کمبود ویتامین B12 یا کوبالامین (سیانوکوبالامین) مانند فقر دیگر مواد معدنی و ویتامین های مورد نیاز بدن، می تواند باعث بروز برخی علائم بیماری و اختلالات جسمی و روحی شود. ویتامین ها، مهم ترین ترکیبات لازم برای تنظیم سوخت وساز بدن هستند و کمبود آن ها، عواقبی را به دنبال خواهد داشت. ویتامین B12 به عنوان ویتامین «انرژی» نیز شناخته می شود. برخی این ویتامین را به عنوان داروی معجزه آسای کاهش وزن در نظر می گیرند و ازاین رو، در کلینیک های کاهش وزن و زیبایی از محبوبیت قابل توجهی برخوردار شده است. بدن برای عملکردهای مختلف و مهم به ویتامین B12 نیاز دارد. این ویتامین برای ساخت گلبول های قرمز خون و عملکرد طبیعی سلول های عصبی مهم است. کمبود ویتامین B12 درصورتی که به موقع تشخیص داده نشود، می توانند عوارض جدی و خطرناک برای فرد به همراه داشته باشند.
این نوع ویتامین در بدن قابل تولید نیست و باید توسط رژیم غذایی تامین شود. بیشتر بزرگسالان برای تامین نیاز روزانه خود به اندازه کافی از غذاهای حاوی این ویتامین یا مکمل ها استفاده می کنند ولی در مواردی افراد ممکن است دچار فقر ویتامین B12 شوند. در این مقاله اهمیت تشخیص به موقع کمبود ویتامین B12 و عوارض احتمالی آن را بررسی می کنیم.
ویتامین B12 که با اسم کوبالامین نیز شناخته می شود یکی از ویتامین های مهم محلول در آب است.این ویتامین نقش مهمی در عملکرد اعصاب و ساخت گلبول های قرمز خون و DNA دارد. این ویتامین معمولاً در غذاهایی مثل گوشت، ماهی، مرغ، تخم مرغ و لبنیات وجود دارد. بعضی از تولیدکنندگان مواد غذایی نیز ممکن است این ویتامین را به محصولات خود اضافه کنند. متاسفانه کمبود B12 به خصوص در سالمندان بسیار شایع است. کمبود ویتامین B12 زمانی اتفاق می افتد که غذای شما مقدار کمی از این ویتامین داشته باشد یا بدن شما نتواند ویتامین موجود در مواد غذایی را جذب کند.افرادی که ممکن است دچار کمبود ویتامین B12 شوند شامل گروه های زیر می شوند:
- سالمندان
- افرادی که در طی جراحی قسمتی از روده خود را که مسئول جذب ویتامین B12 است برداشته اند
- افرادی که داروی متفورمین مصرف می کنند
- افرادی که تنها از مواد غذایی گیاهی تغذیه می کنند (گیاهخواران و وگان ها)
- افرادی که برای مدت طولانی از داروهای ضد اسید (آنتی اسید) برای جلوگیری از ترش کردن استفاده می کنند.
متأسفانه ممکن است سال ها طول بکشد تا علائم و عوارض کمبود ویتامین B12 در فرد ظاهر شود و تشخیص آن بسیار سخت است. در بسیاری از موارد کمبود ویتامین B12 با کمبود فولات (ویتامین B9) اشتباه گرفته می شود زیرا کمبود ویتامین B12 باعث کاهش مقدار فولات در بدن می شود. در این مورد اگر تشخیص کامل نباشد و فقط فولات مصرف شود، ممکن است کمبود ویتامین B12 قابل تشخیص نباشد و مشکل بیمار حل نشده باقی بماند.
علائم کمبود ویتامین B12
کمبود ویتامین B12 حدود ۱٫۵ تا ۱۵ درصد مردم را تحت تأثیر قرار داده و طیف وسیعی از علائم را ایجاد می کند. مصرف منظم غذاهای حاوی ویتامین B12 بسیار مهم است. بزرگسالان باید روزانه ۲٫۴ میکروگرم کوبالامین دریافت کنند. ویتامین B12، یک ویتامین محلول در آب است که در غذاهای حیوانی زیر وجود دارد؛
- گوشت قرمز
- ماکیان
- تخم مرغ
- لبنیات
- ماهی
اگر غذاهای حیوانی استفاده نمی کنید، باید منابع گیاهی کوبالامین را مصرف کنید. این منابع شامل غلات، شیرهای گیاهی و نان هایی می شود که با ویتامین B12 غنی شده اند.با توجه به اینکه علائم کمبود ویتامین B12 شباهت زیادی به علائم سایر کمبودهای تغذیه ای و بیماری ها دارد، ممکن است متوجه ی بروز آن نشوید. آگاهی از این علائم می تواند به شما در تشخیص و درمان این مشکل کمک کند. در ادامه، مهم ترین علائم کمبود کوبالامین و علل بروز آن ها را بررسی می کنیم.
سوزن سوزن شدن دست ها یا پاها
کمبود ویتامین B12 ممکن است باعث سوزن سوزن شدن دست یا پا شود. این علامت به این دلیل ظاهر می شود که ویتامین B12 نقش مهمی در سیستم عصبی دارد و کمبود آن باعث آسیب دیدگی اعصاب می شود. در سیستم عصبی، این ویتامین به تولید ماده ای به نام «میلین» کمک می کند. میلین، یک غلاف محافظ است که از اعصاب محافظت کرده و به آن ها در انتقال پیام های حسی کمک می کند.
در افرادی که کمبود ویتامین B12 دارند، ممکن است میلین کافی برای پوشاندن اعصاب وجود نداشته و در نتیجه اعصاب دچار آسیب شوند. غالبا این مشکل در اعصاب دست و پا که به آن ها «اعصاب محیطی» می گویند، دیده می شود. آسیب اعصاب محیطی به سوزن سوزن شدن این بخش های بدن منجر می شود.
آسیب عصبی، یکی از عوارض جدی است که از کمبود طولانی مدت کوبالامین ناشی می شود. با این حال، احساس سوزن سوزن شدن علامتی است که می تواند دلایل زیادی داشته باشد. بنابراین، معمولا وجود این علامت به تنهایی نشانه ی کمبود کوبالامین نیست.
رنگ پریدگی پوست
اگر متوجه شدید که رنگ پوستتان رو به زردی می رود، ممکن است علتش کمبود B12 باشد. وقتی کمبود دارید سلول های قرمز بسیار شکننده و به آسانی شکسته می شوند، که باعث آزاد شدن رنگدانه های بیلی روبین و زرد شدن رنگ پوست می شود.
ضعف و خستگی
کم خونی مگالوبلاستیک با احساس خستگی مرتبط است. کمبود گلبول های قرمز باعث می شود که بدن برای حمل اکسیژن به اندام های مختلف دچار مشکل شود که این موضوع به خستگی مفرط منجر می شود.
- ۷ ماده ی غذایی انرژی زا برای رفع خستگی بدن
مشکل در راه رفتن
با گذشت زمان، آسیب اعصاب محیطی که از کمبود ویتامین B12 ناشی می شود، شما را دچار مشکلات حرکتی می کند. در نتیجه نمی توانید بدون کمک و حمایت دیگران راه بروید. علاوه بر این، ممکن است به مشکلات دیگری مانند ضعف عضلانی دچار شده و قادر به حفظ تعادل خود نباشید. این مشکلات احتمال زمین خوردن شما را افزایش می دهند.
مشکل در راه رفتن و حفظ تعادل بیشتر در سالمندان دیده می شود. چون افراد بالای ۶۰ سال بیش از سایرین مستعد کمبود ویتامین B12 هستند. با این حال، این علامت ممکن است در جوانانی که به کمبود شدید این ویتامین مبتلا هستند هم وجود داشته باشد.
افزایش سرعت ضربان قلب
ضربان قلب سریع می تواند یکی از نشانه های کمبود ویتامین B12 باشد. چنانچه به کمبود این ماده ی مغذی مبتلا باشید، ممکن است ضربان قلب برای جبران کاهش تعداد گلبول های قرمز افزایش یابد. کم خونی قلب را وادار می کند تا حجم بیشتری از خون را به نواحی مختلف بدن برساند و این کار را با سرعت بیشتری انجام دهد. هدف بدن از این کار این است که مطمئن شود اکسیژن کافی در اختیار تمام اندام ها قرار بگیرد.
تنگی نفس
کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 ممکن است شما را دچار تنگی نفس و سرگیجه کند. بروز این مشکل را می توان با کمبود گلبول های قرمز و افزایش سرعت ضربان قلب مرتبط دانست. تمام افرادی که به مشکلات تنفسی مبتلا می شوند، باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنند.
زخم دهان
کوبالامین به حفظ سلامت دهان و دندان کمک می کند. در نتیجه کمبود آن می تواند به بروز مشکلات زیر منجر شود و نحوه ی غذا خوردن و صحبت کردن شما را تحت تأثیر قرار دهد؛
- گلوسیت (Glossitis) که باعث تورم، صاف شدن و قرمز شدن سطح زبان می شود
- زخم های دهانی
- احساس سوزش در دهان
علت بروز این علائم این است که کمبود ویتامین B12 باعث کاهش تولید گلبول های قرمز خون شده و در نتیجه اکسیژن کمتری به زبان می رسد. مطالعات نشان داده اند که تورم و التهاب زبان یکی از علائم اولیه ی کمبود کوبالامین هستند.
مشکل در فکر کردن یا استدلال کردن
کمبود ویتامین B12 باعث بروز مشکلاتی در قدرت تفکر می شود که پزشکان از آن به عنوان «اختلال شناختی» یاد می کنند. این مشکلات شامل اختلال در فکر کردن یا استدلال کردن و از دست دادن حافظه می شوند. نتایج یک مطالعه نشان می دهد که کمبود ویتامین B12 احتمال ابتلا به بیماری آلزایمر، زوال عقل عروقی و بیماری پارکینسون را افزایش می دهد. احتمالا کاهش اکسیژن رسانی به مغز در بروز مشکلات مرتبط با تفکر و استدلال نقش دارد.
تهوع، استفراغ و اسهال
کمبود ویتامین B12 روی دستگاه ی گوارش تأثیر منفی دارد. کاهش تعداد گلبول های قرمز به این معنی است که اکسیژن کافی به روده نمی رسد که این موضوع باعث حالت تهوع، استفراغ و اسهال می شود.
افزایش دمای بدن
افزایش دمای بدن، یکی از علائم نادر کمبود ویتامین B12 است. علت بروز این مشکل مشخص نیست. اما بعضی از پزشکان گاهی تب را در مبتلایان به کمبود کوبالامین گزارش کرده اند که پس از درمان به حالت عادی بازگشته است.
زبان صاف و قرمز
نصف کسانی که کمبود شدید B12 دارند پاپیل های – برآمدگی های ریز روی زبان — زبانشان را از دست می دهند، مخصوصا آنهایی که دور لبه ی زبان هستند. همچنین بیماران از سوزش زبان نیز شکایت می کنند، مخصوصا در پشت زبان. از آنجا که بیشتر این برآمدگی های ریز حاوی غدد چشایی هستند اگر مقدار زیادی از دست بدهید دیگر حتی غذاهای مورد علاقه تان نیز بی مزه می شوند. در واقع خانم هایی که کمبود ویتامین B12 دارند می توانند راحت تر وزن کم کنند چون غذاها دیگر برایشان طعمی ندارند، اما این اصلا روش عاقلانه ای برای کاهش وزن نیست.
هر چیز کوچکی باعث گریه یا نگرانی تان می شود
بیشتر از هر وقت دیگری احساس اضطراب و پایین بودن دارید؟ کمبود B12 روی خلق و خو نیز تاثیر می گذارد، و فرد را به سمت افسردگی و اضطراب هدایت می کند. پزشکان هنوز به درستی نمی دانند که چرا این کمبود باعث افسردگی می شود، اما شاید دلیلش دخالت B12 در سنتز مواد شیمیایی مغز از جمله سروتونین و دوپامین باشد، که به تنظیم خلق و خو کمک می کند.
مشکلات بینایی
در موارد حاد، کمبود B12 می تواند به عصب باصره آسیب برساند یا روی عروق خونی در شبکیه چشم تاثیر بگذارد، در نتیجه تاری دید، دو بینی، حساسیت به نور، و حتی از دست دادن بینایی اتفاق می افتد. برخی بیماران که کمبود B12 به شبکیه چشمشان آسیب رسانده می گویند کم کم در دید خود سایه مشاهده می کردند تا وقتی که سطح B12 بدن را بالا بردند و علائم متوقف شده.
از چه راهکارهایی استفاده کنیم تا کمبود این ویتامین را جبران کنیم؟
اولین و بهترین راه این است که رژیم غذایی خود را تغییر دهید. منابعی مانند ماهی، مرغ ، گوشت و جگر را به رژیم غذایی خود اضافه کنید. رژیم غذایی سالم بهترین راهکار برای رفع تمامی مشکلات اینچنینی است. زیرا تامین مواد مورد نیاز از منابع طبیعی هیچ گونه اثر سویی بر بدن ندارد. به همین دلیل بهتر است رژیم غذایی خود را تغییر دهید و از مواد طبیعی استفاده کنید.
استفاده از مکمل ها!
در صورتی که امکان تغییر رژیم غذایی وجود ندارد و کمبود این ویتامین در بدن به صورتی است که به بدن آسیب وارد می کند باید استفاده از مکمل های ویتامینی را آغاز کنید.
استفاده از مکمل های B12 نیز راهکار بسیار خوبی برای تامین مواد مورد نیاز بدن هستند و فقر این مواد را در بدن به خوبی جبران می کنند. همین امر سبب می شود ارگان های بدن به خوبی کار کنند و دیگر از ضعف ارگان های داخلی بدن رنج نبرید. دو مکمل خوب برای تامین ویتامین B12 به شرح زیر است:
- متیلکوبالامین (Methylcobalamin)
- سیانوکوبالامین (Cyanocobalamin)
نکته بسیار مهم این است که بدون مشورت با پزشک خود از این مکمل ها استفاده نکنید. استفاده سرخورد از مکمل ها نیز سبب بروز مشکلات زیادی برای بدن می شود. تهوع و استفراغ از علایم رایج در استفاده سرخود از مکمل های ویتامینی هستند.
همچنین اگر از مشکلات کلیوی و کبدی رنج می برید هرگز مصرف هیچ مکملی را سرخود و بدون صلاحدید پزشک آغاز نکنید. در استفاده از دوز مصرفی حتما طبق دستورالعمل پیش بروید. استفاده بیش از حد از مکمل های ویتامینی سبب بروز مشکلات زیادی مانند حساسیت های شدید پوستی و یا مسمومیت می شود و در موارد حاد خطر مرگ نیز وجود دارد.
استفاده از پروبیوتیک ها منبع مناسبی برای تامین ویتامین B12!
علاوه بر مکمل ها می توانید از پروبیوتیک های با کیفیت استفاده کنید. روده انسان حاوی انواع مختلفی از باکتریها است. بسیاری از این باکتری ها برای گوارش غذا مفید هستند. دسته ای از این باکتری ها، به باکتری های پروبیوتیک معروف هستند.
پروبیوتیکها علاوه بر کمک به گوارش، مولکول های پیچیده و ترکیباتی مانند ویتامینها و آنتی بیوتیکهای مختلف را تولید می کنند که برای بدن مفید هستند. منبع خوب باکتری های پروبیوتیک لبنیات و میوه ها هستند. کفیر، شکلات تلخ و کمبوجیا نیز منابع خوبی برای پروبیوتیک ها هستند. برای تامین ویتامین B12 در بدن به هیچ عنوان غذاهای التهاب آور نخورید.
این غذاها شامل چیپس، فست فود، سیب زمینی سرخ کرده، غذاهای سرخ شده و تنقلات هستند. همانطور که پیشتر بدان اشاره کردیم رژیم غذایی سالم نقش مهمی در تامین مواد مورد نیاز بدن دارند. غذاهای سرخ شده و آماده اثر بسیار بدی بر سلامتی دارند.
همچنین مانع جذب بسیاری از مواد مورد نیاز بدن می شوند و همین امر سلامتی انسان را با چالش بزرگی رو در رو می کند. با رعایت سبک زندگی سالم و استفاده از مکمل های مناسب (زیر نظر پزشک) می توانید ویتامین B12 بدن را تامین کنید!
در پایان به شما یادآور می شوم برای اطمینان از سطوح کافی ویتامین در بدن سالانه چک آپ بروید و با یک آزمایش خون ساده سطوح ویتامین و دیگر مواد مورد نیاز بدن را بسنجید. در صورت کمبود ویتامین و یا ماده معدنی طبق نظر پزشک استفاده از مکمل های ویتامینی را آغاز کنید. همچنین به عنوان آخرین راهکار ورزش را وارد زندگی خود بکنید. اینکار به شما کمک می کند بدن سالمی داشته باشید.
قرص ویتامین ب 12 هلث اید
قرص ویتامین ب 12 هلث اید مکملی مناسب برای تامین ویتامین ب12 مورد نیاز بدن است و به تشکیل گلبول های قرمز خون و حفظ و بهبود عملکرد سیستم عصبی کمک می کند. مصرف این مکمل از بروز بیماریهایی مانند کم خونی، آلزلیمر، بیماری های قلبی و سرطان سینه جلوگیری می کند.
علائم و عوارض کمبود ویتامین را بشناسید!
