معرفی شهر تاریخی کلات و جاهای دیدنی آن

  سه شنبه، 24 اردیبهشت 1398   زمان مطالعه 6 دقیقه
معرفی شهر تاریخی کلات و جاهای دیدنی آن
کوه، رود، دشت، دره، باغ، شالیزار، کرد، ترک، فارس، معماری ایران، هنر هندوستان، اسطوره، تاریخ...؛ اینها همه با هم در جایی جمع شده‌اند که در قیاس با این سرزمین پهناور، یک وجب جا بیشتر نیست: کلات

شهر تاریخی کلات آن قدر زیباست که فردوسی بزرگ در وصفش می‌گوید:
همان به که سوی کلات و چرم/ برانیم و منزل کنیم از میم
چپ و راست آباد و آب روان / بیابان چه جوییم و رنج روان

این یک وجب جا، همان دژ نفوذ ناپذیری است که تیمور گورکانی 14 بار به فتح آن کوشید و ناکام ماند و همان قلعه امنی است که نادرشاه افشار خزاین به غنیمت آورده از هند را درونش پنهان ساخت.
با این حال، از آن 24 میلیون زائر و مسافری که هرسال به خراسان می‌روند، کمتر کسی به سوی کلات راه کج می‌کند ؛ این راه از شمال مشهد آغاز می‌شود و پس از عبور از روستای  پاژ ( زادگاه فردوسی)  145 کیلومتر آن سو‌تر به کلات می‌رسد و پس از کلات، زمینی نیست که از خاکش عطر ایران به مشام برسد؛ آن سو‌تر هرچه هست خانه همسایه است: ترکمنستان.

تصویر

ساختمان کاخ قصر خورشید، تلفیقی است از معماری ایران و هندوستان

 راه مشهد به کلات، مدام چهره عوض می‌کند. گاه تو را بر ستیغ کوه می‌برد و گاه به ژرفای دره ؛ گاه خشکی تپه ماهورها را پیش رویت می‌گذارد و گاه از میان درختان انبوه گذرت می‌دهد ؛ گاه آبی آسمان را در آیینه شالیزار قاب می‌گیرد و گاه... .  اصلا جاده مشهد به کلات راه رسیدن نیست، خود مقصدی است برای رفتن. این را اگر آن 24 میلیون مسافر ندانند، مشهدی‌ها خوب می‌دانند و از همین رو اگر روز تعطیل و فراغتی پیدا کنند، راه کلات را در پیش می‌گیرند.
کلات را کوه‌های بلند در میان گرفته‌اند و راه‌های طبیعی ورود به شهر که محلی‌ها به آن  دربند  می‌گویند، سخت و صعب العبور هستند. یکی که از همه فراخ‌تر است، دربند ارغونشاه نام دارد و آن را رودخانه‌ای به نام ژرف رود از میان کوه‌ها گشوده است. ژرف رود از جنوب غربی وارد کلات می‌شود و پس از پیمودن طول شهر، از زاویه‌ای مخالف به کشور ترکمنستان می‌رود. در دهه‌های اخیر،  تونلی در کنار دربند ارغونشاه ساخته‌اند که راه ورود به شهر را کوتاه‌تر و آسان‌تر کرده است.
اما مردمان کلات نیز برای خود حکایتی شنیدنی دارند. گرچه کلات از قدیم‌الایام جای آبادی بوده است، اما آبادی خود در سه سده اخیر را وامدار نادرشاه افشار است. هم از این روست که کلات را  کلات نادری  لقب داده‌اند. نادر این دژ طبیعی را برای نگاهداری غنایمی که از فتح هندوستان آورده بود، برگزید و جماعتی از سپاهیانش را مأمور حفاظت از آن ساخت. چون سپاهیان او مخلوطی از فارس‌ها و ترک‌ها و کردها بودند، لاجرم کلاتی‌های امروز که بازماندگان همان‌هایند، به این سه قوم نسب می‌رسانند و در شهر کوچک خویش به سه زبان با یکدیگر سخن می‌گویند. بیشترشان کشاورزی و باغداری می‌کنند و زنانشان در قالی‌بافی مهارت بسیار دارند.
مهم‌ترین یادگار نادر در کلات، کاخی است به نام قصر خورشید. این قصر در میان باغی بزرگ به شیوه باغ‌های ایرانی بنا شده، اما ساختمانش تلفیقی است از معماری ایران و هندوستان ؛ چرا که نادر علاوه بر سیم و زر و جواهر، هنرمندان زیادی را از هند به ایران آورد و زبده‌ترینشان را به آرایش قصر خورشید واداشت. پس اگر حالا بر سنگ‌های نمای بیرونی قصر، نقش میوه‌هایی چون موز و آناناس را می‌بینیم، نباید گمان کنیم که 300 سال پیش اجدادمان چنین میوه‌هایی را می‌شناخته اند و می‌خورده اند. اینها هنر دست هندوانی است که به اقلیم و سرزمینی دیگر تعلق داشتند.

تصویر

مهم‌ترین یادگار نادر در کلات، کاخی است به نام قصر خورشید

 قصر خورشید، ساختمانی است سه طبقه ؛ طبقه زیرین که همان زیرزمین باشد جایی است مخوف و تاریک که گفته‌اند یا جای نگاهداری بخشی از خزاین نادر بوده یا زندانی برای مغضوبین درگاه. اما حالا به همت سازمان میراث فرهنگی خراسان، نمایشگاهی است که مراحل بازسازی قصر خورشید در سال‌های اخیر را به تصویر می‌کشد.
طبقه دوم یا هم کف، تالاری بزرگ در میان دارد و اتاق‌هایی در پیرامون. تالار با تزییناتی به شیوه بناهای صفوی آراسته و طلا کاری شده است و چون دورادور دیوار آن کتیبه‌ای حاوی سوره نبأ با تاریخ مرگ نادر ( 1160 ه.ق ) به چشم می‌آید،  برخی چنین نتیجه گرفته‌اند که نادر قصر خورشید را به ‌عنوان آرامگاه خویش بنا کرده بود. (آرامگاه کنونی او در مرکز شهر مشهد قرا دارد.)
طبقه سوم نیز گنبد استوانه‌ای بزرگی است که از 66 نیم ستون سنگی تشکیل یافته بدین سبب در تمام بناهای تاریخی ایران یکتا و بی‌همتا ست. از کنار این گنبد مدور می‌توان باغ زیبای پیرامون قصر و نمای عمومی شهر کلات را تماشا کرد.
در میان این منظره دلفریب، آنچه بیش از همه جلب توجه می‌کند، گنبد فیروزه‌ای رنگ مسجدی است که درست در محور قصر خورشید و چشم در چشم آن جای گرفته است. مسجد به صفت گنبد زیبایش کبود گنبد خوانده می‌شود. یادگاری است از دوره سلجوقیان ( سده پنجم و ششم هجری ) و شاهدی است بر اهمیت و آبادانی کلات در آن روزگار. این مسجد بعدها، یک بار در زمان نادرشاه و یک بار در زمان فتحعلیشاه قاجار مرمت شد و امروز زیر گنبد بلند خویش، جسم پاک شهیدان کلات را درآغوش کشیده است. بعد از این دو بنای فاخر، سومین اثر تاریخی بزرگ در کلات، بند نادری است که گرچه نام خویش را مثل خیلی از داشته‌های کلات از فاتح هندوستان گرفته، اما احتمالا او فقط مرمتگرش بوده، نه سازنده‌اش.

تصویر

کاخ قصر خورشید، میان باغی بزرگ به شیوه باغ‌های ایرانی بنا شده است

  بند نادری با 70 متر ارتفاع و عرضی متغیر بین 7 تا 12 متر، روی ژرف رود بنا شده است و طبق شواهد موجود ممکن است در دوره ایلخانان مغول ( سده هفتم و هشتم هجری ) از سنگ و آجر و ساروج ساخته شده باشد.
غیر از این‌ها باید از برج و باروی کلات نام برد که پیش از دوره نادروجود داشته و به دستور او تجدید ساختمان شده است. پایین برج و بارو و مشرف به دربند ارغونشاه کتیبه‌ای ناتمام به زبان ترکی وجود دارد که از صفات داشته و نداشته نادر می‌گوید. در روستای خشت در 13 کیلومتری کلات نیز استحکامات و آب انبارهای روستای خشت خودنمایی می‌کنند که باز از دوره نادر باقی مانده اند.
اثر دیگر، یک رشته لوله سنگی است که آب شیرین نهر قره سو را از 12 کیلومتری کلات به شهر می‌آورده است و حالا جز تکه‌هایی از آن باقی نیست. هوش سرشاری نمی‌خواهد که آدم حدس بزند این یکی هم از روزگار نادر به جا مانده است.

به این‌ها باید بقایای قلعه فرود در روستای گرو در یک کیلومتری شمال غربی کلات را افزود که عمرش به دوره پیش از اسلام می‌رسد و شاید جایگاه فرود افسانه‌ای در شاهنامه فردوسی بوده است.
اینها جملگی در طبیعت زیبایی قرار دارند که وصفش نه گفتنی است نه شنیدنی، بلکه دیدنی است. حالا اگر می‌خواهید به کلات بروید،   باید بدانید که نه در زمستان می‌توان رفت که جاده پربرف و شهر سرد و سوزان است و نه در هفته‌هایی از پاییز که باران‌های سیل آسا معروف به  هفته بار حتی کلاتی‌ها را در خانه حبس می‌کند. بهار و تابستان بهترین هنگام برای دیدار کلات است و اگر خودروی شخصی ندارید، اتوبوس و سواری در میدان بار نوغان در شمال شهر مشهد، شما را به مقصد می‌رساند. با اتوبوس 3 تا 4 ساعت راه است و با سواری 2 تا 3 ساعت.

تصویر

این یک وجب جا، درست روی پشت این گربه بزرگ و دوست داشتنی، مینیاتوری است از همه زیبایی‌های سرزمین پهناورمان ایران.


  دیدگاه ها
پربحث های هفته   
داریوش ارجمند: خانومه میره وزنه بردار میشه 2 سال دیگه نه رحم داره نه تخمدان همشو عمل میکنه میریزه دور! من پدر سنتی رو دوست دارم تا پدری که سفره عرق پهن میکنه+فیلم (550 نظر) عکسی از اولین روز مادر شدن فرح پهلوی/ قرق بیمارستان و نمایش زندگی سلطنتی... (247 نظر) ساده زیستی رهبر انقلاب به روایت تصویر / از عینک شکسته و کفش ساده تا سفره غذای ساده در کنار سیاستمداران (231 نظر) مادر علی دایی: پسرم به بیمارستانها گفته اگه کسی توان مالی نداشت به من خبر بدین؛ به هر نیازمندی که من بگم به حسابش پول واریز می‌کنه +ویدیو (224 نظر) مهنوش صادقی همسر دوم مهدی هاشمی: 20 سال با مهدی هاشمی رابطه داشتم و گلاب آدینه خبر داشت (193 نظر) سفره غذای ساده و دورهمی صمیمی رهبر معظم انقلاب با فرماندهان ارشد سپاه+عکس/ آقا هم مثل همه روی زمین غذا می خورد (183 نظر) محمدرضا گلزار: تا میتونین دعا کنین تا میتونین نماز بخونید؛ آدم بی‌اعتقاد هیچ چیز در زندگیش نداره+ویدیو (180 نظر) نگاهی به لباس عروس های زنان شاه پهلوی؛ از لباس عروس 30 کیلویی ثریا اسفندیاری تا پیراهنی مزین به پرهای لک‌لک آفریقایی! / به نام مردم به کام خاندان منحوس پهلوی+عکس (174 نظر) داریوش ارجمند: من مختار رو خوب میشناسم! مختار خیلی علیه السلام نیست/ اصلا از مختار و فریبرز عرب نیا خوشم نمیاد! (169 نظر) نگاهی به مجلل ترین مدرسه در سوئیس که بچه های پهلوی در آنجا درس خواندند/ زمانی که بچه های مردم از امکانات کم تحصیلی هم برخوردار نبودند! (149 نظر) خنده رهبر انقلاب از پیشنهاد عجیب احمدی‌نژاد: ساخت اتوبان از فرودگاه امام به مسجد جمکران تا امام زمان در ترافیک و شلوغی اتوبان قم گیر نکنند! (146 نظر) تصویری از اعلامیه ترحیم همسر تایلندی یوسف تیموری/ روحش شاد و یادش گرامی (118 نظر) علی دایی: همسرم بهترین مشاورم هست؛ ویلای به شکل توپ در کلاردشت ندارم؛ میلیون‌ها علی دایی هم برای مردم کم است+عکس (117 نظر) آلبوم تصاویر آذری جهرمی به مناسبت سالروز تولدش ؛ از استایل دامادی در شب عقد و سفر به حافظیه و تخت جمشید با اهل و عیال تا موتورسواری کنار دریا و دوشیدن شیر گوسفند (94 نظر) فوتبالیست ملی‌پوشی که صاحب 7 هزار راس گوسفند است؛ استخدام 10 چوپان برای نگهداری از گوسفندان (76 نظر)
پربازدیدترین ویدئوهای روز   
تیتر امروز   
سوژه مشترک عجیب تتوهای اراذل و اوباش تهران + تصاویر
پشت پرده نفوذ در مرکز ارسال پیام پیجرها/در ایران از پیجر استفاده نمی‌شود
خبر مهم برای متقاضیان وام ازدواج و فرندآوری | کدام بانک ها برای پرداخت وام ازدواج و فرزندآوری شارژ شدند؟
پایان شرارت‌های 11 مرد خشن در پایتخت
فیلم سینمایی کارآموز، جنجال رسانه‌ای در آستانه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا
فرانسه رکورددار خشونت جنسی علیه زنان
(عکس) رونمایی مینا مختاری، همسر خاص‌پسند بهرام رادان، از چیدمان بخصوص قفسه‌ی ظروف شیک و مدرن خانه‌اش/ آخه اینهمه زیبایی یه جا!😍
(عکس) استایل مجلسی و پوشیده‌ی مینا مختاری، همسر خوش‌سلیقه‌ی بهرام رادان/ چه لباس شیک و خوشرنگی!👌
حکم پرونده افسانه بایگان اعلام شد / تولید و توزیع داده مبتذل رخ نداده
(ویدیو) بمب خنده سکانس رفیق خوری سام درخشانی در سریال خوب بد جلف / سس زده رو پژمان جمشیدی میخاد بخوره میگه ععع هنوز نمردی😂
(ویدئو) شیطنت دیدنیه رضا ناجی در برنامه شب آهنگی 😂
(ویدئو) تا حالا دریف گربه هارو دیده بودین؟! یعنی دریفت کشی های قبل اینا سوءتفاهم بود🤣
(ویدئو) شکست عضله داران و بدنسازان حرفه ای خارجی در برابر این پهلوان ایرانی!
چالش روزانه‌ی باهوش شو!/ شاید باورتون نشه ولی فقط 2 درصد مردم زیر 10 ثانیه سایه این عکس رو درست انتخاب میکنن
(تصاویر) زیباترین سبک آرایش قبیله‌ی آفریقایی با عناصر طبیعت/ فقط ببینین چه لباس مجلسی‌هایی از برگ و گل طبیعت واسه خودشون تهیه کردن!
منتخب روز   
توئیت جدید پزشکیان به زبان کُردی و عربی +عکس وزیر اسبق کشور: رهبر معظم انقلاب یک دوره تندخوانی شرکت کردند و یک کتاب 300 صفحه‌ای را در یک شب می‌خوانند+ویدیو نیکی کریمی از مهمترین اتقاق زندگی اش پرده برداشت ؛ خانم بازیگر : پدرم مرا به این سمت سوق داد تاج گل اعیانی با گل‌های سفید و سیاه محمدباقر قالیباف در مراسم ختم پدر خداداد عزیزی+عکس استاندار بصره راننده شخصی مسعود پزشکیان در سفر به این شهر شد+عکس/ چهره خندان رئیس جمهور سوار بر BMW جمله امروز پزشکیان که گفت «خیلی خراب نکردم که؟» در فرهنگ آذری زبان ها یعنی چه؟ +عکس کیک تولد خاص و شکلاتی شهاب حسینی برای تولد 13 سالگی پسرش با طرح مورد علاقه اش / مبارکا باشه+عکس خاطره خنده دار مهران مدیری : یه آقایی با کیف سامسونِت و کت و شلوار آبی استخری اومد صداشو کلفت کرد مغرورانه گفت آقای مدیری من برای اینکه وارد سینما شم باید چیکار کنم گفتم باید بلیط بخری+ویدئو کیک تولد خاص و شکلاتی همسر هاشمی رفسنجانی برای تولد 82 سالگی یارش با طرح مورد علاقه اش / مبارکا باشه+عکس تصویر رهبر معظم انقلاب در دستان وزیر کودک‌کش+عکس انتشار غزل جدیدی از رهبر معظم انقلاب + فیلم/ دیدن این ویدیو با صدای دلنشین رهبری رو از دست ندید نگاهی به کیک تولد 44سالگی شهاب حسینی با دیزاین خاص در خانه اش/مبارکا باشه +عکس