مواد معدنی در اصطلاح ابزار بدن گفته می شود، چون برای تمام فعالیت های بیوشیمیایی مانند تولید آنزیم ها، هورمون ها، تولید انرژی و به طورکلی برای فعالیت تمام بخش های بدن مورداستفاده قرار می گیرند. مواد معدنی مورد نیاز بدن، انواع مختلفی دارند که هرکدام از آن ها نقشی مهم در بدن ایفا می کنند. مواد معدنی علاوه بر تأثیراتی که بر روی رشد انسان دارند؛ بر روی سوخت وساز، خون سازی، عملکرد سیستم عصبی و همچنین حفاظت از استخوان ها و دندان ها، انقباض عضلانی، نیز تأثیرگذارند. ازاین رو هر شخص برای تضمین سلامت خود باید مواد معدنی را به میزان کافی مصرف نماید. ما اغلب مواد معدنی مورد نیاز بدن را به دودسته مواد معدنی اصلی و مواد معدنی فرعی تقسیم می کنیم. مواد معدنی اصلی آن هایی هستند که به مقدار زیاد در بدن وجود دارند اما مواد معدنی فرعی یا کم نیاز هم نقش مفیدی در بدن ندارند و سبب اختلالات بسیاری ازجمله اختلالات ژنتیکی می شوند.
دسته بندی مواد معدنی
مواد معدنی به دو گروه ماکرومینرال و میکرومینرال تقسیم می شوند.این دو دسته ماده معدنی به یک اندازه برای بدن اهمیت دارند، ولی میکرومینرال ها با مقادیر بسیار کمتری مورد نیاز بدن انسان هستند.توضیحات زیر به ما کمک می کند مواد معدنی را بیشتر بشناسیم و بدانیم چه نقشی در بدن ما دارند و منبع غذایی آنها چیست
مواد معدنی ماکرومینرال
- کلسیم: کلسیم برای رشد و قدرت استخوان، لخته شدن خون و انقباض عضله موردنیاز است. منابع غذایی: ماست، پنیر، شیر، ماهی آزاد، سبزیجات سبزرنگ
- کلراید: کلراید برای تعادل مایعات در بدن و تولید اسید معده ضروری است. منابع غذایی: نمک، موادغذایی فرآوری شده، سس سویا، مقادیر کم در شیر، گوشت، نان و سبزیجات
- منیزیم: منیزیم به ریتم قلب، عملکرد عضلات و اعصاب و همچنین قدرت استخوان کمک می کند. منابع غذایی: اسفناج، کلم بروکلی، حبوبات، دانه ها، نان سبوس دار
- پتاسیم: پتاسیم به کنترل فشار خون کمک می کند و احتمال بروز سنگ کلیه را کاهش می دهد. منابع غذایی: گوشت، شیر، میوه ها، سبزیجات، غلات، حبوبات
- سدیم: سدیم برای تعادل اسمزی مایعات بدن نقش حیاتی دارد، همچنین برای انقباض عضلات و انتقال پیام عصبی مهم است. منابع غذایی: نمک، سس سویا، سبزیجات
- فسفر: سلول ها برای کارکرد عادی به فسفر نیاز دارند. فسفر به تولید انرژی کمک کرده و برای رشد استخوان مورد نیاز است. منابع غذایی: شیر و سایر محصولات لبنی، نخود فرنگی، گوشت، تخم مرغ، غلات و نان
مواد معدنی میکرومینرال
کروم: کروم به کنترل سطح قند خون کمک می کند. منابع غذایی: گوشت، مرغ، ماهی، آجیل و پنیر
مس: مس به بدن ما کمک می کند تا آهن را به کار گیرد. مس بخشی از بسیاری از آنزیمها می باشد. منابع غذایی: صدف، آجیل، دانه ها، محصولات غلات سبوس دار، لوبیا، آلوی خشک
فلوراید: فلوراید از پوسیدگی دندان جلوگیری می کند و به رشد استخوان کمک می کند. منابع غذایی: ماهی، چای
ید: ید به تولید هورمون های تیروئید کمک می کند. منابع غذایی: نمک یددار، غذاهای دریایی
آهن: آهن بخشی از هموگلوبین است که اکسیژن را در خون جابه جا می کند. نقش مهمی در متابولیسم انرژی دارد و در بسیاری از آنزیم ها مورد نیاز است.منابع غذایی: گوشت قرمز، مرغ، تخم مرغ، میوه ها، سبزیجات سبز، نان غنی شده
منگنز: منگنز به تشکیل استخوان ها و تولید برخی آنزیم ها کمک می کند منابع غذایی: آجیل، حبوبات، غلات کامل، چای
سلنیوم: سلنیوم از سلول ها در برابر آسیب محافظت کرده و به مدیریت هورمون تیروئید کمک می کند. منابع غذایی: گوشت، غذاهای دریایی، گردو
روی: روی به سیستم ایمنی بدن کمک می کند تا باکتریها و ویروسهای مهاجم را از بین ببرد. برای ساخت پروتئین و DNA ، ماده ژنتیکی در همه سلول ها لازم است. به رشد و نمو مناسب بدن کودک در دوران بارداری ، شیرخوارگی و کودکی کمک می کند.بهبود زخم را تسریع می کند. برای حس چشایی و بویایی نیز لازم است. منابع غذایی: گوشت ، صدف ، حبوبات ، غلات کامل
مولیبدنوم (Molybdenum): مولیبدنوم یک ماده معدنی است که برای تولید برخی آنزیم ها مورد نیاز است. منابع غذایی: حبوبات، سبزیجات برگ دار، غلات، آجیل
مواد موردنیاز بدن
مواد موردنیاز بدن علاوه بر مواد معدنی اصلی و فرعی که نام بردیم به چند دسته دیگر هم تقسیم می شوند که شامل:
1- انرژی: با افزایش سن، نیاز به انرژی کمتر می شود. این کم شدن نیاز به انرژی، به خاطر کوچک تر شدن بافت عضلانی و کاهش فعالیت فیزیکی است. داشتن وزن مناسب کمک می کند تا فشارخون، قند خون و چربی خون در حد طبیعی بمانند. همچنین هنگامی که وزن بدن مناسب باشد، خطر ایجاد سرطان روده، پروستات، کیسه صفرا، پستان و تخمدان کم می شود.
2- پروتئین: مقدار پروتئین بدن در دوره سالمندی کم می شود؛ بنابراین باید در این دوره پروتئین بیشتری مصرف کنید. کمبود پروتئین، به سیستم دفاعی بدن آسیب می رساند و بدن را مستعد ابتلا به بیماری می کند.
3- چربی: چربی ها از منابع پرانرژی بدن محسوب شده و در بهبود طعم غذا و کمک به جذب ویتامین های محلول در چربی و تأمین اسیدهای چرب ضروری نقش مهمی دارند. از طرفی مصرف زیاد چربی ها باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری های قلبی و برخی از سرطان ها می شوند
4- ویتامین ها: برای جلوگیری از کمبود ویتامین باید با رعایت تنوع در رژیم غذایی آن ها را تأمین کنیم. ویتامین های ضروری موردنیاز برای بدن ویتامین های گروه C، D، B و E هستند.
5- آب: یکی از مواد موردنیاز بدن است که برای کار طبیعی کلیه ها، دفع مواد زائد و سموم از بدن، جلوگیری از کم آبی، برطرف شدن خشکی دهان و زبان و جلوگیری از یبوست ضروری است.
تفاوت بین ویتامین و ماده ی معدنی
با اینکه ویتامین و ماده ی معدنی هر دو میکرونوترینت محسوب می شوند، در برخی مواد ابتدایی با یکدیگر متفاوتند. ویتامین ارگانیک است و در اثر گرما، هوا یا اسید تجزیه می شود. مواد معدنی غیر ارگانیک ند و ساختار شیمیایی خود را حفظ می کنند.
خب، این موضوع چرا مهم است؟ این یعنی مواد معدنی موجود در خاک و آب به راحتی از طریق گیاهان، ماهی، حیوانات و مایعاتی که مصرف می کنید به بدن راه پیدا می کنند. اما انتقال ویتامین از غذا و سایر منابع به بدن دشوارتر است زیرا طبخ، انبار و قرار گرفتن غذا در معرض هوا باعث غیر فعال شدن این مواد آسیب پذیر می شود.
ویتامین های محلول در آب
ویتامین های محلول در آب در سهم آبدار غذاهایی که مصرف می کنید وجود دارند. زمانیکه غذا حین عمل هضم تجزیه یا حل می شود، ویتامین های محلول در آب مستقیما جذب جریان خون می شوند.از آنجاییکه سهم زیادی از بدن از آب تشکیل شده است، بسیاری از ویتامین های محلول در آب به راحتی در بدن جریان دارند. کلیه ها مرتبا میزان ویتامین های محلول در آب را تنظیم و مقدار زیاد آن را از طریق ادرار دفع می کنند.
ویتامین ب
- بیوتین (ویتامین ب-۷)
- فولیک اسید (فولات، ویتامین ب-۹)
- نیاسین (ویتامین ب-۳)
- اسید پانتوتنیک (ویتامین ب-۵)
- ریبوفلاوین (ویتامین ب-۲)
- تیامین (ویتامین ب-۱)
- ویتامین ب-۶
- ویتامین ب-۱۲
ویتامین ث
با اینکه ویتامین های محلول در آب وظایف زیادی در بدن برعهده دارند، مهمترین این وظایف کمک به آزادسازی انرژی موجود در غذاهای مصرفی است. ازجمله دیگر وظایف می توان به حفظ سلامت بافت ها اشاره کرد. در ادامه چند نمونه از روش های کمک به حفظ سلامت بدن توسط انواع مختلف ویتامین ها را ذکر می کنیم:
- آزادسازی انرژی: چند نوع از ویتامین ب جزو مواد کلیدی بعضی کمک آنزیم ها (مولکولهایی که به آنزیم کمک می کنند) هستند که به آزادسازی انرژی مواد غذایی کمک می کنند.
- تولید انرژی: تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین، اسید پانتوتنیک و بیوتین کار تولید انرژی را برعهده دارند.
- ساخت پروتئین و سلول: ویتامین ب-۶، ب-۱۲ و فولیک اسید کار متابولیزم اسید آمینه (واحد تشکیل دهنده ی پروتئین) را برعهده دارند و به تکثیر سلول ها کمک می کنند.
- تولید کلاژن: کمک به تشکیل کلاژن (که باعث التیام جای زخم می شود، از دیوارهی عروق محافظت می کند و اساس استخوان و دندان را شکل می دهد) یکی از انواع وظایف ویتامین ث است.
بهرغم باور عام، بعضی از ویتامین های محلول در آب به مدت طولانی در بدن باقی می مانند. احتمال ذخیره شدن ویتامین ب-۱۲ در کبد به مدت چند سال بسیار بالاست. حتی ممکن است ذخیره ی فولیک اسید و ویتامین ث بیشتر از چند روز در بدن باقی بماند.اما در مجموع هر چند روز درمیان باید ذخیرهی ویتامین های محلول در آب را دوباره تامین کرد.
یادتان باشد مصرف بیش از اندازه ی بعضی از میکرونوترینت ها از طریق مکمل میتواند زیانبار باشد. مثلا، دوز بالای ویتامین ب-۶ (که میزان مصرف پیشنهادی آن توسط بزرگسالان ۱.۳ میلیگرم در روز است) به اعصاب آسیب می زند و بی حسی و ضعف عضلات را به دنبال دارد.
ویتامین های محلول در چربی
ویتامین های محلول در چربی بهجای اینکه مانند اکثر ویتامین های محلول در آب به راحتی جذب جریان خون شوند، از طریق کانال های لنفاوی در دیواره ی روده وارد خون می شوند (به تصویر نگاه کنید). بسیاری از ویتامین های محلول در چربی فقط توسط پروتئین به سراسر بدن حمل می شوند.
جذب ویتامین های محلول در چربی
- غذای حاوی ویتامین محلول در چربی بلعیده می شود.
- اسید معده غذا را هضم می کند و غذا به رودهی کوچک میرود تا بیشتر هضم شود. برای جذب ویتامین های محلول در چربی به صفرا احتیاج داریم. این مواد، که در کبد تولید می شود، در روده ی کوچک (جاییکه چربی در آن تجزیه می شود) جریان پیدا می کند. سپس مواد مغذی از طریق دیواره ی روده ی کوچک جذب می شود.
- ویتامین های محلول در چربی بعد از جذب و قبل از ورود به جریان خون وارد عروق لنفاوی می شوند. در اکثر موارد، ویتامین های محلول در چربی برای حرکت در سراسر بدن باید با پروتئین ترکیب شوند.
- از این ویتامین ها در سراسر بدن استفاده می شود اما مقدار اضافی آن در کبد و بافت چربی ذخیره می شود.
- اگر به مقدار بیشتری از این ویتامین ها احتیاج باشد، بدن ذخیره ی آن را از کبد وارد جریان خون می کند.
غذاهای چرب و روغن ها منبع چهار ویتامین محلول در چربی هستند. بافت های چربی و کبد در بدن اصلی ترین مخازن این ویتامین ها هستند و درصورت نیاز آن را آزاد می کنند.تاحدی می توان گفت این ویتامین ها به مرور زمان آزاد می شوند. می توان هرچند بار، مثلا در دوزهای هفتگی و ماهانه و نه هر روز، ویتامین های محلول در چربی را مصرف کرد و به میزان مورد نظر دست یافت. بدن مازاد آن را دفع و به تدریج آزاد میکند تا نیازش برطرف شود.
ویتامین های محلول در چربی
- ویتامین آ
- ویتامین دی
- ویتامین ای
- ویتامین کا
کارکرد ویتامین های محلول در چربی
این چهار ویتامین به ترمیم چشم، پوست، ریه، دستگاه گوارش و سیستم عصبی کمک می کنند. در ادامه به دیگر وظایف کلیدی این ویتامین ها اشاره می کنیم:
- تشکیل استخوان: بدون ویتامین آ، دی و کا تشکیل استخوان غیر ممکن است.
- محافظت از بینایی: ویتامین آ به حفظ سلامت سلول ها کمک و از بینایی محافظت می کند.
- تعامل مناسب: بدن بدون ویتامین ای از جذب و ذخیرهی ویتامین آ باز می ماند.
- محافظت از بدن: ویتامین ای مانند آنتیاکسیدان عمل می کند (ترکیبی که از بدن دربرابر آسیب ناشی از عدم ثبات مولکولی محافظت می کند).
درمان های اورژانسی برای درمان کمبود مواد معدنی در بدن
اگر کمبود مواد معدنی شدید و وخیم باشد فرد باید در بیمارستان بستری شود. در بیمارستان مواد معدنی و سایر مواد مورد نیاز بدن به صورت داخل وریدی به فرد تزریق خواهند شد. گاهی درمان ممکن است یک یا چند بار و در طی چند روز ادامه داشته باشد و ممکن است عوارض جانبی به شکل تب و لرز، تورم دست و پا و تغییر ضربان قلب را به دنبال داشته باشد. در طول درمان چند بار آزمایش خون انجام خواهد شد تا پزشک روند موفقیت آمیز بودن و پیشرفت درمان را بررسی کند.
نشانه های کمبود ویتامین D در بدن کدامند؟
