فَرَنجمُشک با نام علمی scutellaria lateriflora گیاهی پایا از تیره نعناعیان و یکی از گیاهان دارویی است. به آن فرنجمسک، فرنجموشک، افرنجمشک، ریحان قرنفلی، پلنگمشک و برنجمشک نیز گفته اند. این گیاه در طب به عنوان بادشکن و ضد تشنج و مقوی معده و معرق و زیادکننده ترشحات صفرا تجویز می شود. به علاوه در رفع سرگیجه، رفع حالت قی زنان باردار و بی خوابی و ضعف مصرف آن توصیه شده است. فرنجمشک یک گیاه بومی اروپاست ولی امروزه در تمام نقاط دنیا کشت می شود. گیاهی است پایا، چندساله به ارتفاع 120- 30 سانتی متر، دارای ساقه خمیده، چندگوش، کرکدار و منشعب. این گیاه دارای شاخه های پرپشت و متعدد است. برگ های این گیاه متقابل بیضوی و قلبی شکل و دندانه دارند. ریشه این گیاه کوچک و استوانه ای شکل و سخت و منشعب است. گل هایش سفید یا گلی رنگند که به تعداد 6 تا 12 در کناره برگ ها مجتمع گردیده اند. گل ها دارای دم گل کوتاه، مجتمع در چرخه های کم و بیش یک طرفه محوری و به رنگ سفید متمایل به صورتی است. فرنجمشک تاثیر فوق العاده ای در تسکین و رفع درد و نفخ معده، بی خوابی، درد قاعدگی و انواع سردردها دارد. برای اعصاب مفید بوده و با ایجاد آرامش هر نوع فشار روحی و نگرانی عصبی را از بین می برد. میوه اش فندقه و قهوه ای رنگ می باشد. فرنجمشک در زمان گل دهی بوی لیمو می دهد و دانه هایش قهوه ای است، به طوری که اگر انگشتانتان را روی برگ های گیاه بمالید، احساس نوعی مزه ترش و شیرین شبیه لیمو به شما دست می دهد.
محل رویش آن در ایران در جنگل گلستان، گنبد، دره هراز نزدیک آمل، تنکابن، باختران و لرستان بوده و البته در اطراف تهران نیز یافت می شود. فرنجمشک تاثیر فوق العاده ای در تسکین و رفع درد و نفخ معده، بی خوابی، درد قاعدگی و انواع سردردها دارد. برای اعصاب مفید بوده و با ایجاد آرامش هر نوع فشار روحی و نگرانی عصبی را از بین می برد. در رفع التهابات ناشی از گزش حشرات و تبخال جزء بهترین داروهای گیاهی به شمار می رود. خوردن روزانه چای فرنجمشک بهترین دارو برای رفع خستگی و اسپاسم عضلانی است. درادامه با ما همراه باشید تا به بررسی خواص و مضرات این گیاه بپردازیم.
1. کاهش استرس
گفته می شود که فرنجـمشک علائم استرس را کاهش داده، به آرام شدن کمک کرده و خلق وخو را تقویت می کند. یک مطالعه در سال ۲۰۰۴ نشان می دهد که مصرف فرنجمـشک باعث تسکینِ اثرات منفیِ خلقیِ ناشی از استرس روانی ایجاد شده در آزمایشگاه شده است. شرکت کنندگانی که فرنجمشک مصرف کرده بودند، خودشان گزارش دادند که حس آرامش شان افزایش پیدا کرده و احساس هوشیاری در آنها کاهش یافته است. اگرچه این مطالعه به صورت دوسوکور بوده و با دارونما کنترل شده، اما تنها بر روی ۱۸ نفر انجام شده است. برای تایید یافته های این مطالعه به پژوهش های بیشتری نیاز است.
نحوه مصرف: ۳۰۰ میلی گرم فرنجمـشک را به شکل کپسول و دو مرتبه در روز مصرف کنید. همچنین اگر دوره های شدیدی از استرس را تجربه می کنید، می توانید یک کپسول ۶۰۰ میلی گرمی استفاده کنید.
2. کاهش اضطراب
فرنجمشک ممکن است برای کمک به کاهش علائم اضطراب نظیر عصبی بودن و تحریک پذیری نیز کاربرد داشته باشد. پژوهشی که در سال ۲۰۱۴ منتشر شد، به بررسی اثرات مواد غذایی حاوی فرنجمـشک بر روی خلق وخو و عملکرد شناختی پرداخت. مکمل استفاده شده در این مطالعه با یک نوشیدنی و ماست به همراه شیرین کننده های طبیعی یا مصنوعی مخلوط گردید. شرکت کنندگان هر دو گروه اثرات مثبتی را گزارش دادند که جنبه های مختلفی از خلق وخو، ازجمله کاهش سطوح اضطراب در آنها را شامل شده است. اگرچه این نتایج نویدبخش هستند، اما تایید اثرگذاری این گیاه در این مورد تحقیق بیشتری را می طلبد.
نحوه مصرف: روزانه سه مرتبه ۳۰۰ تا ۶۰۰ میلی گرم فرنجمشک مصرف کنید. در صورت تجربۀ دوره های شدید اضطراب می توانید مقدار مصرف را افزایش دهید.
3. تقویت عملکرد شناختی
همان مطالعه ای که در سال ۲۰۱۴ انجام شده بود، به بررسی اثرات فرنجمشک برای بهبود عملکرد شناختی نیز پرداخته است. از شرکت کنندگان این مطالعه درخواست شده بود تا کارهای مرتبط به عملکرد شناختی، حافظه، ریاضی و تمرکز را انجام دهند. نتایج این کارهای محاسبه ای نشان می دهد که شرکت کنندگانی که فرنجمشک مصرف کرده بودند، نسبت به سایرین عملکرد بهتری داشتند. اگرچه این شرکت کنندگان افزایش سطوح هوشیاری و عملکرد را تجربه کردند، اما همچنان احتمال بروز خستگی با گذشت زمان وجود دارد. ترکیب کردن فرنجشمک با غذا نیز بر روی میزانِ جذب آن اثر می گذارد و ممکن است اثرگذاری آن را تحت تاثیر قرار دهد. در این زمینه نیز به پژوهش بیشتری نیاز است.
نحوه مصرف: روزانه سه مرتبه ۳۰۰ تا ۶۰۰ میلی گرم فرنجمشک مصرف کنید.
4. تسکین بی خوابی و سایر اختلالات خواب
ترکیب کردن فرنجمـشک با سنبل الطیب ممکن است به تسکین بی قراری و اختلالات خواب نظیر بی خوابی کمک کند. محققین با انجام یک مطالعه در سال ۲۰۰۶ دریافتند، کودکانی که یک دوز ترکیبی را مصرف کرده بودند، با ۷۰ تا ۸۰ درصد بهبودی در علائم خود مواجه شدند. هم محققین و هم والدین به این نتیجه رسیدند که فرنجمشک یک درمانگر خوب یا بسیار خوب است. با این حال، برای تایید این اثرات به تحقیقات بیشتری نیاز است. نحوه مصرف: قبل از خواب یک فنجان چای دمکرده از سنبل الطیب و فرنجمشک را میل کنید.
5. کمک به درمان تبخال
در صورت مشاهدۀ اولین نشانۀ تبخال، می توانید فرنجمـشک را به صورت موضعی استفاده کنید. شرکت کنندگان یک مطالعه در سال ۱۹۹۹، فرنجمشک یا یک کرم دارونما را چهار مرتبه در روز و در یک دورۀ پنج روزه به صورت موضعی بر روی نواحی مورد نظر استفاده کردند. محققین دریافتند که مصرف کنندگان کرم فرنجمشک نسبت به کسانی که دارونما استفاده کرده بودند، علائم کمتری داشتند و سریع تر بهبود پیدا کردند. محققین همچنین به این اشاره کردند که کرم فرنجمشک ممکن است به افزایش مدت زمان میان دوره های بروز تبخال کمک کند. در این زمینه نیز به تحقیقات بیشتری نیاز است.
نحوه مصرف: یک کرم فرنجـمشک را چندین مرتبه در روز بر روی نواحی مورد نظیر بمالید. قبل از مصرف حتما مقدار کمی از آن را در قسمت داخلی ساعد امتحان کنید. اگر به مدت ۲۴ ساعت هیچ ناراحتی یا التهابی را تجربه نکردید، استفاده از این کرم برای شما خطری ندارد.
6. کمک به تسکین سوءهاضمه
اگر مکررا درد معده و ناراحتی را تجربه می کنید، ممکن است فرنجـمشک اثر مثبتی بر روی هضم در بدن شما داشته باشد. یک مطالعه کوچک در سال ۲۰۱۰ به ارزیابی اثرات یک دسر سردِ حاوی فرنجمشک بر روی سوءهاضمه پرداخته است. شرکت کنندگان بعد از خوردن وعدۀ غذایی اصلی، یک سربی (نوعی دسر) – با یا بدون فرنجمشک – را مصرف کردند. اگرچه هر دو نوع دسر علائم و شدت سوءهاضمه را کاهش دادند، اما دسر حاوی فرنجمشک اثرگذاری بهتری داشت. نحوه مصرف: یک قاشق چایخوری از پودر فرنجـمشک را به یک کاسه بستنی یا اسموتی اضافه کرده و از دسر خود لذت ببرید.
7. کمک به درمان حالت تهوع
از آنجایی که فرنجشـمک احتمالا بر روی دستگاه گوارش اثر می گذارد، ممکن است برای کمک به تسکین حالت تهوع نیز مفید باشد. یک بررسی در سال ۲۰۰۵ به ارزیابی نتایج چندین مطالعۀ مربوط به فرنجشمک پرداخته است. نتایج این بررسی نشان می دهند که فرنجمشک برای درمان علائم گوارشی مفید می باشد. اگرچه این بررسی بسیار نویدبخش است، اما باید به محدودیت های این مطالعات نیز توجه داشت. بسیاری از این مطالعات فرنجشمک را در کنار سایر گیاهان دارویی مورد بررسی قرار داده اند. به همین دلیل، برای بررسی اثرات فرنجمشک به تنهایی، به تحقیقات بیشتری نیاز است. نحوه مصرف: در صورت مشاهدۀ اولین نشانۀ حالت تهوع، یک فنجان چای فرنجمشک بنوشید.
عوارض جانبی و خطرات
فرنجشمک پتانسیل ایجاد عوارض جانبی زیر را دارد:
- سردرد
- ادرار دردناک
- افزایش دمای بدن
- حالت تهوع
- استفراغ
- درد معده
- سرگیجه
- خس خس کردن
- ناراحتی پوستی
- واکنش آلرژیک
در صورت مصرف فرنجمشک به همراه غذا، شاید بتوان این عوارض جانبی نظیر ناراحتی معده را به حداقل رساند. همچنین می توانید با مصرف کمتر از ۲ گرم فرنجمشک در روز، خطر این عوارض جانبی را کاهش دهید.
فرنجمشک را باید تنها برای یک دورۀ کوتاه مدت مصرف کرد. یک قانون کلی این است که بعد از مصرف فرنجمشک برای سه هفته، یک هفته استراحت کرده و مصرف آن را متوقف کنید. نباید این گیاه را بیش از چهار ماه مداوم و بدون استراحت مصرف کرد.
اگر این داروها را مصرف می کنید، قبل از مصرف فرنجمشک با پزشک مشورت داشته باشید:
- داروهای گلوکوم (آب سیاه)
- داروهای تیروئید
- اربیتورات
- آرام بخش ها
- داروهایی که سروتونین را تحت تاثیر قرار می دهند
- اگر در شرایط زیر قرار دارید نیز با پزشک مشورت کنید:
- باردار هستید
- شیرده هستید
- قصد دارید که فرنجمشک را برای یک نوزاد یا کودک زیر ۱۲ سال استفاده کنید
- عمل جراحی دارید
