زمانی که یکی از اعضای بدن مانند قلب، معده یا ریه دچار علایم می شوند -علایمی مانند درد یا تنگی نفس- همه توجه و تمرکز بیمار و گاهاً پزشک بر روی عضو علامتدار متمرکز می شود و برای کشف علت بیماری آزمایش ها، تصویربرداری و معاینات مربوط به آن عضو مبتلا انجام می گیرد. در برخی از بیماران این بررسی ها به نتیجه می رسد و علت علایم بیمار تشخیص داده شده و درمان می شود ولی در برخی دیگر از بیماران در بررسی های عضو یا دستگاه علامتدار بدن، بیماری یا اختلال عملکرد خاصی پیدا نمی شود و اصطلاحاً نتیجه بررسی ها و تست ها در محدوده نرمال قرار می گیرند. اینجاست که پای بیماریهای اعصاب و روان و اصطلاحاً بیماریهای "روان تنی" یا " سایکوسوماتیک" به میان می آیند.
بیماریهای سایکوسوماتیک عبارتند از ایجاد علایم و احساس ناراحتی در اعضای بدن که در اثر آسیب های روانی و روحی بوجود می آیند. شخص بیمار به صورت واقعی علایمی در اعضای بدن مانند درد یا تنگی نفس را احساس می کند ولی در بررسی های پزشکی و تصویربرداری های انجام شده بر روی آن عضو، اختلال یا بیماری خاصی کشف نمی شود. اشتباه شایع در مورد این بیماریها این است که تصور کنیم همه مشکلات داخل مغز و سر قرار دارند در حالیکه فرد بیمار واقعاً در یکی از اعضای بدن خود علایم بیماری را تجربه می کند و درد بیمار واقعی است. در سالهای اخیر با پیشرفت تکنیک های تصویربرداری و تشخیص بیماری، درجاتی از اختلال عملکرد در اعضای بدن این بیماران هم کشف و شناسایی شده است.
نکته قابل توجه در مورد بیماریهای سایکوسوماتیک، مقاومت در برابر درمان است. علایم این بیماری به دلیل اینکه ناشی از تغییرات روانی و روحی افراد هستند، به درمانهای عادی پاسخ نمی دهند یا پاسخ کمتری نشان می دهند. از سوی دیگر ترس و نگرانی افراد از داشتن بیماریهای روانپزشکی و متأسفانه اصطلاح روانی بودن، موجب می شود تا درمان بیماری روانی که پایه اصلی بیماری است هم به درستی صورت نگیرد.
تنگی نفس عصبی چیست؟
یکی از علائم شایع مرتبط با تنش روانی، تنگی نفس عصبی است. اگر چه همانند سایر علائم می تواند نگران کننده باشد، اما در نهایت بی ضرر است چرا که با از بین رفتن این ناراحتی های روحی، این علائم نیز برطرف می شود. برخی از افراد ممکن است علت این تنگی نفس را به بیماری های قلبی عروقی نسبت دهند، اما برخی از علائم متمایز کننده بین هر نوع تنگی نفس وجود دارد.
با توجه به اینکه مرکز تنفس در مغز قرار دارد، فرآیندهای مختلف آسیب شناختی سیستم عصبی بر روند متفاوت تنفس، تأثیرگذار خواهند بود. تنگی نفس عصبی اغلب در هنگام استرس، در موارد اختلالات روانی، اختلال در گردش خون مغزی، سکته مغزی، حملات وحشت (پانیک)، تومورها، جراحات و آنسفالیت رخ می دهد.
علائم تنگی نفس عصبی
هنگامی که فردی دچار اضطراب می شود، تشخیص اینکه آیا این اضطراب یا سایر مشکلات سلامتی مسئول علائم هستند، دشوار خواهد بود. این حالت به ویژه هنگامی که علائم شدید است می تواند چالش برانگیزتر باشد.تنگی نفس یکی از نشانه هایی است که افراد مبتلا به اضطراب ممکن است آن را تجربه کنند، اما همه افراد مبتلا به تنش روحی هم در تنفس مشکل ندارند.اضطراب می تواند طیف وسیعی از علائم جسمی و روانی را ایجاد کند. این علائم می تواند شامل موارد زیر گردد:
- خشکی دهان
- افزایش ضربان قلب
- سرگیجه
- تعریق
- لرز
- حالت تهوع
- اسهال
- لرزش بدن
- تنش عضلانی
- تنفس سریع و پی در پی
- درد قفسه سینه
- احساس خفگی
- ترس از دست دادن کنترل
- تحریک پذیری مانند احساس عصبانیت یا سرخوردگی
- افکار ترسناک مانند تصاویر ذهنی یا خاطرات
- تمرکز ضعیف
- گیجی
- ضعف حافظه
- مشکل در صحبت کردن
معمولاً مشکلات تنفسی با منشاء مغزی با علائم دیگری همراه است مانند:
- مشکلات حساسیت پذیری
- درد
- اختلالات ضربان قلب
- سردرد
- سرگیجه
در طول اختلالات روانی، حمله عصبی و استرس، تنگی نفس عصبی تقریباً از هر 4 مورد در 3 مورد رخ می دهد. بیماران اغلب ممکن است اضطراب و ترس از مرگ را احساس کنند.حملات پانیک و اختلالات اضطرابی فراگیر (GAD) که در زنان نسبت به مردان شایعتر است ممکن است با علائم زیر همراه باشد:
- سرگیجه
- افزایش ضربان قلب
- سوزن سوزن شدن قفسه سینه
گاهی اوقات تنگی نفس عصبی ممکن است شبیه حمله آسم باشد. با این حال، با وجود احساس کمبود هوا، بیمار ممکن است علائم واقعی ناشی از کمبود اکسیژن را نداشته باشد. از طرفی در هنگام خواب، علائم تنگی نفس در بیماران وجود ندارد.
اختلالات روانی با مصرف داروهای آرام بخش و ضد افسردگی درمان می شود. بیماران مبتلا به این اختلالات باید روال زندگی خود را به یک حالت عادی تطبیق دهند، استراحت و فعالیت بدنی خود را انجام داده و الگوهای خواب را تنظیم کنند. در نهایت به طور مرتب به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنند و استرس و خستگی را از خود دور کنند.
علت تنگی نفس ناشی از استرس و اضطراب چیست؟
تنگی نفس و سایر نشانه های فیزیکی، خود را در پوشش مبارزه نشان می دهند تا از شما محافظت کنند. به دلیل اضطراب زندگی تان به خطر نمی افتد؛ اما بدن تان به نحوی برخورد می کند که انگار در خطر هستید.
دلیل این که دچار سفتی قفسه سینه، تنگی نفس و زیاد شدن تعداد نفس های تان می شوید این است که بدن تان سعی می کند تا مقدار بیشتری اکسیژن به عضلات ارسال کرده و شما را برای وضعیت فرار آماده کند. ضربان قلب تان بیشتر می شود و از آن جایی که خون بیشتری به قلب پمپاژ می شود، بدن تان گرم شده و شما را برای وضعیت مبارزه آماده می کند.
چگونه از تنگی نفس ناشی از اضطراب و استرس رهایی یابیم؟
وقتی که دچار تنگی نفس ناشی از حمله استرس و اضطراب می شوید، تمرکز بر نفس تان غیر قابل کنترل است؛ اما با تمرکز بر آن، می توان آن را تحت کنترل درآورد و مقدار مناسبی از اکسیژن را به سمت ریه ها فرستاد.دانشمندان توصیه کرده اند که نفس کشیدن دیافراگمی را تمرین کنید. این روش نوعی تکنیک تنفسی است که از پرده دیافراگم تان کمک می گیرد.
در زمان تنگی نفس، معمولا از دهان یا قفسه سینه تان نفس می کشید. نفس کشیدن دیافراگمی فواید زیر را دارد:
- تعداد نفس ها را کم می کند؛
- نیاز بدن را به اکسیژن کاهش می دهد؛
- انرژی کم تری برای نفس کشیدن به کار می برد.
بگذارید نحوه تنفس دیافراگمی را برای تان توضیح دهیم :
- روی صندلی بنشینید یا این که روی کمر روی سطح صافی دراز، مثل تختخواب، بکشید.
- یکی از دستانتان را روی قسمت بالا و دیگری را زیر قفسه سینه بگذارید. با این کار در هنگام نفس کشیدن راحت تر دیافراگم تان را احساس می کنید.
- به آرامی با بینی تان عمل دم را انجام دهید: در این حالت شکم سمت مخالف دست ها حرکت می کند.
- عضلات شکم تان را سفت کنید. بگذارید در هنگام عمل بازدم از طریق بینی یا دهان تان عضلات به جلو حرکت کنند.
- دم و بازدم را ادامه دهید و بالا و پایین رفتن شکم تان را احساس کنید.روزانه این کار را 5 تا 10 دقیقه تکرار کنید.
نکته: هنگامی که از طریق بینی تان عمل دم و بازدم را انجام می دهید، کم تر دچار تنگی نفس می شوید. کاملا طبیعی است که در اولین باری که این تمرین را انجام می دهید، احساس خستگی کنید. در دفعات بعدی این کار را به صورت اتوماتیک انجام خواهید داد.
قرص برای تنگی نفس عصبی
برای تسکین کوتاه مدت علائم اضطراب ، از جمله تنگی نفس ، پزشکان ممکن است داروهای بنزودیازپین تجویز کنند. اینها عبارتند از: آلپرازولام (زاناکس)، کلونازپام (کلونوپین) و لورازپام.
توجه: علائم هر فرد با توجه به سابقه و شدت مشکلات عصبی میتواند متفاوت باشد و این دارو ها باید طبق نظر پزشک تجویز شده و خودسرانه مصرف نگردد.
همچنین می توانید از روش های زیر برای رهایی از استرس و اضطراب کمک بگیرید:
- تمرین های زمینی: یکی از مدل های این تمرین، گره کردن قسمت های بدن و به آرامی رها کردن شان است.
- حواس پرتی ذهنی: سعی کنید حواس تان را به چیز دیگری پرت کنید تا آرام شوید. صحبت کردن درباره اشیاء دور و ورتان را امتحان کنید.
- با خودتان صحبت کنید: حالا که می دانید این نشانه ها بخشی از پاسخ اتوماتیک بدن تان هستند، آن را به خودتان یادآوری کنید. در همان لحظه ای که اضطراب دارید، به خودتان بگویید «چون بدنم تلاش می کند تا اکسیژن بیشتری به دست آورد، من نمی توانم نفس بکشم» یا این که ” وضعیت قلبم خوب است».
- ورزش کردن: ممکن است برای تان عجیب باشد که در بحبوحه این حمله عصبی ورزش کنید! اما بهتر است که پیاده روی کنید یا مقداری از انرژی ذخیره شده را آزاد کنید. بدن تان در حال آماده سازی خود برای فرار از مشکلات است.
- مراقبت از خود: با چند روش ساده می توانید از خودتان مراقبت کنید. نوشیدنی های گیاهی بنوشید( چای کافئین دار نخورید؛ زیرا استرس را زیاد می کند). احساساتتان را یادداشت کنید. به موسیقی آرام گوش دهید.
- به خودتان شوک وارد کنید: سرتان را درون کاسه آب سرد کنید تا به بدن تان شوک وارد شود. پزشکان این روش را توصیه می کنند.
تنگی نفس سایکولوژیک
بسیاری از موارد وجود دارند که یک فرد به دلیل تنگی نفس به پزشک مراجعه می کند و بعد از بررسی ها و آزمایشات لازم مشخص می شود که وی بیماری جسمی ایجاد کننده تنگی نفس را ندارد. در اینجا موضوع تنگی نفس "روانی" یا "سایکولوژیک" پیش می آید. موضوع اصلی در این نوع از تنگی نفس این است که باید بیماری جسمی مربوط به اعضای بدن که می توانند تنگی نفس ایجاد کنند، وجود نداشته باشد. به عنوان مثال فرد از نظر سلامت ریه، قلب و آزمایشات خونی بررسی شده و نتایج آنها نشان دهنده سالم بودن فرد از نظر جسمی باشد. همچنین علایم کمبود اکسیژن در بدن به صورت پایین بودن اشباع اکسیژن خون و هیپوکسی هم در این نوع از تنگی نفس وجود ندارند.موارد زیر در تنگی نفس سایکولوژیک بیشتر دیده می شوند:
افراد جوان و سالم
افراد جوان و با سلامت جسمانی که بیماری خاصی ندارند، بیشتر دچار تنگی نفس های سایکولوژیک می شوند. البته این سالم بودن بعد از بررسی و تست های مربوط به ریه و قلب و انجام یک سری از آزمایش های خونی مشخص می شود و در قدم اول نمی توان از سالم بودن اعضای بدن مطمئن بود.
گذرا و موقتی بودن علایم
تنگی نفسی که چند روز است و بعد ناپدید می شود تا چند مدّت بعد که دوباره ظاهر می شود، بیشتر علت سایکولوژیک دارد تا جسمی. اگر بیماری ریه یا قلب یا هر بیماری مهم دیگری باعث تنگی نفس شده باشد، این علایم در هر بار از فعالیت ظاهر می شوند ولی اگر علایم به مدّت چند روز یا هفته غایب شده و مجدداً ایجاد شوند، به احتمال زیاد پای مسایل روانی و غیر جسمی در میان است.
درد قفسه سینه، ادم دست و پا، تورم صورت، برآمده شدن شکم، وجود ضربان رگهای گردنی، برجسته شده سیاهرگهای گردن و سر و صورت از جمله علایمی هستند که نبود آنها همراه با تنگی نفس به نفع سایکولوژیک بودن آن است. تنگی نفس هایی که به دنبال مشاجرات و استرس های روحی ایجاد می شوند هم بیشتر منشأ روانی دارند تا جسمی. در خانمهای جوان علایم سایکولوژیک با خونریزی های ماهانه تشدید پیدا می کند. هم چنین داشتن سابقه افسردگی، اضطراب و حملات پانیک هم قویاً به نفع سایکولوژیک بودن تنگی نفس هستند.
تنگی نفس ناشی از بیماریهای جسمی در زمان ورزش و فعالیت بدنی شروع یا تشدید می شوند و در اغلب موارد به دنبال استراحت برطرف می شوند. اگر شما در زمان فعالیت بدنی مشکلی ندارید و علایم شما در زمان استراحت و به ویژه در شروع خواب ایجاد می شود، به احتمال زیاد علایم شما منشأ سایکولوژیک خواهند داشت.
نکته بسیار مهم این است که تشخیص تنگی نفس و سایر بیماریهای سایکوسوماتیک باید بعد از بررسی جسمی و بعد از اطمینان از سالم بودن عملکرد قلب و ریه و سالم بودن آزمایشات خونی صورت بگیرد و در وهله اوّل انجام این تشخیص بدون بررسی های کامل، صحیح نیست و می تواند خطرناک هم باشد.
پس اولین قدم در بررسی تنگی نفس، مراجعه به پزشک و اطمینان از سلامت جسمی است. لازم است میزان اشباع خون شما از نظر اکسیژن و مناسب بودن خونرسانی اعضای بدن بررسی شود. سپس از نظر کنار گذاشتن بیماریهای ریوی مانند آسم، برونشیت، آمفیزم، عفونت های ریوی و تومورهای ریه بررسی ها لازم صورت بگیرد. همچنین سلامت سیستم قلبی باید مدّنظر باشد. فشار خون بالا، نارسایی قلبی، انسداد عروق کرونری و بیماریهای دریچه ای قلب همگی می توانند منجر به تنگی نفس شوند.
برخی از بیماریهای جسمی مانند نارسایی کلیه، نارسایی کبد، کم خونی، بیماریهای تیرویید هم به صورت کم کاری و هم پرکاری آن می توانند تنگی نفس ایجاد نمایند. چاقی زیاد، اضافه وزن، نداشتن فعالیت بدنی، نبود آمادگی جسمانی، لاغری مفرط و بیماریهای استخوانی هم می توانند منجر به کم آوردن نفس در زمان فعالیت و استراحت گردند.
پس قبل از همه چیز باید شما از نظر جسمی و بیماریهای اعضای بدن که منجر به تنگی نفس می شوند بررسی شوید. بعد از اطمینان از سلامت جسمی است که می توان تشخیص سایکولوژیک یا روانی بودن علایم را مطرح کرد. بسیاری از بیماریهای روانی می توانند تنگی نفس ایجاد نمایند. اضطراب و استرس های مختلف مانند استرس های شغلی، مالی، خانوادگی و عاطفی می توانند شروع کننده علایم باشند. افسردگی و سایر بیماریهای روانپزشکی با شیوع بسیار بالایی می توانند شروع کننده علایم بیماریهای سایکوسوماتیک باشند.
بیماری تنگی نفس شبانه و نکات مهم در مورد آن
