به گزارش سرویس طب سنتی و اطلاعات دارویی پایگاه خبری ساعدنیوز، گیاه پنجانگشت با نام علمی Vitex agnus-castus یکی از گیاهان دارویی پرکاربرد در طب سنتی و مدرن است که بهدلیل تأثیرات شگفتانگیز بر سیستم هورمونی زنان، مورد توجه پژوهشگران و متخصصان سلامت قرار گرفته است. این گیاه بومی مناطق مدیترانهای و آسیاست و از میوه، برگ و گل آن برای اهداف درمانی استفاده میشود. در این مقاله، به بررسی جامع خواص، مضرات، تداخلات دارویی و نحوه مصرف این گیاه میپردازیم.
گیاه پنجانگشت، که با نامهایی چون فلفل بیابانی یا گیاه زنان نیز شناخته میشود، درختچهای زیبا به ارتفاع 1 تا 2 متر است که برگهایی پنجپر و گلهایی آبی مایل به بنفش دارد. میوه این گیاه کوچک، شبیه دانههای فلفل سیاه و دارای بویی مشابه نعناع است. ترکیبات فعال این گیاه شامل فلاونوئیدها (مانند ویتکسین و کاستیسین)، آلکالوئیدها، دیترپنها و اسیدهای چرب ضروری است که نقش کلیدی در تأثیرات درمانی آن ایفا میکنند.
خواص درمانی گیاه پنجانگشت به شرح زیر است:
یکی از شناختهشدهترین خواص گیاه پنجانگشت، کاهش علائم سندرم پیش از قاعدگی است. مطالعات بالینی نشان دادهاند که مصرف روزانه 20 تا 40 میلیگرم عصاره این گیاه بهمدت سه ماه میتواند علائمی مانند درد پستان، سردرد، نوسانات خلقی و افسردگی را بهطور قابلتوجهی کاهش دهد. این اثر بهدلیل تنظیم سطح پرولاکتین و تعادل هورمونهای استروژن و پروژسترون است.
گیاه پنجانگشت با تأثیر بر هیپوفیز، ترشح هورمونهای FSH و LH را تنظیم میکند و به بهبود اختلالات قاعدگی مانند آمنوره (فقدان قاعدگی)، منوراژی (خونریزی شدید) و الیگومنوره (دفعات کم قاعدگی) کمک میکند. همچنین، این گیاه در درمان سندرم تخمدان پلیکیستیک (PCOS) مؤثر است و با افزایش سطح پروژسترون، احتمال بارداری را در زنان مبتلا به ناباروری افزایش میدهد.
در دوران یائسگی، کاهش سطح هورمونهای زنانه باعث بروز علائمی مانند گرگرفتگی، تعریق شبانه و اختلالات خواب میشود. تحقیقات نشان دادهاند که مصرف عصاره پنجانگشت، بهدلیل دارا بودن فیتواستروژنها، میتواند این علائم را کاهش دهد و کیفیت زندگی زنان یائسه را بهبود بخشد.
اگرچه شواهد علمی محدودی در این زمینه وجود دارد، برخی مطالعات نشان میدهند که گیاه پنجانگشت با افزایش ترشح پرولاکتین (هورمون شیردهی) ممکن است به افزایش شیر مادران کمک کند. بااینحال، مصرف آن در دوران بارداری و شیردهی باید با احتیاط و تحت نظر پزشک انجام شود.
ترکیبات فلاونوئیدی و دیترپنوئیدی این گیاه خاصیت ضدالتهابی و آنتیاکسیدانی دارند و میتوانند در کاهش خطر ابتلا به سرطانهای حساس به هورمون (مانند سرطان سینه و تخمدان) نقش داشته باشند.
مضرات و عوارض جانبی گیاه پنجانگشت به شرح زیر است:
مصرف همزمان گیاه پنجانگشت با داروهای ضدبارداری، آگونیستها و آنتاگونیستهای دوپامین (مانند لوودوپا) و داروهای هورمونی ممکن است اثرگذاری آنها را کاهش دهد. همچنین، این گیاه میتواند با داروهای روانپزشکی و پارکینسون تداخل داشته باشد.
بهدلیل تأثیر این گیاه بر سطح هورمونها، مصرف آن در زنان مبتلا به سرطان سینه، رحم یا تخمدان ممکن است خطرناک باشد و باید از مصرف آن خودداری شود.
برخی افراد پس از مصرف این گیاه دچار عوارضی مانند تهوع، سردرد، خشکی دهان، خارش پوست و افزایش خونریزی قاعدگی میشوند. در موارد نادر، واکنشهای آلرژیک شدید مانند تورم صورت و تنگی نفس نیز گزارش شده است.
مصرف این گیاه در دوران بارداری بهدلیل تأثیرات هورمونی ممکن است خطر سقط جنین را افزایش دهد. همچنین، استفاده از آن برای کودکان زیر 12 سال توصیه نمیشود.
گیاه پنجانگشت بهصورت کپسول، عصاره مایع، چای و تنتور در بازار موجود است. دوز معمول آن به شرح زیر است:
کپسول: 20 تا 40 میلیگرم عصاره خشک روزانه.
چای: یک قاشق مرباخوری میوه خشکشده در یک فنجان آب جوش، بهمدت 10 دقیقه دم شود.
قطره: 40 قطره در روز همراه با آب یا آبمیوه.
گیاه پنجانگشت درمانی طبیعی و مؤثر برای اختلالات هورمونی زنان است، اما مصرف آن باید با مشورت پزشک و با توجه به شرایط فردی انجام شود. در صورت رعایت دوز و احتیاطهای لازم، این گیاه میتواند جایگزین مناسبی برای داروهای شیمیایی در درمان مشکلاتی مانند سندرم پیش از قاعدگی، ناباروری و یائسگی باشد.
برای دیدن مطالب مربوط به طب سنتی و گیاهان دارویی کلیک کنید
