راجب صنایع دستی سیستان و بلوچستان چه می دانید؟

  پنجشنبه، 03 تیر 1400   زمان مطالعه 12 دقیقه
راجب صنایع دستی سیستان و بلوچستان چه می دانید؟
صنایع ‌دستی سیستان و بلوچستان از اصیل ترین و شاخص ترین صنایع دستی ایران و جهان و قدمت آن به درازای تاریخ است که سرآمد آن سفال کلپورگان بلوچستان با قدمتی ۷ هزار ساله می‌باشد که در سال ۹۶ به‌عنوان اولین روستای جهانی صنایع ‌دستی ثبت جهانی شد و از افتخارات ایران و مظهر هویت صنایع‌ دستی کشور در جهان هست.

استان سیستان و بلوچستان ازنظر پهنا و گستردگی بزرگ ترین استان کشور می باشد که در جنوب شرقی ایران و در همسایگی کشورهای افغانستان و پاکستان قرار دارد.سیستان و بلوچستان ازنظر جغرافیا به دو بخش سیستان و بلوچستان و ازنظر قومیت شامل دو قوم بزرگ بلوچ و سیستانی است.بخش سیستان شامل شهرهای زابل، هامون، هیرمند، نیمروز و زهک می باشد و بخش بلوچستان شامل شهرستان های زاهدان و خاش در سرحد و ایرانشهر، نیک شهر، سرباز، سراوان و چابهار در مکران است.

تاریخچه صنایع دستی سیستان و بلوچستان

مردم سیستان و بلوچستان مانند دیگر اقوام ایرانی همواره به دنبال راهی برای استفاده بهتر از هنر نیاکانشان بوده اند. آنها شاخ و برگ درختان، مو و پشم حیوانات، خاک و هر آنچه که در دسترشان بوده را به کار می گرفته اند تا محصولاتی نو را برای خود بوجود بیاورند و یا رنگ و حس تازه ای به وسایل زندگی شان بدهند.صنایع دستی سیستان و بلوچستان زیربنای همین تفکر است و این کار باعث شده تا به مرور زمان آثاری ارزشمند و زیبا به وجود بیاید که روز به روز بر زیبایی آنها افزوده شود.در جای جای استان پهناور سیستان و بلوچستان هنرها و صنایع دستی گوناگونی رواج دارند که هر کدام علاقه مندان خاص خود را دارد.این هنرها گویای فرهنگ مردم این منطقه هستند و بخش بسیار مهمی از شیوه زندگی آنها را به تصویر می کشند.

انواع صنایع دستی سیستان و بلوچستان

صنایع دستی سیستان و بلوچستان با توجه به تمدن هزاران ساله ای که دارد همیشه مورد توجه مردم ایران و جهان بوده است . از جمله مهمترین صنایع دستی سیستان و بلوچستان میتوان به سوزن دوزی، سفالگری، حصیربافی، سکه دوزی ، زرگری و قالی و گلیم بافی اشاره کرد.

سوزن دوزی

سوزن دوزی هنر تزئین پارچه است و سابقه ای طولانی و به دارازی قدمت تاریخ این دیار دارد. این هنر با نام بلوچی دوزی هم شناخته می شود و جلوه ای دیدنی و خیره کننده دارد. هنرمندان روی پارچه های ساده با نخ های رنگی و به کمک قلاب و سوزن طرح هایی می زنند. طرح ها در سوزن دوزی ذهنی هستند و از رویاها الهام می گیرند و به همین جهت سوزن دوزی را بازتاب دردها، آمال و آرزوهای زنان بلوچ می دانند. سوزن دوزی را بر روی لباس، سفره عقد، روتختی، کوسن، سجاده، رومیزی، پشتی و یا حتی لباس و ... انجام می دهند.

سفالگری | هنر جهانی سیستان و بلوچستان

سفال گری نیز از آن دست هنرهای قدیمی است که در سیستان و بلوچستان رواج دارد؛ برای درستی این ادعا می توان سفال های کشف شده در شهر سوخته را مصداق قرار دهید.روستای کلپورگان مهم ترین مرکز تولید سفال است که قدمتش در این هنر به پنج الی هفت هزار سال می رسد. بلوچی ها با استفاده از خاک رس اطراف محل زندگی شان، ظروف سفالی می سازند. سفال ها به علت نوع خاص خاک منطقه پس از پخت، قرمز رنگ می شوند. این ویژگی سفال منطقه ی کلپورگان را از سفال منطقه های دیگر متمایز کرده است.

زنان بلوچ، سفال ها را با دست می سازنند و از چرخ سفالگری استفاده نمی کنند. برای تزئین کردن سطح سفال ها از ترکیب آب و تیتوک ،( سنگی که از کوه بیرک در نزدیکی محل بدست می آورند) استفاده می کنند، بعد با یک تکه چوب نازک ِ خرمای وحشی، روی سفال طرح و نقش می زنند. رنگ نقش ها قبل از پخت سفال قهوه ای ِ متمایل به قرمز است و پس از حرارت دیدن سیاه رنگ می شود.هم اکنون در کلپورگان سراوان، هلونچکان نیکشهر و روستای کوه متیک سرباز سفالگری می کنند.از محصولات سفالی می توان به کاسه، بشقاب، قندان، قوری، گلدان، سینی، کوزه، چلیم و… اشاره کرد که می توانند انتخاب خوبی برای سوغاتی سفرتان باشند.

پریواردوزی

پریواردوزی یا پلیواردوزی، نوعی سوزن دوزی یا گلدوزی روی پارچه است. جلوه این هنر بیشتر در قسمت حاشیه روسری و اشارپ زنان بلوچی دیده می شود؛ اما در بخش هایی از استان این هنر را برای تزئین قسمت های پیش سینه، سرشلوار و دورآستین، کلاه، عرقچین، سرمه دان، بازوبند، جلد دعا و ... هم به کار می برند.بیشتر اهالی بومی سیستان و بلوچستان و روستاهای شهرستان سراوان و ایرانشهر به این هنر مشغول هستند و از آن کسب درآمد می کنند.

سیاه دوزی

سیاه دوزی نوعی سوزن دوزی با استفاده از نخ سیاه رنگ ابریشمی است که برای تزیین سرآستین و پیش سینه لباس ها به کار می رود. در این هنر با دوخت دندان موشی ِ بهم چسبیده نقش هایی مثلثی شکل روی لباس می زنند و گاهی بین دوخت دندان موشی از دوخت زنجیره هم استفاده می کنند.

سکه دوزی و آینه دوزی

آینه دوزی و سکه دوزی به هنر دوختن آینه و سکه در سایزهای مختلف در کنار پولک در لباس های محلی، جلیقه، روتختی و ... گفته می شود. این هنر دومین هنر محبوب سیستان و بلوچستان بعد از سوزن دوزی است و گاهی در کنار ابریشم دوزی، قیطان دوزی و بخیه های تزئینی مورد استفاده قرار می گیرد. این هنر در مراسم عروسی کاربرد زیادی دارد و در رختخواب و جهیزیه عروس یا حتی گردنبند شتر برای تزئین در عروسی به کار می رود. به جز سکه و آینه از منجوق و مروارید، پولک، خرمهره، دکمه صدفی، نوار یراق و پارچه وسایل مورد نیاز برای این هنر هستند.

جواهرات

به استناد متن های تاریخی هنر ترصیع در سیستان، نیشابور و هرات از سده های نخستین در جهان اسلام بسیار مشهور بوده و جالب است بدانید که جواهرات سیستان جزء هدایایی بودند که به مراکز حکومتی فرستاده می شده اند. وجود کوره های ذوب فلز بسیار قدیمی در این منطقه نشان از قدمت دور و دراز این هنر در این منطقه دارد.کاربرد عمده ی زیورآلات برای خودآرایی بوده، اما گاه ریشه های مذهبی داشته و به عنوان قسمتی از بهای عروسی، از طرف خانواده ی داماد به عروس داده می شده است.اگر می خواهید از سفرتان به سیستان و بلچوستان، جواهرات و زیورآلات به یادگار ببرید، انتخاب های متنوعی پیش روی شما قرار می گیرد، چرا که این هنر تنوع زیادی در استان دارد؛ چیزی نزدیک به ۵۰ گونه مختلف از در (گوشواره)، چوری (النگو)، سربند، کپگو (گردن بند) و تاسنی (سنجاق سینه) را می توانید خریداری کنید.

دودنی بافی

گویا انواع هنر در سیستان و بلوچستان از قدمتی طولانی برخوردارست؛ دودنی بافی نیز یکی از همین هنرهای تاریخی است که بیشتر مردم سیستان از آن در تزئین خانه شان و گاهی هم به عنوان دفع چشم زخم از مال و جان استفاده می کردند. اما متاسفانه، گردی از نامهربانی بر این هنر قدیمی نشسته و در حال فراموشی است. این روزها تجملات دنیای امروز، جای خود را به هنرهایی مثل دودنی بافی داده اند.دودنی بافی در اصل تورهای تزئینی است که با گیاه علفی با برگ های ساده منقسم و گلهای زرد متمایل به سفید که در اکثر نقاط استان رویش دارد، درست می شود.

خولک بافی

برای خولک بافی از ساقه های نی استفاده می شود و سایه بان، پرده و توتن (نوعی قایق حصیری) را با استفاده از این هنر تهیه می کنند. روستاهای حاشیه کوه خواجه و شهرستان زابل از مهم ترین مراکز تولید محصولات خولک بافی هستند.

تگرد بافی

در منطقه بلوچستان، حصیری به نام تگر وجود دارد که از داز (برگ درختان خرمای وحشی) تهیه می شود. سواس (صندل)، کچو (خورجین)، روپگ (جارو)، پروند (کمربند جهت بالا رفتن از درخت نخل)، سمان (زیرانداز)، سفت (جانماز)، کپات(سبد کوچک) از محصولات این هنر هستند.

سیس بافی

سیس رشته هایی از الیاف است که در اطراف تنه درخت خرما می روید و به آن گیس درخت خرما گفته می شود. در سیس بافی از این الیاف برای تهیه برخی از ملزومات زندگی استفاده می شود که از میان آنها می توان موارد زیر را نام برد:

  • تک: نوعی زیرانداز حصیری
  • نولک: نوعی سبد دسته دار برای حمل علوفه و ماهی
  • سوند:نوعی حصیر برای ایجاد حصار و محدود کردن فضا
  • کتل : نوعی زنبیل
  • قفس برای نگهداری مرغ
  • انواع طناب
  • کلاهک آباژور

گلیم بافی

گلیم بافی هم یکی دیگر از صنایع دستی سیستان و بلوچستان است که در تمام این استان به خصوص در بین عشایر، طوایف بلوچ و بلوچ های ساکن سیستان بافت آن رواج دارد. عشایر این خطه، مواد اولیه گلیم را از پشم دام های خود تهیه می کنند. رنگ های گلیم سیستان و بلوچستان هم بیشتر تیره، با زمینه ی قهوه ای، قرمز تیره مایل به قهوه ای، آبی سیر و شتری و رنگ های روشن مثل زرد، سبز، کرم، قرمز و سفید است. نقش های این گلیم هم عموما راه راه و طرح های هندسی است. نوع گلیمی که در سیستان تولید می شود با نوع بلوچی آن، در نحوه ی برپایی دستگاه گلیم تفاوت دارد.

اگر به دنبال تحفه ای از سفرتان به این استان هستید، گلیم را می توایند در ابعاد مختلف، با کاربری های مختلف از جمله، زیراندازف چادر شب، کناره، سجاده، جوال و … خریداری کنید.

پلاس بافی

پلاس نوعی زیرانداز است که مثل گلیم و قالی برای بافت آن، ابتدا چله کشی انجام می شود. در مرحله بعد، الیاف رنگین پشم تابیده را به شکل خطوط افقی از تار عبور می دهند و شانه می زنند. زمینه ی پلاس را معمولا خطوط افقی و رنگارنگ تشکیل می دهند. پلاس در اصل یک نوع گلیم پشمی است که از گذشته های دور از آن به عنوان زیرانداز جهت حفاظت از رطوبت، سرما و گرمای زمین به کار بسته می شده و از این جهت برای فرش کردن کف چادر عشایر بسیار مناسب بوده است.پلاس و جاجیم نقش دوزی شده، در ظاهر شبیه به یکدیگرند اما تفاوتی هم دارند؛ در جاجیم خطوط عمودی هستند و در پلاس افقی.پلاس را بیشتر به عنوان سجاده نماز و سفره پیش پای عروس استفاده می کنند.

نمدمالى

نمد، نوعی زیرانداز سنتی است که در نتیجه به هم فشردن پشم ساخته می شود. در استان سیستان و بلوچستان شستن، رنگرزى و تهیه پشم وظیفه مردان است ولى ساخت نمد را بانوان انجام می دهند.

حصیر بافی

حصیر بافی، سیس بافی، خولک بافی و یا خلک بافی، هنری که قدمتی طولانی، به درازای تاریخ شهر سوخته و دریاچه هامون دارد و در میان مردمان سیستان و بلوچستان از جایگاه ویژه ای برخوردار است. این هنر در منطقه ی سیستان با گویش (خولک بافی) و در بلوچستان با گویش (تگرد) تلفظ می شود که از نظر نوع مواد ساخت نیز با یکدیگر تفاوت هایی دارند. خولک از ساقه های نی و تگرد از داز (برگ درختان خرمای وحشی) تهیه می شود.

از محصولات حصیری سیستان می توان سایه بان، پرده و توتن (نوعی قایق حصیری) را نام برد. سواس (صندل)، کچو (خورجین)، روپگ (جارو)، پروند (کمربند جهت بالا رفتن از درخت نخل)، سمان (زیرانداز)، سفت (جانماز)، کپات(سبد کوچک) نیز از محصولات حصیری بلوچستان هستند.

روستاهای حاشیه ی کوه خواجه و شهرستان زابل از مهم ترین منطقه های تولید محصولات حصیربافی در سیستان و نیکشهر، سراوان وسرباز از مهم ترین مناطق تولید این نوع محصولات در بلوچستان هستند.

سیس رشته هایی از الیاف است که در اطراف تنه درخت خرما می روید و به آن گیس درخت خرما گفته می شود. در سیس بافی از این الیاف برای تهیه برخی از ملزومات زندگی همچون تک(نوعی زیرانداز حصیری)، نولک (نوعی سبد دسته دار برای حمل علوفه و ماهی)، سوند ( نوعی حصیر برای ایجاد حصار و محدود کردن فضا)، کتل ( نوعی زنبیل)، قفس (برای نگهداری مرغ)، انواع طناب و کلاهک آباژور استفاده می شود.

قالی بافی

قالی و گلیم بافی از آن دست هنرهای اصلی ایرانی است که در اکثر استان ها و شهرها به آن مشغولند؛ زنان و دختران بلوچ هم از این قاعده مستثنا نیستند در زمان فراغت خود به بافت قالیچه می پردازند. قالی بافی تاریخی بس طولانی در سیستان و بلوچستان دارد تا جایی که فرش سیستانی از شهرت خاصی برخوردار است. جالب است بدانید که قالی سیستان از لحاظ مبنای تاریخی به ۳ دسته مختلف تقسیم می شود:نوع تاریخی یا کهن، که تا آغاز قرن چهاردهم هجری (بیستم میلادی) بافته شده است.نوع میانه، که از حدود اواخر قرن سیزدهم هجری (نوزدهم میلادی) بافته شده و هنوز هم بافته می شود.نوع نو، که هم اکنون بافته می شود.

چادر بافى

یکی از هنرهای این استان که اغلب در میان عشایر و کوچ نشینان رواج دارد، چادر بافی است. چادرنشینان، برای اقام خود نیاز به چادری مستحکم دارند. آن ها این چادرها را از موی بز بر روی دار قالی می بافند و در آن زندگی می کنند.

کپر سازی

از دیگر هنرهاى دستى نمدمالى است. شستن، رنگرزى و تهیه پشم وظیفه مردان بلوچ مى‏باشد ولى ساخت نمد به عهده بانوان است. بعضى از نمدهاى بلوچ به لحاظ ترکیب متنوع رنگ‏ها از آثار هنرى نیز محسوب مى‏شود

خراطی

خراطی، هنری است که علاوه بر استان سیستان و بلوچستان در استان های دیگر مثل لرستان رواج دارد. خراطی در اصل هنر ساخت اشیا از چوب است که با کمک دستگاهی مخصوص و بعد از طی مراحلی، اشیایی چون قلیان، گهواره، پایه ی آباژور و ظروف تولید می شوند.

بقایای نقش برجسته های کاخ داریوش در تخت جمشید که در آنها تخت و چهار پایه و عودسوز مزین به هنر خراطی هستند، حکایت از قدمت دیرینه ی این هنر دارند.

خامه­ دوزی

مردم بلوچ درخشش و زیبایی نخ ابریشم را بر تار و پود پارچه می­زنند و هنر خامه­ دوزی را پدید می­ آورند. خامه­دوزی یا به گویش بلوچ خَمک دوزی به دوخت برجسته ابریشم بر روی پارچه می ­گویند که اغلب برای حاشیه دوزی سجاده، پیراهن مجلسی، لباس های سنتی بلوچ، رومیزی، دور يقه و سر آستين لباس هاي مردانه و زنانه، عرقچين، پيش بند، جانماز، دستمال و سفره استفاده مي شود.

دلیل نام­گذاری این هنر استفاده از نخ ابریشم خام گردآوری شده از توت­زارهای سیستان و بلوچستان جهت دوخت برجسته بر روی پارچه­ ها بود. به این صورت که ابريشم به صورت خام يعنی بدون هيچ پرداخت و يا اعمالی ازقبيل رنگرزی و پخت يا سفيد کاری مورد استفاده قرارمي گرفته است. درواقع تفاوت این هنر با سوزن­دوزی در سفید و یکرنگ بودن نخ آن است.

از نقوش رایج در این هنر می­توان به حصیر دوزی، توردوزی، خامه کشی، بته جقه ای، نرگسی، گلی، نقوش ستاره ای، نقوش هندسی، انواع گره ها ، خطوط منحنی، الگوهای مختلف تخم خربزه و یا دم ماهی و غیره اشاره نمود که حصیر دوزی و بته جقه­ای معمولاً در وسط و بقیه نقوش در اطراف دوخته می­ شوند.


  دیدگاه ها
پربحث های هفته   
داریوش ارجمند: خانومه میره وزنه بردار میشه 2 سال دیگه نه رحم داره نه تخمدان همشو عمل میکنه میریزه دور! من پدر سنتی رو دوست دارم تا پدری که سفره عرق پهن میکنه+فیلم (530 نظر) عکسی از اولین روز مادر شدن فرح پهلوی/ قرق بیمارستان و نمایش زندگی سلطنتی... (237 نظر) ساده زیستی رهبر انقلاب به روایت تصویر / از عینک شکسته و کفش ساده تا سفره غذای ساده در کنار سیاستمداران (223 نظر) مادر علی دایی: پسرم به بیمارستانها گفته اگه کسی توان مالی نداشت به من خبر بدین؛ به هر نیازمندی که من بگم به حسابش پول واریز می‌کنه +ویدیو (215 نظر) سفره غذای ساده و دورهمی صمیمی رهبر معظم انقلاب با فرماندهان ارشد سپاه+عکس/ آقا هم مثل همه روی زمین غذا می خورد (181 نظر) محمدرضا گلزار: تا میتونین دعا کنین تا میتونین نماز بخونید؛ آدم بی‌اعتقاد هیچ چیز در زندگیش نداره+ویدیو (176 نظر) نگاهی به لباس عروس های زنان شاه پهلوی؛ از لباس عروس 30 کیلویی ثریا اسفندیاری تا پیراهنی مزین به پرهای لک‌لک آفریقایی! / به نام مردم به کام خاندان منحوس پهلوی+عکس (174 نظر) مهنوش صادقی همسر دوم مهدی هاشمی: 20 سال با مهدی هاشمی رابطه داشتم و گلاب آدینه خبر داشت (173 نظر) داریوش ارجمند: من مختار رو خوب میشناسم! مختار خیلی علیه السلام نیست/ اصلا از مختار و فریبرز عرب نیا خوشم نمیاد! (161 نظر) خنده رهبر انقلاب از پیشنهاد عجیب احمدی‌نژاد: ساخت اتوبان از فرودگاه امام به مسجد جمکران تا امام زمان در ترافیک و شلوغی اتوبان قم گیر نکنند! (146 نظر) نگاهی به مجلل ترین مدرسه در سوئیس که بچه های پهلوی در آنجا درس خواندند/ زمانی که بچه های مردم از امکانات کم تحصیلی هم برخوردار نبودند! (127 نظر) علی دایی: همسرم بهترین مشاورم هست؛ ویلای به شکل توپ در کلاردشت ندارم؛ میلیون‌ها علی دایی هم برای مردم کم است+عکس (117 نظر) تصویری از اعلامیه ترحیم همسر تایلندی یوسف تیموری/ روحش شاد و یادش گرامی (116 نظر) آلبوم تصاویر آذری جهرمی به مناسبت سالروز تولدش ؛ از استایل دامادی در شب عقد و سفر به حافظیه و تخت جمشید با اهل و عیال تا موتورسواری کنار دریا و دوشیدن شیر گوسفند (94 نظر) فوتبالیست ملی‌پوشی که صاحب 7 هزار راس گوسفند است؛ استخدام 10 چوپان برای نگهداری از گوسفندان (75 نظر)
پربازدیدترین ویدئوهای روز   
تیتر امروز   
سیما خضرآبادی: من هیج عنوان پرسپولیسی نیستم ولی عاشق رنگ قرمزم
فال قهوه با نشان روز پنجشنبه 29 شهریور ماه 1403
فال حافظ با تفسیر روز پنجشنبه 29 تیر 1403 + فیلم
4 هنرمند محبوب ایرانی که همسر خارجی دارند/ از ازدواج ساعد سهیلی با دختر فرانسوی تا زن هندی بنیامین بهادری+عکس
فال روزانه پنجشنبه 29 شهریور ماه 1403
فال شمع روزانه پنجشنبه 29 شهریور 1403
فال انبیاء روزانه پنجشنبه 29 شهریور 1403
فال ابجد روزانه چهارشنبه 29 شهریور 1403
برگزاری مسابقات فوتبال جام شهدای خدمت در ارومیه
بیوگرافی و زندگی خصوصی محمدرضا هلال زاده، ضیا سریال طوبی و همسرش+تصاویر جذاب و دیدنی
عموی تتلو: تتلو گیاهخوار است، ماموران زندان هم برای گیاهخواری او شرایط را فراهم می‌کنند
آتش سوزی کارخانه تولیدی فولاد در تیکمه داش + فیلم
اهدای زمین به آموزش و پرورش شهرستان مرند
از پرستاری تا طبابت/کتاب"سمفونی موگادیشو" خاطرات من از سومالی است
نجات معجزه آسای مرد 55 ساله از چاه 35 متری در مرند
منتخب روز   
توئیت جدید پزشکیان به زبان کُردی و عربی +عکس وزیر اسبق کشور: رهبر معظم انقلاب یک دوره تندخوانی شرکت کردند و یک کتاب 300 صفحه‌ای را در یک شب می‌خوانند+ویدیو نیکی کریمی از مهمترین اتقاق زندگی اش پرده برداشت ؛ خانم بازیگر : پدرم مرا به این سمت سوق داد تاج گل اعیانی با گل‌های سفید و سیاه محمدباقر قالیباف در مراسم ختم پدر خداداد عزیزی+عکس استاندار بصره راننده شخصی مسعود پزشکیان در سفر به این شهر شد+عکس/ چهره خندان رئیس جمهور سوار بر BMW جمله امروز پزشکیان که گفت «خیلی خراب نکردم که؟» در فرهنگ آذری زبان ها یعنی چه؟ +عکس کیک تولد خاص و شکلاتی شهاب حسینی برای تولد 13 سالگی پسرش با طرح مورد علاقه اش / مبارکا باشه+عکس خاطره خنده دار مهران مدیری : یه آقایی با کیف سامسونِت و کت و شلوار آبی استخری اومد صداشو کلفت کرد مغرورانه گفت آقای مدیری من برای اینکه وارد سینما شم باید چیکار کنم گفتم باید بلیط بخری+ویدئو کیک تولد خاص و شکلاتی همسر هاشمی رفسنجانی برای تولد 82 سالگی یارش با طرح مورد علاقه اش / مبارکا باشه+عکس تصویر رهبر معظم انقلاب در دستان وزیر کودک‌کش+عکس انتشار غزل جدیدی از رهبر معظم انقلاب + فیلم/ دیدن این ویدیو با صدای دلنشین رهبری رو از دست ندید نگاهی به کیک تولد 44سالگی شهاب حسینی با دیزاین خاص در خانه اش/مبارکا باشه +عکس