آنچه باید در مورد درد سیاتیک بدانید

درد سیاتیک دردی است که در مسیر عصب سیاتیک بوجود می آید یعنی از کمر، به باسن، پشت ران و پشت و یا خارج ساق پا احساس می شود. معمولاً،علت درد سیاتیک یک طرفه است، اما می تواند دو طرفه نیز باشد. درد می تواند به صورت ناگهانی ایجاد شده یا به تدریج و با گذشت زمان افزایش پیدا کند. درد سیاتیک در 90 درصد موارد در نتیجه پارگی یا فتق دیسک ایجاد می شود و در اینگونه مواقع معمولاً دیسک پاره شده یا فتق دیسک به ریشه های عصب سیاتیک(معمولا ریشه عصبی L5 به علت دیسک L4-L5 و ریشه عصبی S1 به علت فتق یا پاره شدن دیسک L5-S1 فشار وارد می کند. پس به طور خلاصه شایع ترین علت درد سیاتیک پارگی یا فتق دیسک L4-L5 و L5-S1 است.

علت گرفتگی رگ و عصب سیاتیک

اختلالات و مشکلات متعددی در کم و ستون فقرات می توانند منجر به فشردگی عصب و درد عصب سیاتیک یا رادیکولوپاتی کمری شوند. شش مورد از شایع ترین مشکلات زمینه ای عبارت اند از:

• بیرون زدگی یا فتق دیسک
• تنگی کانال نخاعی کمر
• اسپوندیلولایزیس (سر خوردگی مهره های کمری)
• تروما یا ضربه
• سندروم پیریفورمیس
• تومور نخاعی

بیرون زدگی دیسک یا فتق دیسک کمر

دررفتگی یا بیرون زدگی دیسک کمر به عنوان یک اختلال دیسک از نوع contained نیز شناخته می شود. این بدان معنی است که مرکز ژل مانند (نوکلئوس پالپوزوس) در داخل دیواره بیرونی مانند لاستیک مانند دیسک خود (آنولوس فیبروز) دیسک “موجود” (contained) باقی می ماند.

فتق دیسک هنگامی رخ می دهد که نوکلئوس یا هسته از فیبروز آنولوس یا حلقه ی فیبری بیرون بزند. به این بیماری اختلال دیسک ” non-contained” گفته می شود. چه دیسک دچار برآمدگی یا دچار فتق شود ، مواد دیسک می توانند روی ریشه عصب مجاور فشار وارد کنند و بافت عصبی ظریف را فشرده کرده و باعث ایجاد فشردگی و درد سیاتیک شوند.

عواقب ناشی از فتق دیسک بدتر هستند. فتق دیسک نه تنها باعث فشار مستقیم ریشه عصب روی قسمت داخلی کانال نخاع استخوانی می شود، بلکه خود ماده ی دیسک نیز حاوی یک ماده محرک اسیدی، شیمیایی (اسید هیالورونیک) است که باعث التهاب عصب می شود. در هر دو حالت، فشردگی و تحریک عصب باعث التهاب و درد شده که غالباً منجر به بی حسی اندام، احساس سوزن سوزن شدن و یا ضعف عضلات می شود.

تنگی کانال نخاعی کمر

تنگی کانال نخاعی، نوعی اختلال فشار عصبی است که بیشتر در افراد سالمند رخ می دهد. درد پایی همانند درد سیاتیکی ممکن است در نتیجه تنگی نخاع کمر بروز کند. کمردرد معمولاً موقعیتی است که اغلب با انجام فعالیت هایی مانند ایستادن یا راه رفتن ظاهر می شود و با نشستن تسکین می یابد. ریشه های عصب نخاعی از طناب نخاعی از طریق گذرگاه هایی به نام فورامینای عصبی که متشکل از استخوان و رباط است، به صورت شاخه هایی خارج می شوند. بین هر مجموعه از قسمت های مهره ای که در طرف چپ و راست قرار دارد، یک فرامین وجود دارد. ریشه های عصبی از این دهانه ها عبور کرده و به بیرون از ستون فقرات کشیده می شوند تا به قسمت های دیگر بدن برسند.

هنگام بروز عارضه ی تنگی کانال نخاعی، این گذرگاه ها باریک یا مسدود شده و در نتیجه باعث فشرده سازی عصب می شوند. از این رو از اصطلاح تنگی فرمامین نیز استفاده می شود.

اسپوندیلولایزیس

اسپوندیلولایزیس (سر خوردگی مهره های کمری- Spondylolisthesis)، اختلالی ست که در اکثر اوقات ستون فقرات کمری را مبتلا می سازد. در این نوع بیماری، یک مهره به سمت جلو و روی مهره ی مجاور خود سر می خورد. وقتی یک مهره سر می خورد و از جای خود خارج می شود، ریشه ی عصبی نخاعی فشرده شده و اغلب منجر به درد سیاتیکی در پا می شود. اسپوندیلولایزیس در دسته ی اختلالات رشدی (در بدو تولد وجود داشته است، در طی دوران کودکی پیشرفت می کند) یا اکتسابی ناشی از تحلیل ستون فقرات، ضربه یا فشارهای فیزیکی (مانند وزنه برداری، ژیمناستیک) قرار دارد.

درد عصب سیاتیک بر اثر ضربه

درد عصب سیاتیک می تواند براثر از فشردگی مستقیم عصب ناشی از نیروهای خارجی به ریشه های عصب نخاعی کمری یا ساکرال باشد. نمونه هایی از این فشارها شامل تصادفات و سوانح رانندگی، سقوط، فوتبال و سایر ورزش ها می باشد. این ضربه ها ممکن است به اعصاب آسیب برسانند یا گاهی اوقات تکه های استخوان شکسته ممکن است به اعصاب فشار وارد کنند.

سندروم پیریفورمیس

سندرم پیریفورمیس نامی ست برای عضله پیریفورمیس و درد ناشی از زمانی که عضله، عصب سیاتیک را تحریک می کند. عضله پیریفورمیس در قسمت تحتانی ستون فقرات قرار دارد، به استخوان ران وصل می شود و به چرخش لگن کمک می کند. عصب سیاتیک در زیر عضله پیریفورمیس قرار دارد. سندرم پیریفورمیس هنگامی بروز می کند که اسپاسم های عضلانی در عضله پیریفورمیس رخ می دهد و در نتیجه به عصب سیاتیک فشار وارد می کند. به خاطر اینکه یافته هایی دراین باره از تصاویر ام آر آی یا عکس رادیولوژی به دست نمی آید، تشخیص و درمان این سندروم ممکن است دشوار باشد.

علائم و نشانه های سیاتیک

علائم معمول ابتلا به سیاتیک از درد پایین کمر شروع شده و تا باسن کشیده میشود و منجر به درد کف پا و انگشتان میشود در این حالت علائم درد سیاتیک ممکن است در هر نقطه از این مسیر احساس شود، اما معمولاً این درد مسیری را دنبال می کند که از کمر شروع شده و به سمت باسن و پشت ران یا ماهیچه ساق پا کشیده میشود. سطح درد عصب سیاتیک در افراد مختلف می تواند از ملایم تا شدید باشد و معمولاً این درد ساق پا تا کشاله ران به صورت احساس تیر کشیدن یا سوزش، شبیه به شوک های الکتریکی و نیز احساس گرفتگی در افراد مختلف مشاهده میشود. در این حالت معمولاً فقط یک طرف بدن تحت تاثیر مشکل قرار می گیرد و این درد می تواند با نشستن طولانی، خم شدن وحتی سرفه و عطسه کردن نیز تشدید شود. علاوه بر این سیاتیک می تواند با ایجاد بی حسی در ناحیه پایین تنه بیمار همراه باشد.

سیاتیک اشاره به دردی دارد که از عصب سیاتیک ناشی میشود که یک عصب بزرگ کشیده شده در قسمت پایین کمر به سمت پشت هر یک از پاها و درد رگ پشت زانو می باشد. سیاتیک یک ناهنجاری نیست، اما می تواند یک نشانه از ایجاد سایر مشکلات ساختاری همچون مشکلات ستون فقرات یا تنگی کانال نخاعی، التهاب یا گاز گرفته شدن عصب در قسمت پایین کمر یا فتق دیسک، تشکیل زائده های استخوانی و بزرگ شدن بیش از حد مفصل فاست (رشد بیش از حد استخوان یا اندازه بزرگ غیر عادی آن) باشد که تنگ شدن حفره بین مهره ها در محل انتقال اعصاب را به همراه دارد. گاهی اوقات، تشکیل تومور می تواند علت ناهنجاری ایجاد شده در ارتباط با وارد شدن فشار به عصب سیاتیک باشد که این شرایط را می توان با اسکن ام آر آی (MRI) تشخیص داد. علاوه بر این ابتلا به بیماری دیابت نیز می تواند منجر به وارد شدن آسیب عصبی و مشاهده علائم مطرح شده فوق شود. به هر حال همانطور که بیان شد، یکی از علل درد سیاتیک، گیر افتادن عصب سیاتیک می باشد.

پیشگیری از دردهای سیاتیکی

ممکن است شما برای همیشه نتوانید از سیاتیک پیشگیری کنید و این عارضه ممکن است پس از یک دوره درمانی مجددا برگردد. لذا ارتباط همیشگی با تیم فیزیوتراپی و پزشکی یادمان می تواند شدیدا در این زمینه به شما کمک کند.موارد ذیل می تواند نقشی کلیدی در حفاظت از کمرتان داشته باشد:

• به طور منظم ورزش کنید: برای قوی نگه داشتن کمرتان، توجه مخصوصی به ماهیچه های مرکزی تان داشته باشید؛ ماهیچه هایی در شکم و نیمه پایینی کمرتان که برای طرز ایستادن و تراز بودن ضروری هستند.از پزشک متخصص مغز و اعصاب و یا از فیزیوتراپیست خود بخواهید فعالیت های مخصوص را معرفی کند.
• هنگامی که می نشینید وضعیت بدنی مناسب را حفظ کنید: یک صندلی با حمایت مناسب از نیمه پایینی کمر، دارای دسته و پایه گردان انتخاب کنید.مد نظر داشته باشید که یک بالش یا حوله لوله شده را در گودی کمرتان قرار دهید تا انحنای طبیعی آن حفظ شود.زانوها و لگنتان را در یک سطح قرار دهید.
• از حالت های بدنی درست استفاده کنید: اگر برای مدت طولانی می ایستید، یک پای خود را هر چند وقت یک بار روی چهارپایه یا جعبه کوچک قرار دهید.زمانی که چیز سنگینی بلند می کنید بگذارید اندام تحتانی شما آن کار را انجام دهد.به طور مستقیم به سمت بالا و پایین حرکت دهید. کمرتان را صاف نگه دارید و فقط زانوها را خم کنید.بار را نزدیک بدنتان نگه دارید.

تشخیص سیاتیک

طی آزمون فیزیکی، پزشک ممکن است استحکام ماهیچه ای و رفلکس ها را بررسی کند. برای مثال، ممکن است از شما بخواهد روی انگشت ها یا پاشنه پایتان راه بروید، از حالت چمباتمه بلند شوید و در حالی که به پشت دراز کشیده اید یکی یکی پاهایتان را بلند کنید.معمولا درد ناشی از سیاتیک طی این فعالیت ها شدت می گیرد.

بسیاری از افراد دچار فتق دیسک هستند یا زائده های استخوانی دارند که به کمک اشعه ایکس و دیگر تصویربرداری ها نشان داده می شود اما هیچ علائمی در زندگی روزمره از خود نشان نمی دهند.پزشکان معمولا این آزمایش ها را تجویز نمی کنند مگر اینکه درد شدید باشد یا طی چند هفته بهبود نیابد

• اشعه ایکس. تصویر اشعه ایکس از ستون فقرات می تواند رشد بیش از حد استخوانی را آشکار کند که یک عصب را تحت فشار قرار داده است.
• MRI. این فرآیند از یک آهنربای قوی و امواج رادیویی استفاده می کند تا تصاویر مقطعی از کمرتان ایجاد کند. MRI تصاویری با جزئیات از استخوان و بافت های نرم مانند دیسک های درگیر فتق ایجاد می کند. در طول آزمایش، روی میزی دراز می کشید که به داخل دستگاه MRI حرکت می کند.
• سی تی اسکن. هنگام استفاده از سی تی اسکن برای تصویربرداری از ستون فقرات، یک رنگ کنتراست زا قبل از تابش اشعه ایکس به کانال نخاعی تزریق می شود-فرآیندی که میلوگرام سی تی نامیده می شود. پس از آن رنگ در اطراف طناب نخاعی و اعصاب نخاعی به گردش در می آید که در تصویر سفید به نظر می رسد.
• انوار عصب و عضله (EMG). این آزمایش ایمپالس های الکتریکی تولید شده توسط عصب ها و پاسخ ماهیچه ها به آن ها را اندازه گیری می کند. این آزمایش می تواند فشردگی عصب به خاطر فتق دیسک یا باریک شدن کانال نخاعی (تنگی نخاعی) را تایید کند.

آنچه باید درباره درمان درد سیاتیک بدانیم

بسیاری از مردم فکر می کنند که هرچه درد شدیدتر باشد، به احتمال زیاد اتفاق وخیم تری در حال رخ دادن است. با این حال می توان گفت که این موضوع برای درد سیاتیک صادق نیست. بدن می تواند مواد ژل مانند دیسک را که باعث ایجاد این علائم و حتی درد شدید می شود، دوباره جذب کند. بنابراین برنامه درمان سیاتیک عمدتاً روی کنترل درد و فعال نگه داشتن فرد متمرکز است. اگر درد سیاتیک بسیار آزاردهنده باشد، دراز کشیدن های کوتاه مدت می تواند در کاهش درد مؤثر باشد اما استراحت طولانی مدت در تختخواب کمکی به بهبودی نمی کند و حتی ممکن است درد را تشدید کند. پس هنگامی که درد کاهش یافت، از جایتان بلند شوید و شروع به راه رفتن در مسافت های کوتاه کنید. از آنجا که نشستن، فشار بر روی دیسک های کمر را افزایش می دهد، توصیه می شود از نشستن یا رانندگی طولانی مدت اجتناب کنید.

آیا فیزیوتراپی برای درمان درد سیاتیک مفید است؟

بسیاری از افراد برای بهبود شرایط خود، درمان هایی مانند فیزیوتراپی، ماساژ، طب سوزنی و مداخلات و دستکاری های ستون فقرات (کایروپرکتیک Chiropractic) را امتحان می کنند اما شواهد نشان می دهد که اگرچه این روش ها ممکن است برای کمر درد معمولی نتیجه بخش باشد اما برای تسکین درد سیاتیک تأثیر چندانی ندارد. البته داروهای ضد درد بدون نسخه مانند ایبوپروفن و ناپروکسن می تواند به کاهش التهاب و بهبود درد سیاتیک شما کمک کند. در صورت اثربخش نبودن این داروها پزشک معالج ممکن است استفاده کوتاه مدت از داروهای ضد درد قوی تر را توصیه کند.

آیا جراحی سیاتیک همیشه ثمربخش است؟

خبر خوب این است که در اکثر افراد (تقریباً سه نفر از هر چهار نفر) علائم درد سیاتیک در مدت چند هفته بهبود می یابد و به ندرت می تواند باعث ایجاد علائم ضعف عضلانی مانند افتادگی پا شود. (افتادگی پا یک ضعف یا فلج عضلانی است که بلند کردن پنجه پا، قسمت جلویی پا و انگشتان پا را دچار مشکل می کند. همچنین باعث می شود که هنگام راه رفتن، پای خود را روی زمین بکشید. افتادگی پا نشانه ای از یک بیماری زمینه ای است نه اینکه خودش یک بیماری باشد.) در چنین مواردی ممکن است پزشک بلافاصله شما را برای ارزیابی جراحی ارجاع دهد.

برای کسانی که بعد از شش هفته بهبود نیابند، جراحی یک گزینه درمان است. جراحی می تواند بهبود را تسریع کند اما بعد از ۶ تا ۱۲ ماه، بهبودی افرادی که جراحی می کنند، در حد کسانی است که تصمیم می گیرند زمان بیشتری به بدن بدهند تا خودبه خود بهبود یابد. با انجام جراحی، مواد دیسک که عصب را تحت تأثیر قرار داده است، برداشته می شود. به طور کلی این نوع جراحی، ایمن است، اما عوارض آن گرچه به ندرت، ممکن است اتفاق بیفتد. همچنین ۵ تا ۱۰ درصد از افرادی که تحت عمل جراحی قرار می گیرند، بهبودی در شدت درد خود حس نمی کنند یا حتی ممکن است پس از آن درد بدتری را تجربه کنند.

تزریق نخاعی برای تسکین درد سیاتیک

بیماران اغلب در مورد تزریقات داخل نخاعی برای کنترل درد سیاتیک سؤال می پرسند؛ روشی که در آن کورتون به ناحیه آسیب دیده تزریق می شود. این گزینه می تواند برای کسانی که درد کنترل نشده یا علائم مداوم و آزاردهنده دارند و تمایلی به انجام جراحی ندارند، مورد توجه قرار گیرد. تزریق این داروها می تواند تسکین کوتاه مدت ایجاد کند اما مانند هر پروسه درمانی دیگری تزریق کورتون برای درد سیاتیک ممکن است عوارض غیر معمولی مانند درد بیشتر را به همراه داشته باشد و به نظر نمی رسد که بتواند جایگزین مناسبی برای جراحی باشد؛ فقط ممکن است زمان آن را به تعویق اندازد.

درمان درد سیاتیک همیشه به معنای آسیب نیست

بسیاری از مبتلایان به درد سیاتیک می توانند برای بررسی شرایط خود به پزشک عمومی مراجعه کنند. بیماران با درد شدید سیاتیک معمولاً از مراجعه به پزشک می ترسند. سیاتیک دردی است که احتمالاً فرد هرگز شبیه آن را در طول زندگی خود تجربه نکرده است و در نتیجه بیمار از پزشک کنترل و بهبود سریع درد را می خواهد. در این شرایط معمولاً گزینه های درمانی نظیر جراحی و تزریق داخل نخاعی جذابیت بیشتری دارند. اما باید توجه داشت که اکثر افراد با گذشت زمان بهتر می شوند و می توانند از خطرهای احتمالی این شیوه های درمانی اجتناب کنند.

یک پزشک مجرب و ماهر می تواند دسته معدودی از بیماران را که نیاز به مراجعه فوری به متخصص دارند، ارزیابی و شناسایی کند و به پزشک متخصص ارجاع دهد اما برای اکثر افراد داشتن درد لزوماً به معنای آسیب نیست و دارو صرفاً برای مدیریت درد و فعال نگه داشتن بیمار در دوره ای که بدن در حال ترمیم است، تجویز می شود. در صورت بهبود نیافتن درد سیاتیک، پزشک معالج ممکن است قبل از ارجاع بیمار برای جراحی یا تزریق نخاعی، MRI درخواست کند. البته این اقدام در صورتی انجام می شود که بیمار شخصاً تصمیم بگیرد که این پروسه را برای سرعت بخشیدن به روند بهبودی خود انتخاب کند. پزشکان به کسانی که می توانند درد را تحمل کنند، اطمینان می دهند که می توانند عمل جراحی را بدون خطر بروز عوارض طولانی مدت، تا شش ماه به تعویق بیندازند.

راهکارهایی برای رهایی از پا درد و کمر درد