تمام سلول های بدن شما برای عملکرد خود به انرژی نیاز دارند. منبع اصلی انرژی این سلول ها ممکن است برای شما تا حدودی تعجب آور باشد؛ در واقع این منبع انرژی قند است که به آن گلوکز نیز گفته می شود. قند موجود در خون انسان برای عملکرد مناسب مغز، قلب و هضم غذا ضروری است. قند حتی به سلامت پوست و بینایی شما نیز کمک می کند.
سطح طبیعی قند خون انسان در طول روز در حال نوسان است، اما فقط به میزان اندکی. در حقیقت سطح قند خون خیلی بالا یا خیلی پایین می تواند باعث بروز مشکلاتی برای سلامتی شود.وقتی سطح قند خون شما از حد طبیعی پایین تر می آید، به آن «هیپوگلیسمی» می گویند. بسیاری از علائم کاهش قند خون توسط خودتان قابل تشخیص است، اما تنها راه تشخیص قطعی اینکه آیا قند خونتان افت کرده، انجام آزمایش قند خون است. پایین آمدن سطح قند خون، تقریبا رو تمام عملکردهای اساسی بدن انسان تأثیر گذاشته و باعث بروز اخلال در آن ها می گردد.
قند خون پایین چیست؟
شما برای تأمین انرژی سلول های خود به مقداری قند در خون خود نیاز دارید.عارضه ی هیپوگلیسمی، که به عنوان سطح پایین قند خون شناخته می شود، به حالتی اطلاق می شود که غلظت قند در خون انسان به زیر حد نرمال برسد. این مسأله می تواند در عملکرد طبیعی بدن اختلال ایجاد کند. متخصصان حوزه ی پزشکی معمولاً قند خون را بر حسب میلی گرم در دسی لیتر اندازه می گیرند. در حالت طبیعی، سطح قند خون سالم بین ۶۰ تا ۱۴۰ میلی گرم در دسی لیتر متغیر است.
انستیتوی ملی دیابت و بیماری های گوارشی و کلیوی آمریکا (NIDDK) خاطر نشان می کند که افراد مبتلا به دیابت باید مقدار قند خون ۸۰-۱۳۰ میلی گرم در دسی لیتر را در هنگام صرف غذا مدنظر داشته باشند و رژیم تغذیه ای خود را بر این اساس تنظیم کنند. ۲ ساعت پس از شروع به صرف غذا نیز، سطح قند خون باید زیر ۱۸۰ میلی گرم در دسی لیتر باشد.
علائم افت قند خون و نشانه های هیپوگلیسمی چیست؟
اگر سطح قند خون خیلی پایین باشد، علائم افت قند خون می تواند شامل موارد زیر باشد:
- ضربان قلب نامنظم یا سریع از نشانه های هیپوگلیسمی است.
- خستگی از علایم بیماری قند پایین و افت قند خون است.
- پوست رنگ پریده می تواند از علائم هیپوگلیسمی باشد.
- لرز نیز یکی از نشانه های پایین آمدن قند خون است.
- اضطراب یکی از علائم قند خون پایین است.
- تعریق نیز می تواند به بیماری قندخون مرتبط باشد
- گرسنگی
- تحریک پذیری
- سوزن سوزن شدن یا بی حسی لب، زبان یا گونه
- گیجی، رفتار غیرطبیعی یا هر دو، مانند عدم توانایی در انجام کارهای روزمره
- اختلالات بینایی ، مانند تاری دید
- تشنج
- از دست دادن هوشیاری
علل افت قند خون چیست؟
هیپوگلیسمی وقتی اتفاق می افتد که سطح قند خون (گلوکز) پایین تر از حد طبیعی باشد. این اختلال دلایل مختلفی دارد. شایع ترین آن، عارضه جانبی داروهایی است که برای درمان دیابت استفاده می شود.
هنگام غذا خوردن، بدن کربوهیدرات ها را از طریق مواد غذایی (از جمله نان، برنج، ماکارونی، سبزیجات، میوه و محصولات لبنی) به مولکول های مختلف قند از جمله گلوکز تجزیه می کند.گلوکز، منبع اصلی انرژی بدن، با کمک انسولین (هورمونی که توسط لوزالمعده ترشح می شود) وارد سلول های بیشتر بافت ها می شود. انسولین باعث می شود گلوکز وارد سلول ها شود و سوخت مورد نیاز سلول ها را تأمین کند. گلوکز اضافی در کبد و ماهیچه ها به صورت گلیکوژن ذخیره می شود. اگر چندین ساعت غذا نخورده اید و قند خون کاهش یابد، هورمون دیگری از پانکراس به کبد هشدار می دهد تا گلیکوژن ذخیره شده را تجزیه و گلوکز را در جریان خون آزاد کند. این باعث می شود تا دوباره غذا بخورید و قند خون در حد طبیعی باقی بماند.بدن توانایی ساخت گلوکز را نیز دارد. این روند به طور عمده در کبد و همچنین در کلیه ها نیز رخ می دهد.
علل احتمالی همراه با دیابت
اگر مبتلا به دیابت هستید، ممکن است بدن انسولین کافی تولید نکند (دیابت نوع ۱) یا ممکن است نسبت به آن واکنش کمتری نشان دهد (دیابت نوع ۲). در نتیجه، گلوکز تمایل به تجمع در جریان خون دارد و می تواند به سطح بالا و خطرناکی برسد. برای رفع این مشکل، ممکن است انسولین یا داروهای دیگری برای کاهش قند خون مصرف کنید. اما انسولین زیاد یا داروهای دیابت دیگر ممکن است باعث شود سطح قند خون خیلی پایین بیاید و باعث هیپوگلیسمی شود. در صورتی که بعد از مصرف داروی دیابت کمتر از حد معمول غذا بخورید یا بیشتر از حد معمول ورزش کنید، ممکن است هیپوگلیسمی ایجاد شود.
علل افت قند خون در افراد فاقد دیابت
کمبود قند خون در افراد فاقد دیابت خیلی شایع نیست. علل می تواند موارد زیر را شامل شود:
- داروها: مصرف داروی دیابت خوراکی شخص دیگری به طور تصادفی یک دلیل احتمالی هیپوگلیسمی است. سایر داروها می توانند باعث ایجاد هیپوگلیسمی بخصوص در کودکان یا در افراد مبتلا به نارسایی کلیه شوند. یک نمونه کینین (Qualaquin) است که برای درمان مالاریا استفاده می شود.
- نوشیدن زیاد الکل: نوشیدن زیاد و بدون خوردن (غذا) می تواند کبد را از انتشار گلوکز ذخیره شده به جریان خون منع کند و باعث هیپوگلیسمی شود.
- برخی از بیماری های بحرانی: بیماری های شدید کبدی مانند هپاتیت شدید یا سیروز می تواند باعث هیپوگلیسمی شوند. اختلالات کلیوی که عدم دفع کارآمد داروها را در پی دارد، به دلیل تجمع آن داروها می تواند بر میزان گلوکز تأثیر بگذارد.برای بررسی علائم بالا بودن قند خون و یا پایین آمدن قند خون می توانید از خدمات آزمایش در محل استفاده کنید:
- گرسنگی طولانی مدت: همانطور که در اختلال خوردن بی اشتهایی عصبی رخ می دهد، در کاهش موادی که بدن برای ساخت گلوکز نیاز دارد، نقش دارد.
- تولید بیش از حد انسولین: یک تومور نادر لوزالمعده (انسولینوما) باعث تولید بیش از حد انسولین و در نتیجه هیپوگلیسمی می شود. سایر تومورها همچنین می توانند منجر به تولید بیش از حد مواد شبه انسولین شوند. بزرگ شدن سلول های پانکراس تولید کننده انسولین نیز اثری مشابه دارد.
- کمبود هورمون: برخی از اختلالات تومور غده آدرنال و هیپوفیز می تواند منجر به کمبود هورمون های کلیدی تنظیم کننده تولید گلوکز شود. اگر میزان هورمون رشد بسیار کم باشد، کودکان دچار کمبود قند خون می شوند.
هنگام افت قند خون چه باید کرد؟
پیش از هر چیز ۱۵ گرم کربوهیدرات زوداثر میل کنید. می توانید این کربوهیدرات را از خوراکی های زیر دریافت کنید:
- ۳ تا ۴ قرص گلوکز؛
- ژل گلوکز؛
- ۴ تا ۶ عدد آب نبات قنددار؛
- نیم فنجان آب میوه؛
- یک فنجان شیر بدون چربی؛
- نیم فنجان نوشیدنی قندی؛
- ۱ قاشق غذاخوری عسل (زیر زبانتان بگذارید تا زودتر جذب خون شود).
۱۵ دقیقه پس از میل کردن خوارکی قنددار، قند خونتان را اندازه بگیرید. اگر قند خونتان هنوز کمتر از ۷۰ میلی گرم در دسی لیتر است، یک وعده دیگر از خوراکی های نام برده میل کنید. این روند را تکرار کنید تا سطح قند خونتان به حالت طبیعی برسد.
در صورت ازحال رفتن، اطرافیان باید چه کار کنند؟
هیپوگلیسمی ممکن است باعث ازحال رفتن فرد شود. اگر چنین شد، اطرافیان باید به فرد گلوکاگون تزریق کنند. گلوکاگون دارویی است که باعث افزایش قند خون می شود و نیاز به تجویز پزشک دارد. اگر به هیپوگلیسمی شدید دچارید، ممکن است که به این دارو نیاز پیدا کنید و خانواده یا دوستان نزدیکتان باید تزریق این دارو را بلد باشند.اگر شاهد ازحال رفتن شخصی با علائم هیپوگلیسمی بودید، سریع آمبولانس خبر کنید یا او را به نزدیک ترین مرکز درمانی برسانید. به فردی که بیهوش است خوراکی، مایعات یا انسولین نخورانید چراکه ممکن است باعث خفگی او شود.
با قند خون پایین رانندگی نکنید
اگر در حال رانندگی نشانه های افت قند خون را احساس کردید، باید توقف کنید. قند خونتان را اندازه بگیرید و خوراکی قندی بخورید. ۱۵ دقیقه صبر کنید و اگر لازم بود دوباره این روند را تکرار کنید. پیش از رانندگی، خوراکی های حاوی پروتئین یا کربوهیدرات دار مصرف کنید. همیشه آماده و مجهز باشید و در ماشینتان خوراکی های قندی داشته باشید. قبل از رانندگی، مطمئن شوید که میزان قند خون شما حداقل 80 میلی گرم/ دسی لیتر است. اگر از این مقدار کمتر بود، یک خوراکی 15 گرمی حاوی کربوهیدرات میل کنید. 15 دقیقه صبر کنید و سپس مجدد قند خون خود را چک کنید.
جلوگیری از افت قند خون
اگر به دیابت مبتلا هستید، می توانید روش های مختلفی را برای جلوگیری از افت قند خون به کار ببرید:
- برنامه ی غذایی منظمی داشته باشید؛
- دست کم ۳ وعده غذایی هم اندازه و میان وعده بخورید؛
- بین وعده های غذایی بیش از ۴ تا ۵ ساعت فاصله نگذارید؛
- پس از صرف وعده غذایی نیم تا ۱ ساعت ورزش کنید. قند خون را پیش و پس از آن اندازه بگیرید و درباره تغییراتی که می توانید ایجاد کنید با پزشکتان صحبت کنید.
- پیش از مصرف انسولین و داروهای قند خون، دوز مصرفی تان را دوباره چک کنید؛
- زمان مصرف بیشترین مقدار دارو را بدانید؛
- پیوسته و هماهنگ با دستور پزشک قند خونتان را اندازه بگیرید؛
- دستبند، گردنبند یا کارت ویژه ای همراه داشته باشید که نشان بدهد شما مبتلا به دیابت هستید.
درمان افت قند خون
شدت علائم افت قند خون تعیین می کند که چه درمانی برای شما لازم است.در موارد شدید افت قند خون، ممکن است شما نتوانید داروهای دیابت خود را مصرف کنید یا زمان کافی برای اجرای «قانون ۱۵-۱۵» موجود نباشد. در این موارد، شخص دیگری باید داروی گلوکاگون را به فرد تزریق کند و با اورژانس تماس بگیرد.
قانون ۱۵-۱۵
برای درمان علائم قند خون سطح خفیف تا متوسط، انجمن دیابت آمریکا (ADA) توصیه می کند که از قانون ۱۵-۱۵ پیروی کنید:
- ۱۵ گرم کربوهیدرات مصرف کنید.
- ۱۵ دقیقه صبر کنید و سطح قند خون را دوباره بررسی کنید.
- اگر قند خون هنوز زیر ۷۰ میلی گرم در دسی لیتر است، این روند را تکرار کنید.
- اگر قند خون به ۷۰ میلی گرم در دسی لیتر رسید، یک وعده یا میان وعده ی کوچک بخورید تا از افت مجدد آن جلوگیری کنید.
همچنین توصیه می شود که موارد افت سطح قند خون را با مقدارشان ثبت کرده و در مورد آن ها با پزشک خود صحبت کنید.غذاهای بالقوه برای خوردن یا نوشیدن که حاوی ۱۵ گرم کربوهیدرات هستند عبارت اند از:
- یک استکان آب میوه یا نوشابه
- قرص های گلوکز
- یک قاشق غذاخوری شکر یا عسل
- ۳ عدد آب نبات
تزریق گلوکاگون
در موارد شدید افت قند خون، شما برای درمان نیاز به کمک پزشکی دارید، یعنی تزریق گلوکاگون.مراحل تزریق گلوکاگون:
- گلوکاگون به بازو، ران یا باسن فرد تزریق شود.
- فرد باید ظرف حداکثر ۵-۱۵ دقیقه به هوش بیاید. ضمناً در این حالت ممکن است استفراغ کند.
- با یک پزشک تماس بگیرید یا فرد را به بیمارستان منتقل کنید تا متخصصان مراقبت های پزشکی بتوانند وی را تحت نظر بگیرند.
افراد دیابتی باید در مورد نحوه استفاده از کیت اورژانس با پزشک خود صحبت کنند. آن ها همچنین باید به طور مرتب تاریخ انقضای داروی گلوکاگون خود را بررسی کنند و تجهیزات تزریق خود را از نظر آسیب دیدگی چک کنند.
شما همچنین در صورت ابتلا به دیابت باید اعضای خانواده و همکاران خود را در مورد نحوه تزریق اضطراری گلوکاگون آموزش دهید. اگر تزریق نتیجه نداد یا سرنگ معیوب بود، نزدیکان شما باید سریعاً با اورژانس تماس بگیرند.
عوارض افت قند خون
اگر فردی به دلیل دیابت یا سایر مشکلات پزشکی، به طور منظم دچار افت سطح قند خون شود، او در معرض خطر بروز عوارض شدیدی قرار دارد.عوارض طولانی مدت و کوتاه مدت افت دائمی قند خون می تواند شامل موارد زیر باشد:
- تغییر در کیفیت زندگی
- کمبود خواب
- مشکلات کلیوی
- مشکلات مربوط به جریان خون در مغز
- اختلال عملکرد شناختی
- حمله قلبی
- از دست دادن بینایی
- کما
چه موقع باید به پزشک مراجعه کنید؟
در شرایط زیر تماس با پزشک از اهمیت زیادی برخوردار است:
- تجربه کردن علائم افت قند خون حتی پس از مصرف غذا یا نوشیدنی شیرین
- تجربه ی علائم شدیدی، به عنوان مثال، از دست دادن هوشیاری
- تجربه ی دوره های مکرر افت قند خون
دیابت نوع ۱ و نکات مهم در مورد آن
