حق عینی چیست و چند نوع است؟

مالکیت یکی از مفاهیم مهم در نظر قانونگذار ایران بوده و احترام به مالکیت از اصول پذیرفته شده در حقوق ما می باشد . این موضوع در فقه اسلامی که منبع اصلی قانون ما است بحث های زیادی را به خود اختصاص داده است . یکی از مسائل مهم در مالکیت حق عینی نسبت به مال است . حق عینی حقی بی واسطه و مستقیم در برابر عینی خارجی بوده که برای صاحب حق قابل اعمال است . این حق جزو حقوق مالی بوده و در مقابل حق دِینی قرار می گیرد . حق عینی به دو نوع حق عینی اصلی و تبعی تقسیم می شود . ما در این محتوا ابتدا به تعریف حق عینی پرداخته و سپس انواع آن را بررسی خواهیم کرد .

حق عینی چیست ؟

حق عینی یکی از انوع حقوق مالی است که در مقابل حق دینی قرار می گیرد . همانطور که در مقاله حقوق مالی بیان شد ، حقوق مالی حقوق مربوط به دارایی افراد است ؛ به آن معنا که هر فرد نسبت به مالی که دارد یک سری حقوق هم دارد. حقوق مالی در مقابل حقوق غیر مالی قرار می گیرند . حقوق غیر مالی ، حقوقی هستندکه افراد در مقابل اشخاص دارند مثل حق حضانت ، حق ابوت ( حق پدر بر فرزند ) و ... . حق عینی حقی تعریف می شود که شخص نسبت به عین خارجی دارد . کامل ترین نمود حق عینی ، حق مالکیت است . مالکیتی که در حق عینی بیان می شود فقط مالکیت عین نیست ، بلکه مالکیت منفعت برای مستاجر ، مالکیت انتفاع در حق انتفاع را نیز شامل می شود. به طور کلی هر حقی که نسبت به عین خارجی وجود داشته باشد ، حق عینی نام می گیرد چه حق مالک بر خانه خود باشد ، چه حق مرتهن بر مورد رهن و چه حق مستاجر بر عین مستاجره . همانطور که ملاحظه می شود در همه ی این مثال ها ، شخص نوعی اختیار قانونی بر موضوع حق دارد .این مسئله در عقد مضاربه برای مضارب نسبت به سود قرارداد وجود دارد . ویژگی مهم حق عینی علاوه بر وجود عین خارجی ، بی واسطه و مستقیم بودن آن است . یعنی شخص بدون آن که واسطه ای نیاز داشته باشد ، حق خود را اعمال می کند . این مسئله یکی از تفاوت های اصلی حق عینی و حق دینی است که در مقاله تفاوت حق عینی و دینی به آن پرداخته شده است .

انواع حق عینی

حق عینی خود به دو دسته حق عینی اصلی و حق عینی تبعی تقسیم می شود . این دو دسته تفاوت هایی دارد که به آن می پردازیم .

• حق عینی اصلی: حقی عینی است که در آن صاحب حق به طور مستقل و بدون هیچ قید و شرط محدود کننده ای ، حق خود را اعمال می کند . یعنی بنا بر این حق ، فرد میی تواند از به طور کامل یا ناقص از چیزی استفاده کند یا نفع ببرد . مالکیت بر عین ، همان مثال کامل حق عینی اصلی است . همانطور که قانونگذار در ماده 30 قانون مدنی بیان می دارد : " هر مالکی نسبت به مایملک خود حق همه گونه تصرف وانتفاع دارد، مگر در مواردی که قانون استثنا کرده باشد . " همچنین آن حقی که در قرارداد مضاربه ، برای مضارب نسبت به سود قائل می شویم هم حق عینی اصلی نامیده می شود . به این ترتیب که اگر مالک ورشکسته شود ، عامل یا همان مضارب در صف طلبکاران نمی آید بلکه نسبت به سود قرارداد مضاربه حق عینی دارد. پس بنابر این تعریف ، حق مرتهن بر عین مرهونه ، حق عینی اصلی محسوب نمی شود . حق مرتهن بر عین مرهونه حق عینی تبعی محسوب می شود که در ادامه آن را بیان می کنیم .
• حق عینی تبعی : حقی است که به موجب آن ، یک عین معین ، وثیقه انجام تعهد یا طلب صاحب حق قرار می گیرد و به او اجازه می دهد که در صورت عدم پرداخت یا انجام تعهد ، طلب خود را از آن عین معین بردارد . این دقیقا همان چیزی است که در عقد رهن مشاهده می کنیم . همانطور که قانونگذار در ماده 771 قانون مدنی بیان کرده است که : " رهن عقدی است که به موجب آن مدیون مالی را برای وثیقه به داین می دهد . رهن دهنده را راهن و طرف دیگر را مرتهن می گویند . "بنابر این حق عینی تبعی بر خلاف حق عینی اصلی مستقل نیست به این معنا که قبل از اعمال حق بر عین معین ، ابتدا باید طلب خود را از مدیون در خواست کنیم . بنابراین هر جا مال معینی به عنوان وثیقه به عنوان تضمین پرداخت بدهی و یا انجام تعهد ، مشخص می شود ، حق عینی تبعی به وجود می آید .علاوه بر مثال ذکر شده ، وثیقه حسن انجام کار و ضمانت نامه بانکی از حقوق عینی تبعی است .

تفاوت حق عینی اصلی با تبعی

در حق عینی اصلی، صاحب حق به طور کامل یا ناقص از منافع مال خود می تواند استفاده کند ولی در حق عینی تبعی مثل منافع مال مورد رهن، متعلق به مالک رهن و بدهکار می باشد و کسی که حق عینی تبعی بر مال مورد رهن دارد، نمی تواند از منافع مال مورد رهن استفاده نماید؛ مثلاً اگر رهن خانه بود نمی تواند از اجاره یا سکونت آن استفاده نماید. حق عینی تبعی، مستقل نیست و در صورت پرداخت دین از بین می رود ولی حق عینی اصلی تابع هیچ دینی نیست و اصالت دارد.

در نتیجه یکی از مسائل مهم در مالکیت حق عینی نسبت به مال است. حق عینی حقی بی واسطه و مستقیم در برابر عینی خارجی بوده که برای صاحب حق قابل اعمال است. این حق جزو حقوق مالی بوده و در مقابل حق دِینی قرار می گیرد. امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .

حق حبس چیست؟ و نحوه ی اعمال آن چگونه است؟