بتاکاروتن (به انگلیسی: β-Carotene)،یک رنگدانه زرد-نارنجی است که در گیاهان و میوه ها از جمله فلفل دلمه ای سبز زرد و نارنجی هویج و کدو تنبل یافت می شود. این ترکیب پیش ساز ویتامین آ است یعنی در بدن تبدیل به ویتامین A میشود.
بتاکاروتن ترکیبی آلی است که به عنوان ترکیب ترپن دار طبقه بندی شده است. بتاکارتن را همچنین در برخی داروها از جمله قرص جوشان (ویتامین ث) برای ایجاد رنگ طبیعی استفاده می کنند. بتا کاروتن یک پروتئین بسیار بااهمیت برای بدن انسان است که کمبود آن در بدن باعث به وجود آمدن انواع سرطان ها مانند سرطان روده و ریه می شود. این ماده یکی از مهم ترین پیش سازهای ویتامین آ است. کمبود این ماده تاثیر به سزایی در تولید ویتامین آ در بدن دارد.
کاربرد بتاکاروتن در صنایع غذایی
همه کاروتنوئیدها در آب نامحلول و در چربی ها هم تقریبا نامحلول هستند با این وجود فرم های تجاری این ریزمغذی ها که برای ایجاد رنگ زرد تا قرمز در صنایع غذایی مورد استفاده قرار می گیرند به صورت محلول در آب و چربی وجود دارند. به عنوان مثال سوسپانسیون هایی میکرونیزه این افزودنی های غذایی حاوی ۳۰% بتاکاروتن بوده و به سرعت در روغن / چربی داغ حل می شوند.
فرم محلول در آب بتاکاروتن تجاری با نشاسته یا ژلاتین به صورت امولوسیون ۱ یا ۱۰% و به صورت مایع یا پودر موجود است که انتخاب هرکدام از آنها بسته به نوع محصول و ثبات رنگ مورد نیاز در ماده غذایی صورت می گیرد.
تمام کاروتنوئیدها مستعد اکسیداسیون و به نور حساس هستند و استفاده آنتی اکسیدان هایی مانند توکوفرول ها یا ویتامین C می تواند باعث افزایش ماندگاری رنگ آنها می شود. رنگ بتاکاروتن تحت تأثیر تغییر pH قرار نمی گیرد و تا دمای کمتر از ۱۰۰ درجه سانتی گراد از ثبات خوبی برخوردار است.
مکمل بتاکاروتن
مکمل بتاکاروتن به عنوان یک مکمل غذایی و یک ویتامین ضروری است که به منظور کمک به سیستم ایمنی بدن برای مقابله با بیماری ها و حمایت از سلامت چشم و سیستم ایمنی بدن تجویز می شود. این مکمل می تواند از بدن در مقابل بیماری های قلبی و انواع سرطان ها محافظت کند. کمبود بتاکاروتن در بدن به عنوان یکی از عواملی شناخته می شود که بدن را در معرض عفونت ها و بیماری ها قرار می دهد زیرا تاثیر مستقیمی بر سیستم ایمنی بدن دارد. این مکمل غذایی بهتر است در دوران بارداری تحت نظر پزشک تجویز شود.
خواص بتاکاروتن چیست؟
- کاهش استرس اکسیداتیو : از مهم ترین خواص بتا کاروتن اثر آنتی اکسیدانی آن است. رادیکال های آزاد به دلایل مختلف در بدن تولید می شوند و اگر دفع نشوند، زمینه استرس اکسیداتیو را فراهم می کنند. آنتی اکسیدان ها جلوی آسیب های سلولی ناشی از رادیکال های آزاد را می گیرند. این یعنی مصرف بتاکاروتن می تواند از بروز بیماری های ناشی از استرس اکسیداتیو جلوگیری کند از جمله سرطان، دیابت، بیماری های قلبی عروقی، التهابی، عفونی و عصبی.
- بهبود سلامت چشم : بدن انسان بتا کاروتن را سریع به ویتامین آ تبدیل می کند. ویتامین آ سدی دور قرنیه چشم می سازد که جلوی ورود باکتری و عفونت چشم را می گیرد. به علاوه خطر شب کوری، خشکی چشم و دژنراسیون ماکولای ناشی از سن را کمتر می کند. به همین خاطر وجود این ماده مغذی برای سلامت چشم و تقویت بینایی حیاتی است.
- بهبود عملکرد شناختی : گفته می شود که اثرات آنتی اکسیدانی بتاکاروتن عملکرد شناختی مغز را بهبود می بخشند، اما شواهد علمی کافی برای اثباتش وجود ندارد و هرچه هست در حد فرضیه است. تحقیقات انجام شده تأثیر مصرف مداوم مکمل بتاکاروتن بعد از ۱۸ سال را بررسی کرده اند و برای دوره های کوتاه تر هیچ اطلاعاتی در دست نیست. هنوز نمی توان ادعایی درباره تأثیر مکمل بتاکاروتن بر سلامت شناختی داشت، اما شواهد نشان می دهند مصرف میوه و سبزیجات سرشار از بتاکاروتن احتمال بروز زوال شناختی و اختلالات حافظه را کم می کند.
- بتا کاروتن برای پوست : یکی از خواص مهم بتاکاروتن حفظ سلامت پوست است. خواص آنتی اکسیدانی این ماده در درازمدت جلوی آسیب های ناشی از اشعه های مضر خورشید را می گیرد. البته نباید از آن به مقدار زیاد به جای ضدآفتاب استفاده کرد مگر برای افرادی که به خاطر بیماری یا مصرف دارو، به نور خورشید حساس می شوند.بتا کاروتن و سایر کاروتنوئیدها همچون دیوار دفاعی در برابر اشعه فرابنفش و آلودگی هوا می ایستند و پیری پوست را به تعویق می اندازند.
- جلوگیری از برخی سرطان ها : رژیم غذایی سرشار از آنتی اکسیدان احتمال ابتلا به سرطان را کمتر می کند. بر اساس پژوهش ها، کسانی که بتاکاروتن دریافت می کنند کمتر به سرطان ریه، پوست، روده بزرگ، سینه و پروستات مبتلا می شوند. البته این ادعا صرفا در حد فرضیه باقی مانده و هنوز از نظر علمی تأیید نشده است.
- تقویت ریه : ریه برای عملکرد مناسب به ویتامین آ احتیاج دارد که یعنی کمبود این ویتامین می تواند عامل بروز بیماری های ریوی باشد یا آنها را تشدید کند. البته ماجرا برای افراد سیگاری کمی فرق می کند. پزشکان مصرف بتاکاروتن را به این افراد توصیه نمی کنند، چون احتمال می دهند آنها را بیشتر در معرض خطر سرطان ریه قرار دهد.
غذاهای غنی از بتاکاروتن
بتا کاروتن به وفور در میوه ها و سبزیجات با رنگ قرمز، نارنجی یا زرد وجود دارد. با این حال، از سبزیجات و میوه های سبز غافل نشوید، زیرا آنها نیز دارای مقادیر خوبی از این آنتی اکسیدان هستند.
برخی تحقیقات نشان داده است که هویج پخته شده کاروتنوئید های بیشتری از هویج خام دارد. اضافه کردن روغن زیتون نیز می تواند قابلیت زیستی کاروتنوئیدها را افزایش دهد.توجه داشته باشید که بتا کاروتن یک ترکیب محلول چربی است، به همین دلیل خوردن این مواد مغذی با چربی جذب آن را بهبود می بخشد.
غذاهای غنی از بتاکاروتن عبارتند از:
- سبزیجات با رنگ سبز تیره مانند کلم و اسفناج
- سیب زمینی های شیرین
- هویج
- کلم بروکلی
- کدو حلوایی
- طالبی
- قرمز و زرد فلفل
- زردآلو
- کلم بروکلی
- نخود فرنگی
- کاهو
همچنین در ادویه جات و گیاهانی مانند:
- فلفل قرمز
- فلفل سبز
- جعفری
- گشنیز
- مرزنجوش
- مریم گلی
- گشنیز
چقدر بتا کاروتن برای بدن مورد نیاز است؟
اکثر مردم تا زمانی که طیف وسیعی از سبزیجات را مصرف می کنند، می توانند بتا کاروتن را از طریق مواد غذایی خود بدون نیاز به استفاده از مکمل ها، دریافت کنند. هیچ مقدار توصیه شده روزانه (RDA) برای بتاکاروتن وجود ندارد.از آنجایی که هر دو کاروتنوئیدهای از پیش ساخته شده ویتامین A و پروویتامین A در غذا یافت می شوند، توصیه های روزانه برای ویتامین A به عنوان معادل فعالیت رتینول (RAE) ارائه می شود.طبق مطالعات زنان بالغ باید به میزان 700 میکروگرم در روز دریافت کنند، در حالی که مردان بالغ نیاز به 900 میکروگرم در روز دارند.همچنین زنان باردار و شیرده به ترتیب به 770 میکروگرم RAE و 1300 میکروگرم RAE نیاز دارند.بعید به نظر می رسد که بتاکاروتن و سایر کاروتنوئیدها حتی در صورت مصرف در دوزهای بالا، باعث ایجاد مشکلات سلامتی شوند.با این حال، به یاد داشته باشید که بر خلاف غذاهای غنی از بتا کاروتن، مکمل های بتا کاروتن اثرات متفاوتی بر سلامت دارند و ممکن است منجر به اثرات منفی شود.
عوارض بتاکاروتن
عوارض مصرف بیش از اندازه بتاکاروتن اغلب خود را به شکل تغییر در رنگ پوست نشان می دهد. این تغییر رنگ در قسمت هایی از پوست مانند کف پا و کف دست و حتی پوست صورت قابل مشاهده است که البته این عارضه موقتی بوده و بعد از چند روز خود به خود از بین می رود. علاوه بر این در مواردی نیز شخص دچار دردهای عضلانی، سر گیجه و اسهال و کبودی های غیرمعمول می شود که در صورت قطع مصرف مکمل، این ماده از بدن خارج شده و این عوارض از بین می روند. برای جلوگیری از ایجاد این گونه عوارض بهتر است درهنگام مصرف مکمل از پزشک خود مشورت بگیرید.
آشنایی با فلاونوئیدها و خواص آن برای بدن
