بالا رفتن سن در کنار فرآیند فرسایش تدریجی و مستمر ضربه گیرهای طبیعی بدن یا همان دیسک های بین مهره ای ستون فقرات باعث ضعیف شدن پایین کمر می شود. وقتی دیسک های ستون فقرات آسیب می بیند، کمردرد شدیدی شروع می شود که ممکن است رو به پایین در عصب های کشیده شده در امتداد پا منتشر شود. علائم فتق دیسک گاهی بدون هیچ علت مشخصی بروز می یابد و گاهی نیز در اثر تقلای شدید برای بلند کردن بارهای سنگین شروع می شود. درد ناشی از فتق دیسک کمر ممکن است کوتاه مدت باشد یا بیش از شش هفته طول بکشد؛ سیستم دفاعی طبیعی بدن در این مدت سعی می کند تا آسیب ناشی از بیماری فرسایشی دیسک را برطرف کند. درد در طول حمله کمردرد بر عصب های مجاور هم اثر می گذارد و باعث گرفتگی و اسپاسم دردناک در ناحیه پایین کمر، از جمله پا و پایین پا می شود. بیماران ممکن است هنگام ایستادن دچار بی حسی یا ضعف شوند. علائم فتق دیسک معمولاً فقط یک سمت بدن را درگیر می کند. درد در 48 نخست حمله کمردرد معمولاً بیشترین شدت را دارد.
میزان ابتلای افراد به بیماری دیسک کمر چقدر است؟
در هر سال از هر هزار نفر جمعیت برحسب نژاد و نوع کار و شیوه زندگی بین ۵ تا ۲۰ نفر مبتلا به پارگی دیسک کمر می شوند. به طور متوسط از هر هزار نفر جمعیت سالانه ۱۲ نفر به بیماری پارگی مبتلا می شوند. مردان دو برابر زنان به بیماری دیسک کمر مبتلا می شوند. یعنی در یک کشوری ۸۰ میلیونی سالانه تقریباً یک میلیون نفر مبتلا به پارگی دیسک کمر می شوند. تقریبا ۸۰ درصد کسانی که به پارگی دیسک کمر مبتلا می شوند با درمان های جراحی ، غیر جراحی بهبود پیدا می کنند و در حدود ۲۰ درصد افرادی که دچار دیسک کمر هستند یا تنگی کانال نخاعی هستند نیاز به درمان های غیر جراحی دارند. امروزه ترس از جراحی در ایران به صورت یک تابو عمومی درآمده است که صحیح نیست. زیرا بیماری که به درمان های غیر جراحی پاسخ ندهند، قاعدتاً باید جراحی شوند و در صورتی که جراحی نشوند، ممکن است نقص عصبی به صورت فلج شدن در اندام های تحتانی و یا اختلال در کنترل ادرار و مدفوع ،یا اشکال در شیوه زندگی برای بیمار پیش آید. در بیماریهای جراحی یک زمانی وجود دارد که جراحی موثر است و خارج از آن زمان دیگر جراحی اثر زیادی ندارد. این زمان را اصطلاحاً "زمان طلایی جراحی" می نامند و این زمان طلایی جراحی در دیسک کمر بین ۱ تا ۲ ماه است و قاعدتاً پس از آن اعمال جراحی نتیجه زیاد خوبی را دربرندارد. بنابراین بیمارانی که به درمان های غیر جراحی پاسخ نمی دهند باید در اولین فرصت عمل جراحی کنند، زیرا در غیر این صورت زمان طلایی یعنی زمانی که جراحی می تواند برای بیمار کاری را انجام دهد را از دست می دهند و دیگر عملاً بیماری غیرقابل درمان می شود. متاسفانه اکثر بیماران مبتلا به دیسک کمر این زمان را از دست می دهند . یعنی زمانی جراحی می کنند که عملاً جراحی کمک زیادی به بیمار نمی کند .
عوارض درمان نکردن دیسک کمر بیرون زده چیست؟
نخاع شما تا بخش انتهایی کانال نخاعی، امتداد ندارد. دقیقا زیر کمرتان، به گروهی از ریشه های عصبی بلند(کودا اِکویینا)که شبیه دم اسب است، تقسیم می شود. فتق دیسک به ندرت می تواند کل کودااکویینا را تحت فشار قراردهد. کودااکویینا متشکل از اعصاب حرکتی است که تحریکات عضلات ارادی را از مغز و تحریکات عضلات غیرارادی یا خودمختار را از نخاع تامین می کند. زمانی که فشار ناشی از فتق دیسک کمری، اعصاب حرکتی کودااکویینا را تحت تاثیر قرار می دهد، تحریکات عصبی که به عضلات ناحیه ران، ساق و پا می روند، قطع می شود. نتیجه آن می تواند ضعف عضلات باشد. اگر درمان نشود، فشار مداوم برروی اعصاب کودااکویینا می تواند منجر به فلجی شود. به منشور کمک به پیشگیری از فتق دیسک از فیزیوتراپی، ورزش و جراحی استفاده خواهدکرد تا ضعف دائمی یا فلجی جلوگیری شود.
راه ها و روش های درمان دیسک کمر
معمولاً در ۶ هفته نخست پس از بروز علائم درمان ها، مدالیته ها و داروهای مختلف به منظور کاهش درد ناشی از فتق دیسک و ایجاد فرصت لازم برای التیام دیسک امتحان می شود. برآمدگی دیسک به مرور زمان از بین می رود و بدن این برجستگی را مجدد جذب می کند. فروکش کردن علائم در این بازه زمانی ۶ هفته ای بیانگر مفید بودن ادامه دادن درمان غیرجراحی و عمل بسته دیسک است.
درمان غیرجراحی محافظه کارانه نخستین اقدامی است که به روش های گوناگون به منظور درمان فتق دیسک انجام می شود. خوشبختانه ۸۰ درصد مراجعین دچار کمر درد با بهره گیری از این روش ها پس از ۶ هفته بهبود می یابند و می توانند فعالیت های معمول روزانه را ازسربگیرند.
درمان های غیرجراحی
- تجویز داروهای ضدالتهابی مانند ایبوپروفن (مورتین، ادویل) یا ناپروکسین (الیو) درمان اولیه فتق دیسک کمری محسوب می شود. این داروها در تسکین درد و التهاب ناشی از این عارضه مؤثراند که توسط متخصص دیسک کمر تجویز می شوند.
- برنامه های توانبخشی: برنامه های توانبخشی با هدف بهبود مشکلات ناشی از فتق دیسک طرح ریزی می شود.
- ورزش و تمرین: تمرین های اصلاحی بخشی از برنامه درمان فتق دیسک است. به کمک این تمرین های پیشگیرانه و ایمن انجام دادن فعالیت های جسمی می توان درد را کاهش داد، از بروز مشکل در آینده جلوگیری کرد و سلامت کمر را در درازمدت تضمین کرد.
- درمان با اوزون: درمان با اوزون برای تمام مشکل های فتق دیسک مفید است.
- تراکشن یا کشش: کشش ستون فقرات فشار روی ستون فقرات را کاهش می دهد. این درمان را می توان با استفاده از دستگاه مخصوص تراکشن یا به صورت دستی انجام داد.
- درمان های جایگزین: درمان های جایگزین و مکمل مانند طب سوزنی، فشار درمانی و ماساژ برای کاهش درد فتق دیسک پیشنهاد می شود.
- بریس یا کمربند طبی: پزشک گاهی از بیمار می خواهد تا در شروع درمان برای تسکین کمر درد از بریس یا کمربند طبی نرم و منعطف استفاده کند، اگرچه این روش فتق دیسک را التیام نمی دهد.
درمان های جراحی دیسک کمر
استخوان هایی (مهره ها) که ستون فقرات در ناحیه کمر را تشکیل می دهند، روی دیسک های اسفنجی بالش مانند کوچک قرار گرفته اند. هنگامی که این دیسک ها سالم باشند، می توانند به عنوان جذب کننده شوک برای ستون فقرات عمل کرده و انعطاف پذیری ستون فقرات را امکان پذیر نمایند. اما زمانی که یک دیسک آسیب ببیند، ممکن است متورم شده یا باز شود. در اصطلاح به این مشکل فتق دیسک گفته می شود.
جراحی بسته
از میان روش های نام برده شده تنها سودمندی جراحی بسته در کاهش علائم به اثبات رسیده است. مطالعات انجام شده بیانگر موفقیت ۴۲ تا ۵۶ درصدی تزریق در فضای اپیدورال بر روی بیمارانی است که با بهره گیری از دیگر درمان های غیرجراحی در مدت ۶ هفته یا بیشتر بهبود نیافته اند.
جراحی باز
در صورت ملایم بودن علائم و عدم احتمال تشدید شدن علائم نیاز به جراحی نخواهد بود. بااین حال اگر نشانه ها حاکی از افزایش فشار روی اعصاب نخاعی باشد، چاره ای جز انجام جراحی، آن هم به صورت فوری، نخواهد بود. پزشکان پیش از اتخاذ این تصمیم وجود نشانه های ضعف در عضله های پا، درد مداوم و نقص عملکرد روده یا مثانه را بررسی می کنند.
درمان جراحی فتق دیسک کمری یا بیرون زدگی دیسک کمر شامل روش های زیر می شود:
- لامینکتومی و دیسککتومی
- میکرودیسککتومی
- فیوژن (خشک کردن یا الحاق) خلفی مهره های کمری
بهبود و پیشگیری دیسک کمر
از هر ۱۰ نفر ۸ نفر در مرحله ای از حیات خود کمر درد را تجربه خواهد کرد که خوشبختانه در اکثر موارد پس از گذشت ۶ هفته بهبود می یابد. نگرش ذهنی مثبت، فعالیت منظم و بازگشت سریع و ایمن به محل کار نقش مهمی در بهبود و درمان دیسک کمر دارند. چنانچه انجام کار معمول در ابتدا ممکن نباشد، بهتر است فعالیت را با ایجاد تغییر در وظایف شغلی (سبک یا محدود کردن مسئولیت ها) شروع کرد. پزشک راهنمایی ها و دستوهای لازم را در خصوص نحوه فعالیت در این مدت محدود در اختیار بیمار قرار می دهد.
نکات کلیدی در پیشگیری از بروز مجدد این مشکل عبارت اند از:
- بلند کردن اشیاء به شیوه صحیح
- حفظ حالت اندامی مناسب در زمان نشستن، ایستادن، حرکت کردن و پیگیری برنامه تمرینی مفید برای تقویت عضله های ضعیف شکم و مؤثر در جلوگیری از آسیب دیدگی مجدد
- رعایت نکات کارپژوهی (ارگونومیک) در محل کار
- نگه داشنن وزن و توده بدون چربی بدن در حد سالم
- داشتن نگرش مثبت و مدیریت استرس
- عدم استعمال دخانیات
روش های درمان خانگی دیسک کمر
چنانچه درد فتق دیسک ملایم باشد، کاهش التهاب به تسکین درد کمک می کند. برای مثال گذاشتن پد گرمایی یا کیسه یخ روی ناحیه دردناک روش موثری برای تسکین موقتی درد و کاهش التهاب است. دو بار در روز به مدت 10 ـ 15 دقیقه روی شکم دراز بکشید و یک یا دو بالش را زیر مفاصل ران بگذارید. اگر دردتان بعد از امتحان کردن این درمان های خانگی آرام نشد، حتماً به متخصص طب فیزیکی مراجعه کنید تا معاینه کاملی را انجام بدهند.متخصصین روش های محافظه کارانه تری را در زمان شروع درد برای تسکین درد کمر توصیه می کنند؛ در ادامه این روش ها را توضیح می دهیم.
کیسه یخ
توصیه می شود که در 48 ساعت نخست حمله درد از کیسه یخ برای رفع التهاب استفاده کنید. ماساژ با یخ به آهسته شدن تکانه های عصبی و رفع التهاب کمک می کند و به این ترتیب مانع از گرفتگی عضلات می شود. کمپرس سرد باعث منقبض شدن رگ ها می شود و وقتی کمپرس برداشته می شود، خون دوباره ناحیه دردناک را پر می کند و به این ترتیب فرآیند تسکین درد و التیام بافت آسیب دیده تسریع می شود.
شل کننده های عضلانی
پزشک داروهای شل کننده عضلانی را برای یک دوره کوتاه مدت تجویز می کند. از پرکاربردترین شل کننده های عضلانی می توان به باکلوفن، کلرزوکسازون، سیکلوبنزاپرین، دانترولن، دیازپام و متاکسالون اشاره کرد.
گرما درمانی
پد حرارتی، کیسه آب گرم، بستن با پارچه گرم و حتی حمام آب داغ در دو روز نخست حمله درد برای رفع گرفتگی عضلات مفید است. گرما باعث کشیده شدن بافت های نرم، اتساع رگ و کاهش سیگنال های درد می شود و به این ترتیب درد و ناراحتی را تسکین می دهد.
گرما درمانی و سرما درمانی متناوب
گرما درمانی و سرما درمانی متناوب به تسهیل فرآیند بهبود کمک می کند. به بیماران توصیه می شود که فعالیت های سبک را هر چه سریع تر شروع کنند تا دچار درد و خشکی مفصل نشوند.تزریق استروئید در فضای اپیدورال درمان درازمدتی برای تسکین درد فتق دیسک کمر است.
مطالعات نشان می دهد که تزریق اپیدورال برای بیمارانی که به دلیل فتق دیسک و تنگی کانال نخاعی دچار درد سیاتیک شده اند، مفید است. درد بیماران تا یک سال بعد از تزریق به نصف تقلیل می یابد.اگر از کمردرد مزمن رنج می برید، ممکن است پزشک عمومی شما را به متخصص درد معرفی کند. پزشکان روش های مدیریت درد غیرتهاجمی و جامع را برای عارضه های مزمن مختلف توصیه می کنند.
دقت در حرکات
بسیار مهم است که فشار روی دیسک را به حداقل برسانید. از پوشیدن کفش پاشنه بلند، خوابیدن روی شکم و ایستادن یا نشستن طولانی مدت خودداری کنید. هنگام بلند کردن بارهای سنگین خم نشوید و به جای کمر از زانوها و لگنتان استفاده کنید. از خم شدن و دراز کردن مکرر دست پرهیز کنید. همچنین سعی کنید که در زمان نشستن یا ایستادن حالت اندامی مناسبی داشته باشید.
بیماری دیسک کمر هم در مردان و هم زنان تقریبا با شدت مساوی مشاهده می شود . بعضی از منابع معتقدند در مردان ۳۰تا ۵۰ساله فتق دیسک کمر کمی بیشتر دیده می شود. متاسفانه ما روز به روز با سونامی افزایش شیوع و کاهش سن ابتلا به کمر درد به علت دیسک کمر مواجه هستیم. امیدواری این مطلب با توجه به مواردی که به آن اشاره شده کمک شایانی در راستای بهبودی بیماری دیسک کمر کرده باشد.
دیسک کمر چیست؟
