در بندر قشم، کنگ، عمان، راس الخیمه، جزیره هرمز و مناطق دیگر حاشیه خلیج فارس، دیوارهایی قطور دیده می‌شود که در واقع مهم‌ترین آثار بازمانده از روزگار استثمار سواحل و جزایر خلیج فارس هستند. استعمارگران پرتغالی پس از اشغال بخش‌هایی از جزایر خلیج فارس، قلعه‌هایی را ساختند که امروزه بخشی از آن‌ها پا برجا است. در میان این مجموعه قلعه در جنوب ایران، قلعه‌های پرتغالی در هرمز، قشم و چابهار از بقیه معروف‌تر هستند.
یادگارهای پرتغالی‌ها به جذابیت‌های توریستی تبدیل شده‌اند که هر ساله هزاران گردشگر را به سوی خود جذب می‌کند. در ادامه به بررسی قلعه پرتغالی‌های قشم می‌پردازیم؛ یکی از مشهورترین جاذبه های گردشگری قشم که نام آن برای هر یک از گردشگران جزیره آشنا است.
قلعه پرتغالی‌های قشم در سال 1507 میلادی به فرمان آلفونسو آلبرکرک، دریانورد پرتغالی در جزیره قشم احداث شد. این قلعه در سال 87 توسط احسان یغمایی از زیر خاک بیرون آورده شد. در پی وقوع زلزله 5/9 ریشتری بهار 1379، کاوش در بخش درونی دیوار شرقی قلعه به‌دلیل تخریب فراوان، ناکام ماند. در کاوش‌های قلعه پرتغالی‌ها تعدادی ظروف چینی متعلق به چین، شیشه‌های ساخت ونیز و توپ‌های جنگی یافت شده بود.
کاربرد اصلی قلعه، انباری بزرگ یا محلی برای نگهداری مهمات و سلاح بود و در مواقع اضطراری پشتیبانی دژهایی چون دژهای هرمز، قشم و لارک را به عهده داشت. آب مصرفی قلعه را آب باران و آب چاه تامین می‌کردند که توسط کانالی زیرزمینی در برکه‌ها و حوض‌های قلعه نگهداری می‌شد.
از دوره استعمار پرتغال بر برخی بنادر و جزایر جنوبی ایران آثاری جز چند قلعه تاریخی باقی نمانده است؛ قلعه‌هایی مستحکم که برای حفاظت از نظامیان پرتغالی در برابر شورش احتمالی بندرنشینان ایرانی ساخته شده بودند. قلعه‌ها حضور این استعمارگران را در جنوب ایران و سیطره آن‌ها را بر تجارت دریایی این منطقه برای بیش از 110 سال تضمین کردند. این دوره از سال 1514 تا 1623 میلادی به طول انجامید. آلفونسو آلبرکرک، جزایر دهانه خلیج فارس را تصرف کرد و از این طریق بر راه بازرگانی دریایی بین هند و اروپا تسلط یافت. چیرگی پرتغالی‌ها بر این آبراه مهم دریایی 110 سال طول کشید. حدود یک قرن پرتغالی‌ها به ساختن دژها و استحکاماتی پرداختند که از آن جمله دژهای هرمز، قشم و لارک هستند. سرانجام در سال 1623 میلادی، این قلعه و دیگر پایگاه‌ها را در دهانه خلیج فارس، یکی از سرداران صفوی با نام امام‌قلی خان تصرف کرد و ایرانیان تا امروز براین پرارزش‌ترین آبراهه دنیا چیره هستند.متاسفانه امروزه شاهد تخریب بیش از اندازه‌ی این اثر تاریخی هستیم. رییس واحد میراث فرهنگی اداره کل گردشگری قشم در این زمینه گفت:
قرار بود قلعه پرتغالی‌های قشم مرمت شود و سازمان میراث فرهنگی کشور به‌دنبال اجرای این طرح بود. زمانی که موضوع مرمت توسط پرتغالی‌ها مطرح شد آن‌ها طرحی را در این زمینه ارائه کردند که بیشتر طرح بازسازی بود تا مرمت و مرمت‌کاران ایرانی انتقاداتی به آن داشتند ولی در نهایت موضوع به جایی ختم شد که ایران اجازه مرمت را به پرتغالی‌ها نداد.
قشم آب‌وهوایی گرم و مرطوب دارد، به‌گونه‌ای که رطوبت نسبی همیشه در تمام فصول در اینجا بالاست. درنتیجه هر فصلی مناسب سفر به این جزیره و لذت‌بردن از جاذبه‌های آن نیست. ازآنجایی‌که قلعه پرتغالی ها یک بنای روباز است، فصل تابستان به‌هیچ‌وجه به شما توصیه نمی‌شود.
از طرفی دیگر، بهترین زمان برای سفر به جزیره، از اواخر پاییز تا اوایل بهار است. این بازه زمانی می‌تواند فرصت خوبی برای دیدار شما از قلعه باشد. اگر زیاد تحمل شلوغی را ندارید، بهتر است تا در ماه‌های دی و بهمن به قلعه پرتغالی ها قشم بیایید؛ زیرا این بنای تاریخی معمولاً در فصل بهار و ایام نوروز مملو از مسافرانی است که برای سفر به جزیره قشم آمده‌اند.
قلعه پرتغالی ها از جاهای دیدنی قشم است که درجه سختی زیادی ندارد و به لطف زمین مسطح و هموار آن، هر مسافری در هر سنی و با هر وضعیت بدنی می‌تواند از آن دیدن کند. اگرچه برخی از نقاط قلعه سطوح سنگلاخی و ناهموار دارد، اما بیشتر جاهای آن از درجه سختی متوسطی دارد. البته بالارفتن از استحکامات قلعه پرتغالی ها برای تماشای منظره زیبای دریا، نیازمند حداقل توان جسمی مناسب است.
از مبدا تا قشم : اگر قصد ندارید با سفر هوایی راهی این جزیره شوید، بهتر است با خودرو خود را به بندر لنگه (حدود 15 ساعت از تهران) و سپس به بندر خمیر برسانید. بندر پهل (پل) را بیایید. در این بندر به‌صورت شبانه‌روزی لندینگ کرفت (یک شناور دریایی با وظیفه جابه‌جایی انسان‌ها و خودروها در سواحل) برای انتقال خودروی شما به اسکله لافت در جزیره قشم وجود دارد. فاصله دریایی اسکله پل تا اسکله لافت حدود 1800 متر است. اگر خودروی شخصی نداشتید، برای سفر به قشم، می‌توانید با اتوبوس یا قطار به بندرعباس بروید و از آنجا با یک لنج خود را به قشم برسانید. این مسیر حدود 20 دقیقه زمان می‌برد.
از قشم تا مقصد: پس از رسیدن به قشم، به‌سمت شرق جزیره و بندر ذاکری بروید. بعد از رسیدن به میدان ولایت، در اولین خروجی بپیچید و به‌سمت خیابان باهنر بروید. در این مسیر پیش برانید تا به میدان امام خمینی برسید. با طی اندکی راه، وارد بلوار ژئوپارک خواهید شد. کمی پیش بروید تا تابلو قلعه پرتغالی‌ها را ببینید. در ادامه مسیر از بلوار خارج خواهید شد و با عبور از چند کوچه و پرس‌و‌جو از افراد محلی، به قلعه خواهید رسید.
قلعه پرتغالی ها قشم یکی از دیدین‌های جذاب ایران است. ایران زیبای ما همچون کسی است که رمز و رازها و داستان‌های فراوانی را در سینه خود نهان دارد. قلعه پرتغالی‌ها در واقع قلعه‌ای بسیار وسیع با معماری محکم و تنومندی است که در بیشتر نواحی خلیج فارس وجود دارد. در این قلعه هم انبار جنگ‌افزارها وجود داشته است و هم در آن کلیسا و تالار و زندان تعبیه شده بود.
