آداب و رسوم مردم کشور ازبکستان چگونه است؟

سه شنبه، 15 آذر 1401 زمان مطالعه 12 دقیقه

کشور ازبکستان یکی از جمهوری های تازه استقلال یافته بعد از فروپاشی شوروی سابق است که در آسیای مرکزی قرار گرفته است. می خواهیم با فرهنگ این کشور آشنا شویم همراهمان در ساعد نیور باشید.

یکی از نکات مهم برای سفر به کشورهای دیگر، آشنایی با آداب و رسوم و فرهنگ مردمان آن سرزمین است. جمعیت ازبکستان بالغ بر 35 میلیون نفر است و در میان کشورهای آسیای میانه بیشترین جمعیت را دارد. ازبکستان یکی از کشورهای جوان به شمار می رود و اکثر مردم این کشور در روستاهای آن ساکن هستند و کشاورزی و تولید محصولات زراعی و دامی از منابع اقتصادی آن ها به شمار می رود. آب وهوای ازبکستان مانند دیگر کشورهای آسیای مرکزی، گرم وخشک است. تابستان های این سرزمین بسیار گرم است و هوایی خشک دارد. زمستان های ازبکستان گاهی اوقات سرمای شدیدی را با خود به همراه می آورد. هوای ازبکستان در بهار و پاییز بسیار معتدل است و بهترین زمان سفر به ازبکستان در همین فصول از سال است.

فرهنگ مردم ازبکستان

یکی از اصیل ترین فرهنگ های شرق، فرهنگ بومی ازبکستان است که شامل موسیقی، رقص، نقاشی، غذاهای بومی، لباس و سوغاتی های ازبکستان است. یکی از ویژگی های بارز مردم ازبکستان که به فرهنگ بومی مردمان این سرزمین مرتبط است، مهمان نوازی آن ها است که از گذشته تاکنون همچنان ادامه دارد. به طوری که مردمان ازبکی از مهمانان خود دعوت می کنند تا به خانه هایشان رفته و سپس با مهربانی از آن ها پذیرایی می کنند.ازبکی ها از نظر تعارف کردن به ایرانی ها شباهت زیادی دارند و تمام تلاش خود را می کنند تا مهمانان آن ها، لحظات خوشی را در کنارشان سپری کنند. ازبک ها هنگام دعوت مهمان به خانه خود، تدارکات ویژه ای برای او می بینند و غذاهای متنوعی را برای پذیرایی از میهمانان خود سر سفره می آورند.

دین مردم ازبکستان

دین و مذهب یکی دیگر از عوامل موثر بر فرهنگ بومی ازبکستان است. اکثر مردم ازبکستان مسلمان هستند و مذهب مسلمانان ازبکی، تسنن است و پیرو مکتب حنفی هستند. بررسی های تاریخی صورت گرفته، حاکی از آن است که مسلمانان در اواسط قرن اول هجری برای اولین بار، وارد این سرزمین شده اند. از اواسط قرن 10 تا اواخر قرن 16 دین اسلام در این منطقه مهم ترین دین شناخته شد. دو شهر بخارا و سمرقند که متعلق به کشور ازبکستان هستند، از قرن سوم هجری عنوان کانون های فرهنگی جهان اسلام را از آن خود کرده اند. اکنون شهر بخارا به بخارای شریف شهرت دارد، زیرا علمای اسلامی زیادی در این شهر سکونت داشته اند.

زبان مردم ازبکستان

ازبک ها به زبان ازبکی که از گروه ترکی شرقی است سخن می گویند این زبان از دو گویش عمده تشکیل شده است. گروه اول گویش های شرق ازبکستان و گروه دوم گویش های شمال غربی و جنوب را در بر می گیرند. واژگان زبان ازبکی ترکی است اما در طی زمان واژه هایی از زبان فارسی و عربی به آن وارد شده است. تاپیش از استقلال زبان روسی زبان رسمی بود و زبان ازبکی در کنار آن به کار می رفت و مشابه تمام کشور های ناحیه در امور اداری و سیاسی ازبکستاناز زبان روسی استفاده می شد پس از کسب استقلال زبان ازبکی زبان رسمی و زبان روسی به عنوان زبان دوم معرفی شد.
در حال حاضر خط رسمی این کشور «کیریل» است و طبق مصوبه شورای عالی جمهوری ازبکستان در تاریخ 20 سپتامبر 1993 از سال 2000 میلادی خط لاتین به جای خط کیریل مورد استفاده قرار گرفت. هم چنین بر اساس مصوبه یازدهمین اجلاسیه شورای عالی ازبکستان در سال 1989 زبان رسمی این کشور به زبان ازبکی تغيير يافت. در مصوبه مذکور تصریح شده است که از سال 1997 استفاده از زبان ازبکی در کلیه محاورات رسمی الزامی است و لذا افرادی که از سال 1997 به زبان ازبکی آشنایی نداشته باشند نخواهند توانست به پست دولتی دست یابند. قابل ذکر است که در بین سالهای 1923-1865 خط عربی با تعدیل مختصری در ازبکستان مورد استفاده قرار می گرفته است. در سالهای 30-1923 تعدیل مجددی در خط عربی به عمل آمد. در سال های 40-1934 خط لاتین در این کشور به عنوان الفباي دوم و از سال 1940 خط کیرل (روسی) به عنوان تنها خط رسمی مورد استفاده قرار گرفت. در سال 1956 در خط کریل نیز تعدیل هایی به عمل آمد.

لباس سنتی مردم ازبک

ویژگی های لباس مردم بومی از قدیم الایام توسط شرایط اقلیمی، معیشتی و سنن قبیله ای مشخص می شد. تا قرن 19 میلادی لباس مردم ازبک خصوصیات خود را به همان شکل قدیمی حفظ کرده بود: عریض، دراز، دارای برشی در کنار و آزادانه بودن آن که شکل بدن انسان را می پوشاند. لباس های زمستانی و تابستانی، مردانه، زنانه و کودکانه از لحاظ شکل و برش تفاوت چندانی نداشتند.
لباس مردانه ملی سنتی از خلعت بافته شدۀ گرم، کلاه توپی و همچنین چکمۀ ساخته شده از چرم نازک تشکیل می شد. مردها پیراهن هایی با دوخت مستقیم، لباس زیر و رو می پوشیدند. خلعت می توانست سبک و یا گرم، بافته شده از پنبه باشد. خلعت مردانه چاک هایی در پهلو برای راحتی در رفت و آمد و نشستن روی کف داشت.
لباس ملی ازبک ها برای جشن ها، با لباس روزانه آنها تفاوت داشت. این لباس از پارچه های مرغوب و گران قیمت تهیه می شد و دارای گلدوزی های زیبا بود.
پوشاک ملی زنانه از خلعت، لباس دوخته شده از اطلس و شلوار نازک عریض که در قسمت تحتانی تنگ می گردید تشکیل می شد. کلاه زنان متشکل از سه عنصر اساسی: کلاه، روسری و عمامه بود. کت و شلوار زنانه که برای جشن ها دوخته می شد با لباس عادی تفاوت داشت و از پارچه های مرغوب و گران بها تهیه می شد.
پوشاک کودکان، اشکال لباس بزرگ سالان را تکرار می کرد که تنها در اندازه تفاوت میکرد. لباس هر منطقه و یا قبیله توسط پارچه ها، شکل دوخت مورد استفاده و نقش و نگار های خاص خود تفاوت می کرد.
توپی، این کلاه سخت و یا نرم آستردار همیشه یکی از محبوب ترین و معمول ترین کلاه ها در ازبکستان بوده است. توپی بصورت جزء جداء ناپذیر لباس ملی ازبکی درآمد و داخل زندگی و سنن مردم ازبک گردید. معمول ترین شکل توپی ازبکی، چهار گوش و کمی مخروطی شکل است. توپی را از دو و یا چندین لایه پارچه که توسط نخ ابرشیمی و یا پنبه ای بسته و محکم می شد، می ساختند. توپی ساخته شده توسط نخ ابریشمی، با پولک های طلایی و یا نقره ای گلدوزی می شد. اصولاً زنان از قدیم الایام مهارت گلدوزی این نوع کلاه را بخوبی می دانستند. نماد گل و بادام – نشانه زندگی و حاصلخیزی می باشد که به وفور در توپی های ازبکی خود را تکرار می کند. نقش و نگار «ایلان یزی» (اثر پای مار) که علامت محافظت از شخص است از معمول ترین نقش و نگار ها در آرایش توپی می باشد ولی نقش و نگار هندسی از محبوبیت کمتری برخوردار می باشد. توپی های ساخته شده در مناطق مختلف از حیث شکل، نقش و نگار و رنگ با یکدیگر تفاوت دارند.
توپی های ساخت چوست در بسیاری از مناطق ازبکستان از محبوبیت زیاد برخوردار می باشد. توپی، معمول ترین نوع کلاه شهر چوست بوده و با زمینه سیاه و نقش و نگار سفید بشکل چهار دارفلفل «قلمپیر» دوخته می شود. لبۀ آن توسط رواق قرار داشته در یک ردیف گلدوزی می شود.

غذای محلی ازبکستان

غذاهای محلی یکی دیگر از نکات مربوط به فرهنگ ملی ازبکستان است که تنوع بسیار زیادی دارد. طرز تهیه انواع مختلف غذاهای این سرزمین با یکدیگر متفاوت است و برخی از آن ها هنوز هم به همان شیوه هزار سال قبل خود، طبخ می شوند. مردم ازبکستان در مراسمات مختلف خود، غذاهای مخصوص به همان مراسم را تهیه می کنند. یکی از معروف ترین غذاهای ازبکستان ازک پلو نام دارد و مردم ازبک علاقه خاصی به این غذا دارند. در واقع ازک پلو، پایه ثابت تمامی مجالس عروسی، شب نشینی ها و تولدها است. مواد اصلی این غذا شامل برنج، گوشت، هویج و پیاز است. از دیگر خوراکی های معروف در میان ازبک ها می توان به شیشلیک و سمبوسه اشاره کرد. سمبوسه، پیراشکی ملی این سرزمین است که از خمیر لایه ای برای تهیه آن استفاده می شود. نان در فرهنگ ملی ازبکستان یک خوراکی مقدس به شمار می رود. مردم این سرزمین معتقدند هنگامی که فردی عازم سفری دور و دراز است، باید یک تکه نان را گاز بزند و سپس بقیه آن را تا زمان برگشت وی نگاه می دارند. جالب است بدانید که هنوز هم مردم ازبکستان نان را داخل سبدی گذاشته و بر روی سر خود حمل می کنند و این کار را نشانه احترام به نان می دانند. در ازبکستان دو نوع نان معروف وجود دارد که نام آن ها نان معمولی و نان جشنی است: نان معمولی را در آب مخلوط کرده و سپس آن را با سدنه می پوشانند. نان جشنی نیز از خمیر لایه ای و با افزودن چربی گوسفند به آن درست می شود. یکی دیگر از خوراکی هایی که در میان مردمان ازبکستان حائز اهمیت است سوپ است. از محبوب ترین سوپ ها در ازبکستان، ماستاوه و شوروا نام دارد. اغلب سوپ ها در ازبکستان از ترکیب هویج، چغندر، پیاز و سبزی تهیه می شود. حلوا یکی دیگر از لذیذترین خوراکی های ازبکستان است که تنوع بسیار زیادی در این سرزمین دارد. جالب است بدانید که حدود 50 نوع حلوا در ازبکستان تهیه می شود. آرد گندم، قند با گردو و یا سدنه از مواد اصلی تمامی حلواهای این سرزمین به شمار می رود. علاوه بر تمامی خوراکی ها و غذاهایی که تا اینجا ذکر نمودیم، نوشیدنی ها و میوه های خشک شده ازبکستان نیز بسیار طعم دلنشینی دارند.

رمضان در ازبکستان

اکثر مسلمانان ازبکستان به رغم سلطه بیش از 70 سال رژیم کمونیستی شوروی سابق براین دیار، همچنان حافظ قرآن کریم هستند و به آداب و سنت های مذهبی بجای مانده از اجداد خود پایبند می باشند. آنان هرسال بیش از پیش بابرگزاری مراسم های ویژه ماه مبارک رمضان در مساجد، درضیافت الهی حضوری گسترده می یابند. "رمضان خوانی" نوجوانان ازبک درشبهای اول ماه مبارک رمضان یک سنت دیرینه برای ترویج انفاق از آیینهای اسلامی در رمضان است. در این شیوه که بعداز افطار شروع می شود، کودکان و نوجوانان ازبکی با مراجعه به خانه همسایگان خود سرودهای ویژه ای از دعاهای سلامتی زمزمه کرده و احسان می گیرند. کودکان و نوجوانان ازبکی دراین دعاهای سرودگونه می گویند " باآمدن رمضان به خانه شما آمدیم، خدا به گهواره شما یک پسرقهرمان بدهد، ما شما را از همه ثروتمندتر دیدیم، شما نیز درراه خیر کمک کنید". انگیزه اجرای این سرود معمولا احیای انفاق، احسان و کمک مومنان و روزه داران به نیازمندان و حمایت از هم نوعان است. کودکان و نوجوانان ازاین کار خود لذت می برند چون پولهای جمع آوری شده را برای کمک به ایتام و امورخیریه هزینه می کنند. دیدار از بزرگترهای خانواده ازقبیل والدین، پدربزرگ، مادربزرگ و عیادت ازبیماران بستری در منزل و بیمارستان با شیرینی و غذا ازجمله آداب و سنن مردم مسلمان ازبکستان درماه رمضان است. اوایل ماه رمضان افراد نیازمند ازبکی به منازل مردم مراجعه کرده و خواستار دریافت زکات فطره می شوند و مردم نیز مسرور و شادمان ازاین اقدام استقبال کرده و قیمت سه کیلو گندم برای هر نفر را به عنوان زکات فطره (فطریه ) پرداخت می کنند. ازبک ها معتقدند که فطریه را باید دراوایل ماه مبارک رمضان پرداخت کرد البته برخی نیز زکات فطره خود را قبل از مراسم نماز عید سعید فطر پرداخت می کنند. ازبک ها معتقدند که فطریه را باید دراوایل ماه مبارک رمضان پرداخت کرد البته برخی نیز زکات فطره خود را قبل از مراسم نماز عید سعید فطر پرداخت می کنند. مردم این دیار به محض فرارسیدن ساعت اذان مغرب، روزه خودرا بایک فنجان چای سبز و یا یک لیوان آب افطار کرده و نماز مغرب خود را بجا می آورند. آنان سپس در دو نوبت غذا می خورند، درمرحله اول غذای ساده مثل شیرینی "نشالده" (یک نوع شیرینی سفید شیری مانند عسل است که از ترکیب سفیده تخم مرغ و شکر بدست می آید)، سوپ " مسدووه" و " آش " بر سفره مسلمانان ازبک چیده می شود. " آش پلو"، " ششلیک "، " قازان کباب " (کبابی که دردیک پخته می شود)، "سمبوسه"، " مانتی " و " شوربا" (آبگوشت ) به عنوان غذاهای رسمی این دیار در مرحله دوم وپس از یکی دو ساعت فاصله ازافطار اولیه، به عنوان "شام" سرو می شود.

نوروز در ازبکستان

آنان همانند مردم سایر كشورهای آسیای مركزی ‪ ۲۱‬مارس را باحضوردر پاركها ومراكز فرهنگی به شادمانی پرداخته و پس از آن با پوشیدن لباسهای سنتی به دیدار بزرگترهای خود رفته و به یكدیگر شادباش می گویند. اقوام مختلف ازقبیل تاتارها، آذری ها، روس ها و ... نیز در كنار ازبك ها بابرگزاری جشن های سنتی نوروزی جلوه خاصی به این عید باستانی می بخشند. طی چند روز اخیر با رویش دوباره طبیعت ، تاشكند پایتخت ازبكستان حال و هوای تازه ای به خود گرفته است، برافراشته شدن پرچم های رنگارنگ شادی، آذین بندی كوی وبرزن ها، غبار روبی از سطح معابر و خیابان ها همه حكایت از شور و شوق مردم برای جشن عید نوروز را دارد. كنون از چندروز مانده به عید نوروز، رسانه ها و مطبوعات تاشكند پایتخت ازبكستان، آداب و رسوم عیدباستانی نوروز را تشریح می كنند. رییس جمهوری، برخی مسوولان و ریش سفیدان نیز از طریق برنامه های تلویزیونی، فرا رسیدن عید نوروز و آغاز دوباره رویش طبیعت را به مردم تبریك و تهنیت می گویند. عید نوروز از چنان جایگاه ویژه ای در ازبكستان برخوردار است كه دولت به مناسبت این عید، یك روز را در این كشور تعطیل رسمی اعلام كرده است.