همه چیز درباره موسیقی قرون وسطایی و رنسانس

موسیقی قرون وسطایی چیست ؟

سبک موسیقی قرون وسطایی (Medieval Music) که یکی از سبک های موسیقی کلاسیک است، با نام های دیگری چون سبک موسیقی سده های میانی نیز شناخته می شود. مهد پیدایش این سبک از موسیقی اروپا بوده و از زمان سقوط امپراطوری روم تا دوره رنسانس ادامه داشته است. برخی از محققین بر این باورند که این سبک از موسیقی از حدود سال 500 میلادی تا سال 1400 میلادی را شامل می شود و این دوره عصر پیدایش موسیقی قرون وسطایی و موسیقی کلاسیک بوده است.

اندیشه قرون وسطایی کاملاً در سیطره کلیسا بود و اجرای زنده موسیقی هم خارج از این چارچوب نبود. برجسته ترین موسیقیدانان، کشیش های خدمتگزار کلیسا بودند. خواندن آوازهای نماز در هزاران صومعه، از مشغولیت های مهم به شمار می آمد. پسر بچه ها در مدارس وابسته به کلیسا تعلیم می دیدند. زنان مجاز به آواز خوانی در کلیسا نبودند اما بی تردید در دیرها به اجرای موسیقی می پرداختند. با این سیطره و حاکمیت کلیسا، جای شگفتی نیست که طی سده هایی متمادی از قرون وسطا، فقط موسیقی مذهبی تصنیف شده است. گر چه سازهایی متنوع برای همراهی موسیقی به کار گرفته می شد، اما بخش عمده موسیقی قرون وسطا، آوازی بود. کلیسا با نظر به نقش پیشین سازها در آیین های غیر مسیحی به استفاده از ساز روی خوش نشان نمی داد. به هر تقدیر از حدود 1100 میلادی به بعد، سازها به گونه ای فزاینده در کلیسا به کار گرفته شدند. ارگ برجسته ترین سازها بود. در ابتدا صدای این ارگ ها چنان خشن و بلند بود که تا چند کیلومتر شنیده می شد. ارگ به تدریج به چنان توانایی رسید که اجرای موسیقی ظریف و پیچیده پلی فونیک را یافت.

بخش مهمی از موسیقی قرون وسطا، سرودهای گرگوریایی هستند که به عنوان موسیقی رسمی کلیسای کاتولیک رم شناخته می شوند. این سرودها به نام پاپ گرگوری اول چنین نام گرفته اند. وی در دوره زمامداری اش از 590 تا 604 میلادی به آیین های نیایش در کلیسای کاتولیک، سامانی دوباره بخشید. ملودی های گرگوریایی در ابتدا به صورت سینه به سینه حفظ می شدند. اما هنگامی که شمار این آوازها به هزاران رسید، برای اطمینان از ثبات و یکپارچگی موسیقی کلیسایی در سراسر کشورهای جهان غرب آن ها را نگاشتند.

در موسیقی قرون وسطا به جای گام های ماژور و مینور امروزی از مدهای کلیسایی استفاده می شد. مدهای کلیسایی در واقع گام های اساسی موسیقی غرب در قرون وسطا و دوره رنسانس بوده اند که در موسیقی مذهبی و نیز غیر مذهبی به کار گرفته می شدند. به رغم چیرگی سرود گرگوریایی بر موسیقی قرون وسطا، گونه های دیگر موسیقی نیز در آن سوی دیوارهای کلیسا وجود داشتند. مهم ترین بخش از آوازهای غیر مذهبی در سده های دوازدهم و سیزدهم به دست نجیب زادگان فرانسوی که تروبادورها و تروورها نامیده می شدند، ساخته شده است. از سرشناس ترین آن ها می توان به شاعر موسیقیدان، تروبادور دوک اکویی تن از جنوب فرانسه و تروور شستولن دوکوسی از شمال فرانسه اشاره کرد.

در قرون وسطا، مطربان در قلعه ها، میخانه ها و میدان های شهر به اجرای موسیقی و بندبازی می پرداختند. آن ها محروم از حقوق شهرنشینی و در پست ترین مرتبه و جایگاه اجتماعی، هم تراز بردگان و روسپیان بودند. فقط شمار اندکی بخت آن را داشتند که شغلی دائم در خدمت اشراف بیابند. آن ها اغلب سروده های دیگران را می خواندند و بر چنگ ها، فیدل ها و لوت هایشان نغمه های رقص می نواختند.

موسیقی در دوره رنسانس

در اواخر قرن 15 میلادی تحول بزرگی در افکار و عقاید دانشمندان اروپا بوجود آمدکه بنیان علوم قدیم را در هم ریخت .به این مناسبت دوره ای را که صفحه جدیدی در تاریخ تمدن اروپا و تحولات موسیقی باز کرد رنسانس یا تجدید حیات نامیدند. پیشوای تجدد حیات اروپا بیشتر کشور ایتالیا بود که با ظهور نویسندگانی مانند ماکیاول و تاسو و هنرمندان بزرگی چون برامانته ٬ لئوناردو داوینچی ٬ رافائل و میکل آنژ این تحول بزرگ را بنیان نهاد. همچنان که یونان مهد تمدن قدیم بود. ایتالیا بانی تمدن جدید اروپا شد.پلی فونی از قرن 9 میلادی در موسیقی پیدا شد با این وصف علمی که امروز آنرا هماهنگی با هارمونی می نامند هنوز بوجود نیامده بود.از اواخر قرن 15 یک قاعده کلی برای آوازها و نواهای چند صدایی وضع شد که آنرا کنترپوآن نامیدند.طبق این قاعده چند آهنگ مختلف که در یک زمان شنیده می شود باید طوری با هم ترکیب شو دکه گوش آنرا نامطبوع تشخیص ندهد.واژه کنترپوآن لاتینی معنای آن نقطه در مقابل نقطه است منظور از نقطه در برابر نقطه، نت یا ملودی در برابر ملودی است.کنتراپون در قدیم نوعی موسیقی را گفته اندکه شامل 2 یا چند صداست و نت های ملودی هر بخش بانت های متناظر بخش یا بخش های دیگر هم زمان اجرا می شود.

خلاصه ای از تاریخچه موسیقی قرون وسطایی

همانطور که گفته شد سبک موسیقی کلاسیک با دوره قرون وسطی و با سقوط امپراطوری روم باستان شروع شد و تا دوره رنسانس ادامه یافت . محققان معتقدند که این دوره از تاریخ موسیقی آغاز پیدایش گام های موسیقی کلاسیک است . در عصر پیدایش موسیقی قرون وسطایی اکثر اندیشه ها در اروپا ، کاملا در تسلط کلیسا بود . موسیقی و آهنگسازان هم از این قائده مستثنی نبودند و بیشتر شامل موسیقی مذهبی می شد . به دلیل استفاده از این سبک موسیقی در مراسم های مذهبی اکثر قطعه ها به صورت آوازی اجرا می شدند . هرچند که ساز های مختلفی در اجرای قطعات مورد استفاده قرار میگرفت . هرچند که موسیقی قرون وسطایی اکثرا شامل موسیقی های عرفانی و مذهبی آن دوران میشد ولی در رشد موسیقی های غیر مذهبی هم نقش کلیدی ایفا کرد . اجرای ساز و یا خواندن به صورت گروه های کر ، همخوانی ، گروهی و حتی اجرا به صورت تکخوانی به صورت موسیقی های مذهبی و ملی یکی از پدیده های نوظهور در این دوران بود .

پیدایش نگارش موسیقی به صورت مکتوب

در آن دوران قطعات موسیقی مذهبی و ملی از ارزش بالایی برخوردار بودند . این قطعات در ابتدا به صورت سینه به سینه به دیگران منتقل می شدند ولی با گذشت زمان و ازدیاد تعداد آن ها مجبور شدند تا به صورت مکتوب در جایی بنویسند و از این طریق از آن ها حفظ و نگهداری نمایند . شاید بتوان گفت اصول و تئوری موسیقی کلاسیک به شکلی که امروزه می بینیم از این دوران آغاز شده است

گام در موسیقی قرون وسطایی

در این دوران به جای گام های موسیقی به شکل امروزی از مد های کلیسایی استفاده می شد . گام هایی نظیر ماژور و مینور که امروزه در موسیقی زیاد می بینیم در آن زمان وجود نداشت و به عبارتی مدهای کلیسایی بودند که در واقع به عنوان گام های اصلی در موسیقی های مذهبی (کلیسایی) و غیر مذهبی در این دوره به کار گرفته میشدند .

مونو فونی و پلی فونی در موسیقی قرون وسطایی

موسیقی های کلاسیک برای سال ها به صورت مونوفونیک بود و تا پیش از دوره قرون وسطی معمولا فقط از یک خط ملودی تشکیل میشد . اما در این دوره انقلابی در این زمینه رخ داد و موسیقیدانان این دوره با استفاده از ترکیب چند خط ملودی در آثارشان و به صورت همزمان ، به خلق اولین پلی فونی ها پرداختند . در آن دوران استفاده از پلی فونی در قطعه ها نشان دهنده قدرت و اعتبار کلیسا ها بود و به همین دلیل هنرمندان سعی بر استفاده از پلی فونی در آثار خود داشتند .

پیدایش پلی فونی

موسیقی غرب، سده های پیاپی در اساس مونوفونیک بود و فقط یک خط ملودیک داشت. اما در فاصله سال های 700 تا 900 میلادی، نخستین گام های حرکت انقلابی که سرانجام موسیقی غرب را دستخوش دگرگونی ساخت، برداشته شد. راهبان در دسته همسرایان صومعه ها آغاز به افزودن خط ملودیک دیگری به سرودهای گرگوریایی کردند. در آغاز، این بخش بی آن که نوشته شود، بداهه سرایی می شد و ملودی گرگوریایی را با زیر و بمی متفاوت، مضاعف می کرد. حرکت این دو خط موازی با یک دیگر، نت در برابر نت و به فاصله چهارم یا پنجم از یک دیگر بود.

گونه ای از موسیقی قرون وسطا که از سرود گرگوریایی همراه با یک یا چند ملودی اضافی تشکیل می شود، ارگانوم Organum نامیده می شود. در فاصله سال های 900 تا 1200 ، ارگانوم به واقع خصلت پلی فونیک یافت و ملودی افزوده شده به سرود گرگوریایی مستقل تر شد. بخش افزوده شده، به جای حرکتی سراسر با سرود گرگوریایی، ساختار ملودیک ویژه خود را یافت. در حدود سال 1100 ، خط ملودیک دوم، دیگر محدود به قالب نت در برابر نت نبود و مستقل تر شد. سرود گرگوریایی در طول سده های متمادی نشان دهنده قدرت و اعتبار کلیسا بود و آثار پلی فونیک، اغلب با افزودن ملودی های تازه به سرودهای آشنای گرگوریایی خلق می شد.

مکتب نوتردام

پس از سال 1150 ، پاریس به مرکز موسیقی پلی فونیک بدل شد. لئونن و پروتن که هر دو به نوبه خود سرپرست گروه همسرایان کلیسای نوتردام بودند، نخستین آهنگسازان مهمی هستند که نامی از آن ها بر جا مانده است. از آنان و پیروانشان به عنوان موسیقیدانان مکتب نوتردام یاد می شود. از حدود 1170 تا 1200 ، آهنگسازان این مکتب، نوآوری در زمینه ریتم را توسعه دادند. برای نخستین بار در تاریخ موسیقی، نت نگاری نه فقط زیر و بم بلکه ریتم دقیق را نیز نشان می داد. در نتیجه آثار پلی فونیک زیبایی در پایان سده دوازدهم و سیزدهم ساخته شدند.

تا اوایل سده چهاردهم، نظامی نو برای نگارش موسیقی تکامل یافته بود و آهنگساز همچنان می توانست کم و بیش هر الگوی ریتمیکی را در نگارش مشخص کند. در این زمان ضرب ها، همچنان که به سه، به دو نیز تقسیم می شدند. سنکوپ که پیشتر به ندرت به کار می رفت، به صورت یک رسم ریتمیک درآمد. گیوم دوماشو 1377-1300 یکی از آهنگسازان مطرح این دوره بود.

جدیت در موسیقی قرون وسطایی

موسیقی وسطایی اغلب موسیقی مذهبی بود و جایی برای اشتباه وجود نداشت . لذا جدیت در ساخت و اجرای قطعه ها مهم ترین اصل در این سبک از موسیقی بود . هنرمندان به دقت برای ساخت ، ارتقا و نواختن موسیقی تلاش میکردند و جایی برای اشتباه در آثار خود نمیدیدند و به همین دلیل شاهد رشد موسیقی در این دوران بودیم .

خلاصه سبک موسیقی قرون وسطایی (سده های میانی)

همانطور که گفته شد موسیقی قرون وسطی نوعی از موسیقی کلاسیک است که در این دوران برای اولین بار به نگارش موسیقی پرداختند. همچنین نخستین گام ها و پلی فونی در این دوران استفاده شد. موسیقی قرون وسطی پایه موسیقی کلاسیک امروز را تشکیل می دهد .

بررسی موسیقی دوره کلاسیک در غرب