دوران نامزدی به چه دورانی گفته میشود؟
نامزدی وعده ازدواج یا قراردادی است بین دو نفر که به منظور ازدواج در آینده بسته میشود ولی ایجاد علقه ی زوجیت نمیکند. در واقع اولین مرحله ای که پیش از عقد ازدواج بین زن و مرد انجام میشود نامزدی است. این دوره دوره ای است که مراسم خواستگاری در آن انجام شده ولی هنوز خطبه عقدی بین طرفین جاری نشده است. لذا باید توجه کرد که از لحاظ قانونی طبق ماده ۱۰۳۰ تا ۱۰۴۰ قانون مدنی این دوران که هنوز رابطه زوجیت تشکیل نشده است با دوران عقد یعنی حدفاصل وقوع عقد نکاح و شروع زندگی مشترک را نباید باهم اشتباه گرفت. بنابراین هر یک از زن و مرد، تازمانی که عقد نکاح جاری نشده است میتوانند از ازدواج امتناع کند و طرف دیگر نمیتواند به هیچ وجه او را به ازدواج اجبار کند.
وضعیت هدایا در دوران نامزدی
سوالی که این روزا زیاد مطرح می شود این است که وضعیت هدایا در دوران نامزدی در صورت طلاق به چه صورت است؟ از جمله مشکلات بسیاری که افراد بعد از بهم خوردن قرار ازدواج یا اصطلاحا نامزدی و نیز طلاق در دوران عقد مطرح می کنند، مشکلاتی مثل چگونگی پس گرفتن هدیه های نامزدی و هدیه های دوران عقد است (مانند حلقه نشان و ازدواج، آینه و شمعدان، سرویس طلا و…) که اصولاً هم گران قیمت می باشند. ” اما نکته قابل توجه اینکه اگر وصلت به دلیل فوت یکی از نامزدها به هم بخورد و منجر به ازدواج نشود قیمت هدایا قابل مطالبه نیست. اما زمانی که عین هدایا موجود باشد قابل مطالبه است. بنابراین باید بین هدایایی که عین آنها موجود است و هدایایی که از بین رفته تفاوت قائل شد.” نکته مهم دیگر اینکه اگر در دوران نامزدی یکی از نامزدها فوت کند از مقررات مذکور نمی توان استفاده کرد و مواد مذکور در خصوص استرداد هدایای نامزدی صرفاً مختص دوران نامزدی است نه دوران عقد. مثال : چنانچه احراز شود که تحویل طلا و جواهرات خریداری شده برای زوجه به عنوان هبه یا عاریه در اختیار طرف مقابل گذاشته شده است ،
در صورت اول با توجه به ماده (۸۰۳ ) قانون مدنی و رعایت بندهای ذیل آن و در صورت دوم با در نظر گرفتن مقررات مربوط به عاریت قابل استرداد است.دوما اگر ثابت شود که اشیای مذکور به صورت هبه معوض رد و بدل شده است در این صورت قابل استرداد نخواهد بود. با این وصف که اگر زوج هدایایی را که در دوران عقد خریده و هبه کرده است و فاکتور خرید آنها را در اختیار دارد می تواند دادخواست رجوع از هبه و استرداد طلا را به طرفیت زوجه تقدیم دادگاه کند البته به شرط آنکه هبه معوض نبوده و عین مال هبه داده شده هنوز در مالکیت و اختیار زوجه باشد که در این صورت قابل استرداد است.
انواع هدایای دوران نامزدی
گر نامزدی منجر به وصلت و عقد نکاح شود، برای استرداد هدایا باید به عمومات یعنی مقررات عقد هبه موضوع مواد ۷۹۵ الی ۸۰۷ قانون مدنی مراجعه کرد.یکی از مواردی که بر طبق بند ۲ ماده ۸۰۳ قانون مدنی، رجوع به هبه امکان پذیر نیست، موردی است که هبه معوض باشد. استرداد هدایای دوران نامزدی به دو دسته هدایای مصرف شدنی و هدایای غیرمصرفی تقسیم میشود .
- هدایای مصرف شدنی: هدایای دوران نامزدی اصولاً به دو بخش تقسیم میشود هدایایی که با مصرف کردن از بین می رود مانند عطر ، مواد خوراکی، پوشاک، گل، میوه، شیرینی و غیره.زیرا این هدایای مصرف شدنی به منظور بهره مند شدن و مصرف کردن به طرف مقابل داده میشود. از این رو عادتا این هدایا نگه داشته نمی شود و به مصرف میرسد. بنابراین در صورت به هم خوردن نامزدی نمی توان این هدایا یا قیمت آنها را مطالبه کرد.
- هدایای غیرمصرفی: دسته دوم هدایایی است که به صرف استفاده کردن از بین نمی رود مانند طلاجات و زیورآلات و یا اموال غیر منقول مانند زمین و یا آپارتمان. این گونه هدایا که معمولا نگهداری میشوند و با یکبار مصرف از بین نمی روند قابل استرداد هستند. اگر این هدایا موجود باشند عین آنها قابل استرداد است و در صورت تلف شدن یعنی زمانی که بدون تقصیر فرد باشد قیمت هدایا قابل استرداد نیست. به طور مثال هنگامی که طلاجات به سرقت رود . اما اگر در اثر تقصیر فرد باشد، یعنی شخص آنها را گم کند قیمت آنها قابل مطالبه است.
در قانون مدنی هم به صراحت در ماده ی ۱۰۳۷ بیان شده است کلیه هدایای دوران نامزدی در صورت عدم وصلت و به هم خوردن رابطه می بایست به طرف مقابل باز پس داده شود ولی هدایایی که بدون تقصیر از بین رفته باشند قابل استرداد و قابل مطالبه نخواهد بود.
پس به طور کلی میتوان دسته اول هدایا را که مصرف شدنی هست را غیر قابل مطالبه و دسته دوم را که مصرف شدنی نیست را قابل مطالبه دانست.
استرداد هدایای دوران نامزدی که منجر به ازدواج شده است؟
یکی از مواردی که بر طبق بند ۲ ماده ۸۰۳ قانون مدنی امکان رجوع به هبه را امکان پذیر می کند موردی هست که هبه معوض باشد. توجه داشته باشید که عوض هبه می تواند مادی یا معنوی باشد. در واقع نظر غالب در رویه قضائی این است که با وقوع عقد نکاح دیگر امکان رجوع به هدایای نامزدی میسر نیست زیرا قضات محترم عقد نکاح را عوض معنوی هدایای داده شده در نظر می گیرند که با این وصف هبه معوض محسوب می شود اما غیر قابل رجوع.
در این مورد بر طبق قانون هر یک از نامزدها و نه والدین آنها می تواند اگر نامزدی به هم بخورد و منجر به ازدواج نشود هدایایی را که به طرف دیگر یا والدین او داده شده مسترد کنند. در این صورت اگر بخشی از هدایا موجود نباشد قیمت آنها پرداخت می شود.
روند رسیدگی به دادخواست استرداد هدایای نامزدی
در خصوص مطرح کردن دادخواست مطالبه هدایای دوران نامزدی توسط وکیل خانواده روند رسیدگی به این صورت است که هر یک از طرفین این اختیار را دارند که نسبت به طرف مقابل دادخواست خود را طرح نمایند و هدایای خود را مطالبه نمایند. اما در مرحله اول می بایست الزاماً دلیل و مدارکی که دال بر مالکیت و خرید هدایا می باشد را به محکمه ارائه کرده و در ادامه دلایل و مستنداتی که آن هدیه به طرف مقابل اعطا شده نیز می بایست ضمیمه دادخواست نمایند. دادگاه هم در این موارد ضمن بررسی اسناد مالکیت در صورتیکه اعطای هدیه محرز و مشخص و موجود باشد ، حکم به استرداد عین اموال و در صورت عدم وجود عین هدایا حکم به پرداخت قیمت آنها خواهد داد. مگر آنکه هدایا جزو اموال مصرف شدنی باشد و بدون تقصیر طرف مقابل از بین رفته باشد که در این خصوص دادگاه صالح شورای حل اختلاف مخصوص دعاوی خانوادگی و یا دادگاه خانواده محل اقامت خوانده دعوا می باشد و با توجه به عدم برقراری رابطه زوجیت دادخواست صرفاً می بایست در محل اقامت طرف مقابل مطرح شود.
مدارک مورد نیاز جهت استرداد هدایای نامزدی
بسیار تصور می کنند همان طور که قوانینی برای پس گرفتن هدیه های دوران نامزدی وجود دارد، مقرراتی را هم برای استرداد هدایای بعد از عقد لازم الاجرا کرده اند، اما باید بگوییم که نمی توان بعد از عقد هدیه های داده شده را پس گرفت. هدیه هایی که بعد از عقد به فرد مورد نظر داده می شود، به عنوان هدایای عقد هبه شناخته می شود. هبه به عقدی گفته می شود که یک نفر به اختیار خود و به صورت رایگان مالی را در اختیار فرد دیگر قرار می دهد.از جمله مدارکی که برای ثبت دادخواست مطالبه هدایای دوران نامزدی نیاز است به شرح زیر است.
- ارائه فاکتورها و دلایل موجود بر مالکیت آن اموال
- مدارک و مستندات اعطای آن هدایا به طرف مقابل که در این موارد شهادت شهود از جمله دلایل مورد استناد به حساب می آید.
لازم به ذکر است مطرح کردن این دادخواست مانند دعاوی دیگر نیازمند این است که فرد در سامانه ابلاغ الکترونیک ثنا ثبت نام کند و دادخواست خود دا از طریق دفاتر خدمات قضایی ارسال نماید. اما دقت نمایید که با مراجعه به وکیل دادگستری در جهت پیگیری موضوع می توان در سرعت بخشیدن روال پرونده و تضمین احقاق حق موثر تاثیر بسزایی گذاشت .
ماهیت حقوقی هدایای نامزدی چیست؟
ماهیت حقوقی هدایای نامزدی با هدایای پس از عقد که از طرف خانم و آقا و یا بستگان به آن ها داده می شود تا حدودی متفاوت است. مواد ۱۰۳۷ و ۱۰۳۸ قانون مدنی به ترتیب چنین بیان نموده است که: «هریک از نامزدها می تواند درصورت به هم خوردن وصلت منظور، هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است مطالبه کند. اگر عین هدایا موجود نباشد، مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتاً نگاه داشته می شود مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.»« مفاد ماده قبل، از حیث رجوع به قیمت در موردی که وصلت منظور در اثر فوت یکی ازنامزدها به هم خورد محسوس نخواهد بود.» اما قوانین خاصی تحت این عنوان در رابطه با هدایا بعد از عقد نکاح یعنی زمانی که ازدواج به صورت ثبت رسمی باشد، نیست زیرا به نظر می رسد تقدیم این نوع هدایا به نوعی از مصادیق عقد سنتی هبه به شمار می رود. ( هبه نوعی بخشش بدون عوض است) . برای همین در ادامه مقاله به بررسی مقررات قانون مدنی راجع به عقد هبه می پردازیم تا موضوع هدایای پس از عقد نکاح نیز روشن گردد.
شرایط پس گرفتن هدایای دوران نامزدی
اگر هدیه های مورد نظر دارای این ویژگی ها باشد، قابلیت شکایت برای پس گرفته شدن را دارند یعنی اگر قبل از عقد نکاح از طرف خانم یا آقا یا مادر یا پدر آن ها ( تفاوتی در هدیه دهنده نیست ) هدایایی به طرف دیگر داده شده است، همه آنها قابل مطالبه نیست. بلکه تنها تحت شرایط زیردطرف اهداکننده می تواند آن ها را مطالبه کند.
- وصلت منظور به هم خورده و قرار نباشد ازدواج صورت بگیرد. دراین صورت هدایایی که هریک از طرفین به طرف دیگر یا پدر و مادر او داده است قابل مطالبه و پس گرفتن خواهدبود.
- این هدایا به منظور و در راستای وصلت طرفین و نه به انگیزه دیگری تقدیم شده باشد. (مثلا هدیه ای برای تولد یا روابط خانوادگی صرف تقدیم نشده باشد.)
- اگر خود هدایا موجود باشد، خود قابل مطالبه و پس گرفتن است اما اگر خود هدیه موجود نیست، صرفاً قیمت هدایایی قابل مطالبه است که طبق عرف نگه داشته می شوند. مثلاً هدایایی مصرف شدنی که با مصرف خود آن از بین می رود (مثل لباس یا عطر) که شامل این شرط نمی شود.
- قیمت هدایای نگه داشتنی (آنهایی که با مصرف از بین نمی روند مثل طلا) اما از بین رفته اند ( مثلا گم شده اند) درصورتی قابل مطالبه است که هدیه گیرنده به طور عمد آن ها را از بین نبرده باشد.
- ازدواج به خاطر فوت خانم یا آقا بهم نخورده باشد.
استرداد طلا و جواهرات در طلاق توافقی
در مقاله های قبلی در طلاق توافقی گفتیم که زوجین میبایست در تمامی زمینه ها توافق داشته باشند که یکی از این توافق ها، توافق بر سر هدایا و طلاها است و دادگاه هم به این موضوع احترام می گذارد. اما اگر زوجین در این مورد به توافق نرسند، می توانند ادعای خود را در ضمن دادخواست مربوط، به دادگاه خانواده ارائه دهند و درخواست استرداد هدایا و طلاها را مطرح نمایند.
ماهیت حقوقی هدایای دوران عقد چیست؟
همانطور که گفته شد، در مورد هدایای پس از عقد نکاح (ازدواج به صورت ثبت رسمی) قوانینی با عنوان هدایای پس از عقد نکاح در قانون مدنی و سایر قوانین به چشم نمی خورد. اما به نظر می رسد تقدیم این نوع هدایا از مصادیق عقد سنتی هبه ( یعنی نوعی بخشش بدون عوض) است. برای همین، به بررسی مقررات قانون مدنی راجع به عقد هبه می پردازیم تا موضوع هدایای پس از عقد نکاح نیز روشن گردد.ماده ۷۹۵ قانون مدنی چنین بیان داشته است «هبه عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را مجاناً به کس دیگری تملیک می کند تملیک کننده واهب، طرف دیگر را متهب، مالی را که مورد هبه است عین موهوبه می گویند.» همچنین ماده ۸۰۳ همان قانون بیان نموده است «بعد از قبض نیز واهب می تواند با بقاء عین موهوبه از هبه رجوع کند مگر درموارد ذیل:
- در صورتی که متهب، پدر یا مادر و یا اولاد واهب باشد.
- در صورتی که هبه معوض بوده و عوض هم داده شده باشد.
- در صورتی که عین موهوبه از ملکیت متهب خارج شده و یا متعلق حق غیر واقع شود، خواه قهراً مثل اینکه متهب به واسطه فلس، مهجور شود خواه اختیاراً مثل اینکه عین موهوبه به رهن داده شود.
شرایطی که دختر برای ازدواج نیازی به اجازه گرفتن از پدر ندارد؟
