارد، علت نامگذاری این حمام بودهاست. این حمام تنها حمام کشور است که در آن قسمتی مجزا برای اقلیتهای مذهبی وجود دارد. علت ساخت این قسمت توسط بانی بنا، دیدن شستوشوی کودکی کوچک توسط مادری یهودی در فصل زمستان بوده است. وی وقتی علت را جویا شد دریافت که یهودیان حق استفاده از حمام عمومی را ندارند، بنابراین تصمیم به ساخت حمامی برای اقلیتها در مجاورت حمام عمومی شهر گرفت.
قدمت این بنای تاریخی به دوره ناصری، که سلطانآباد یا اراک از رونق اقتصادی خوبی برخوردار شده بود، برمیگردد. در آن زمان حاکمان محلی، به خصوص برادر امیرکبیر و نمایندگان او با رعایا و مردم خوشرفتاری میکردند. این مسئله سبب شده بود 85 خانوار یهودی از سنجان و روستاهای اطراف به اراک مهاجرت کنند. آنها در شمالشرقی گذر سپهداری در ضلع شرقی خیابان محسنی ساکن شدند. این گروه، از تأسیسات و امکانات شهری برخوردار بودند، اما حمام نداشتند. بزرگان اقلیتها به مراجع و علمای شهر رجوع کرده و خواستار حل این مشکل شدند. حاج محمدابراهیم خوانساری، از بزرگان آن روز شهر، برای حل این مشکل پیشقدم شد تا حمامی بسازد که همه مردم و اقلیتها با رعایت مسائل شرعی به آسانی از آن استفاده کنند. وی دستور داد در مقابل قلعه شخصی وی حمامی بسازند. به این ترتیب ساختمان حمام پس از شکلگیری شهر اراک در حدود 100 سال پیش و در زمان حکومت احمدشاه قاجار توسط محمد ابراهیم خوانساری بنا شد. این بنا در خلال سالهای 1292 تا 1294 و طی حدود 38 ماه احداث شد. این حمام تنها حمام کشور است که در آن، قسمتی مجزا برای اقلیتهای مذهبی وجود دارد. این اثر ارزشمند بهعنوان یکی از جاهای دیدنی اراک، در سال 1356 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در سال 1373 پس از اتمام عملیات مرمت و بازسازی، بهعنوان موزه باستانشناسی و مردمشناسی اراک بازگشایی شد و هماکنون پذیرای بسیاری از هنردوستان و گردشگران است.
ساختمان این حمام به لحاظ معماری بسیار منحصر بوده و بیشتر از هزار و ششصد متر مربع مساحت داشته و به عنوان بزرگترین حمام ایران شناخته میشود. این بنا از بخشهای راهروی ورودی، سر بینه مردانه و زنانه، گرمخانه خصوصی و عمومی، هشتی بین گرمخانه، خزینه و آبانبار تشکیل شدهاست. سطح کف معماری این بنا نزدیک به سه متر پایینتر از کف خیابان بوده، از این رو آب کهریز براحتی و با اتلاف کمتری از حرارت به خزینه انتقال مییافته است. سربینه زنانه از زیباترین قسمتهای این بنا میباشد که دارای گنبدی یکپارچه و بدون ستون است. بخش حمام زنانه و بخش اقلیتهای مذهبی دارای یک سربینه زنانه بوده که گرمخانه آن دارای دو بخش خصوصی و عمومی است. سقف تمامی بخشهای حمام دارای سقف به طرح «گنبد طاقی» است که توسط آجر، ملات گچ و آهک ساخته شده است. کف حمام نیز با سنگهای سیاه، ملات آهک و ساروج کفسازی شده است. حوضی صلیبی شکل در کف سربینه قرار گرفته که با سنگ سیاه ساخته شده و به منظور پاشویی افرادی که از حمام گرم بیرون میآیند مورد استفاده قرار میگرفته است. سربینه دارای چهار سکو است که هر کدام از آنها از یک طرف به گرمخانه و از طرف دیگر و با پلههایی قوسدار به خیابان میرسند. یک ورقه مسی به صورت یکپارچه کف خزینه اصلی آب گرم را فرا گرفته و در زیر آن نیز گلخن حمام واقع شده است. گلخن با هیزم و بوتههای «وَرَک» سوزانده میشده و آب گرم و سرد با توجه به قانون ظروف مرتبطه به وسیله تنبوشههای سفالی به تمام نقاط حمام میرسید. قرار گرفتن مخزنهای بزرگ ذخیره آب، گلخن و انبارهای سوخت در وسط این بنا باعث شده که همه گرمابهها براحتی امکان استفاده را داشته باشند.
کاشی هفت رنگی، کاشی معرق و کاشی معقلی از مهمترین تزیینهای بکار گرفته شده در حمام است. این طرحها که بسیار هنرمندانه کاشی کاری و اجرا شدهاند دارای نقشهای بسیار زیبای انسان، حیوان و گیاهان مختلف است. موضوعها و طرحهای به کار گرفته شده در کاشیهای حمام شامل انواع گل و بوته، پیچکها، درختان انگور، سرو و صنوبر به همراه مناظری از رودخانهها، چشمهها، گیاهان وحشی و پرندگانی بر روی شاخههای آن، مبارزه شیر با اژدهای چند سر، مبارزه شیر و گاو و همچنین طرحهایی از افراد نظامی با پوشش دوره قاجار است. رنگهای به کار رفته در کاشیها بیشتر زرد، لاجوردی، فیروزهای، سفید، سبز، خاکستری، قرمز و نارنجی است.
ضلع شرقی خیابان شاهپور قدیم و خیابان دکتر بهشتی (عباس آباد)، حد فاصل میدان هفت تیر و میدان شهدا اراک
