اختلال های فکی و دندانی یا مال اکلوژن دانش واژه دندانپزشکی برای مشکلات مربوط به روی هم قرار نگرفتن (مشکل در بایت) دندان ها است. همگی ما تا حدی دچار چنین اختلال هایی مثل کجی دندان،جابجایی،انحراف، جلو و عقب بودن فک هستیم. اما باید توجه داشت که قابل ملاحظه بودن شدت این ناهنجاری ها بروز مشکلات دهان و دندان را در پی دارد و در شیوه گفتار و غذا خوردن فرد اختلال ایجاد می کند و به پوسیدگی دندان و مینای دندان می انجامد. دیگر پی آمد اختلالات فکی و دندانی کاهش جذابیت چهره و تحت الشعاع قرار گرفتن زیبایی فرد است. بنا به این دلایل رایج ترین دلیل مراجعه به متخصص ارتودنسی را باید اختلال های فکی ـ دندانی(جابجایی، انحراف، جلو و عقب بودن فک) دانست.
دندان های ردیف بالا و پایین در بهترین حالت به خوبی روی یکدیگر قرار می گیرند و جفت می شوند. دندان های بالا باید اندکی روی دندان های پایین را بپوشاند. تمام دندان ها باید ردیف و منظم باشند و فاصله بین آنها برابر باشد.
علائم و نشانه ها
بعضی از علائم اختلال های فکی و دندانی عبارت اند از:
• نامنظم بودن دندان ها و فاصله بین دندان
• غیرطبیعی بودن چهره
• احساس ناراحتی یا دشواری هنگام جویدن یا گاز زدن
• بیمار در موارد نادر از مشکلات گفتاری، ازجمله نوک زبانی صحبت کردن، رنج می برد.
• تنفس از راه دهان
دندان ها پس از درمان اختلال های متوسط یا شدید در جابجایی،عقب و جلو بودن و انحراف فک راحت تر تمیز می شود و در نتیجه احتمال پوسیدگی دندان و ابتلا به بیماری های پریودنتال (بیماری بافت های نگهدارنده دندان ها) نظیر ورم یا التهاب لثه کاهش می یابد. فشار روی دندان ها، فک ها و عضله ها با درمان اختلال های فکی ـ دندانی کاهش می یابد و در نتیجه احتمال شکستن دندان و بروز علائم اختلال های مفصل گیجگاهی ـ فکی با نگه دارنده ارتودنسی کمتر می شود.
آیا کشیدن دندان های سالم به منظور تصحیح مال اکلوژن صحیح است؟
انتخاب دقیق یک دندان شیری برای کشیده شدن ممکن است جهت هدایت رویش دندان دائمی لازم باشد. در این مواقع نیاز به کنترل بیمار در یک دوره زمانی بوده و گاهاً ممکن است از بعضی دستگاه های ارتودنسی استفاده شود، ولی کشیدن دندان دائمی بستگی به چگونگی وضعیت دندان ها، میزان کمبود فضا و صورت بیمار دارد و در هر بیماری متفاوت است. بسیاری از مال اکلوژن ها بدون کشیدن دندان، درمان نمی شوند، ولی مواردی وجود دارد که نیاز به کشیدن دندان نیست.
از چه دستگاه هایی برای تصحیح مال اکلوژن استفاده می شود؟
به طور کلی از 2 نوع دستگاه برای این منظور استفاده می شود:
1- دستگاه های متحرک
2- دستگاه های ثابت
دستگاه متحرک از سیم و مواد پلاستیکی (اکریل) ساخته می شود و توسط بیمار در دهان گذاشته و برداشته می شود. بعضی از انواع آن به طور هم زمان دندان های بالا و پایین را در بر می گیرد. کلا گرفتن نتیجه مطلوب درمانی با این دستگاه ها منوط به همکاری، پذیرش و استفاده صحیح بیمار از آن و آموزش کامل از طرف دندانپزشک به بیمار، می باشد. مزیت عمده دستگاه های متحرک این است که به راحتی برداشته شده و تمیز می شوند.
دستگاه های ثابت عبارتند از قطعاتی بنام به راکت که مستقیماً به دندان ها چسبانده می شوند و سیم در داخل آن ها گذاشته می شود. این دستگاه ها کنترل بهتری بر حرکات دندانی دارند. به علت گیر غذایی در اطراف این دستگاه ها، همکاری بیمار در تمیز کردن دندان ها و رعایت بهداشت دهان به منظور جلوگیری از پوسیدگی الزامی است.
مراحل جراحی انحراف فک و ارتودنسی
ارتباط بسیار نزدیکی بین ارتودنسی با جراحی انحراف فک وجود دارد که هر دو در کنار هم می توانند خالق یک چهره زیبا برای شما باشند. استفاده از ارتودنسی با جراحی انحراف فک برای اثر بخشی مناسب به 18 الی 24 ماه زمان نیاز دارد. مراحل درمان به 4 قسمت زیر تقسیم می شود:
تغذیه مناسب برای دندان چیست؟
1-برنامه ریزی درمان
اولین قدم برای درمان بدشکلی های دندانی و فکی که به تنهایی به وسیله ارتودنسی قابل درمان نیستند، برنامه ریزی نحوه درمان است. در این حالت در ابتدا مشکل بیمار و منشا آن و همچنین میزان حاد یا خفیف بودن مشکل شناسایی می شود. سپس راه کار های درمانی که می تواند مشکل را حل نماید ارائه می شود. با اتمام سن رشد بیمار و همچنین انجام انواع آزمایشات و عکس برداری های مختلف، میزان مشکل بیمار تعیین می شود.
مهم ترین قدم در اصلاح ناهنجاری های حاد دندانی و فکی، برنامه ریزی درمان می باشد، زیرا با شروع روند درمان، امکان تغییر یا متوقف کردن آن وجود ندارد. پس شما و دندانپزشکتان باید به صورت حساب شده عمل نمایید.
2-ارتودنسی قبل از جراحی
ارتودنسی که برای آماده سازی جراحی فک انجام می شود، با ارتودنسی های معمول تفاوت دارد. شما برای دستیابی به چهره ای زیبا، نیازمند تناسب مناسب بین دندان ها و فک های خود هستید. هدف از انجام ارتودنسی قبل از جراحی، ایجاد یک شرایط مناسبی از دندان های مرتب شده برای انجام جراحی فک می باشد. در واقع قوس دندان ها در فک، نحوه قرار گیری آنها در دهان و تناسب دندان های بالا و پایین قبل از انجام جراحی فک، باید تا حدودی برقرار شده باشد. این کار باعث می شود تا ضمن جراحی، میزان واقعی مشکلات فکی مشخص شود و جراح بتواند بوسیله آن اصلاحات مود نیاز را اعمال نماید.
از ابزار و روش های مختلفی برای اصلاح و جا به جایی دندان ها و فک ها استفاده می شود. مدت زمان مورد نیاز برای این استفاده توسط متخصص ارتودنسی تعیین می شود اما در شرایط معمول حدود 12 تا 18 ماه برای اصلاح اولیه دندان ها زمان مورد نیاز است.
3-جراحی فک
ناهنجاری های فکی می توانند مشکلات فراوانی برای فرد ایجاد نمایند از جمله: مشکلات زیبایی، عملکردی، گوارشی، تنفسی، روانی و غیره. عمل جراحی فک یا ارتوگناتیک نوعی جراحی استخوانی می باشد که برای اصلاح ساختار و نحوه قرار گیری فک ها در کنار هم استفاده می شود.
جراحی فک جزو روش های تهاجمی محسوب می شود و در نتیجه دارای عوارض جانبی مختلف مثل تورم، گرفتگی بینی و سینوس و مشکلات مربوط به جویدن و بلع غذا تا چندین هفته، می باشد. در این روش، از تغییرات مختلف مثل پیوند استخوان و یا برداشت استخوان و غیره برای اصلاح اندازه و ساختار استخوان فک استفاده می شود.
4-ارتودنسی بعد از جراحی فک
حدودا 4 تا 6 هفته بعد از جراحی فک، شما باید به متخصص ارتودنسی خود مراجعه کنید تا درمان ارتودنسی بعد از جراحی فک را آغاز نماید. این دوره کوتاه از ارتودنسی، برای اصلاح بدشکلی های جزئی و تثبیت عمل جراحی مورد نیاز است. هدف از این دوره، اصلاح کلیه بد شکلی های دندانی و فکی باقیمانده از جراحی می باشد.
این دوره حدود 6 ماه به طول می کشد و از ابزار ارتودنسی مختلف به خصوص الاستیک های اینتراماگزیلاری (intermaxillary elastics) استفاده می شود.
باید متذکر شویم که، هرچه ارتودنسی قبل از جراحی دقیق تر و کامل تر انجام شده باشد، به همین میزان نیاز و دوره استفاده از ارتودنسی بعد از جراحی فک کمتر خواهد بود. پس از اتمام این دوره، بیمار باید خود را برای استفاده از ریتینر ها و نگهدارنده ها آماده نماید تا نتایج کلی عمل را حفظ و تثبیت نماید.
