ساعدنیوز
ساعدنیوز

انسان گرایی و زیست بوم فرهنگی ابوریحان بیرونی؛ تأملاتی در دلالت های جامعه شناختی "ماللهند"

  پنجشنبه، 16 شهریور 1402 ID  کد خبر 355497
انسان گرایی و زیست بوم فرهنگی ابوریحان بیرونی؛ تأملاتی در دلالت های جامعه شناختی "ماللهند"
بنیادگرایی و دگرستیزی از جمله خطراتی است که تمدن بشری را امروز به شدت تهدید می کند. درک "دیگری" از سر همدلی می تواند زمینه را برای تعامل و تفاهم بگشاید. دکتر بهمن اکبری در این یادداشت نگاهی به کتاب "ماللهند" ابوریحان بیرونی متفکر برجسته قرن پنجم هجری از منظر دلالت های آن برای جامعه شناسی فرهنگی دارد.

هرکسی به دیار هند می رسد، بهترین کتابی که به عنوان یک ذخیره در دستش باشد، کتاب "ماللهند" حضرت ابوریحان البیرونی است. هیچ کس نمی تواند خودش را از این کتاب مستغنی بداند. بعضی اوقات گفته اند که این مرد بزرگ فیلسوفی است متضلّع. و من می گویم که او اندیشمندی است چندوضعی یا به تعبیر عربی، متضلّع. این مرد بزرگ اهل ریاضیات و اهل نجوم بوده است. آسمان و افلاک را می شناخته است. راه های زمینی را هم خوب می شناخته است. در جغرافیا و نجوم زبردست بوده است. همه اینها یک طرف و آن روحیه ایرانشهری و نگاه فرهنگی به جامعه انسانی مهم بوده است.

ابوریحان بیرونی

ادعای من این است که اگر بیرونی از ریاضیات، اعداد و ارقام و افلاک و نجوم و استطرلاب و تنجیم سخن گفته، غرض او این نبوده که راه آسمان و زمین را دنبال بکند. بلکه بیشترین هدفش این بوده که به انسان کماهوانسان، انسان به عنوان یک مخلوقی که هرجا رفته است رنگ و بوئی گرفته است. به تعبیر ادبیات قرآنی، لون و لسان؛ رنگ و فرهنگ؛ لسان را کنایه از فرهنگ می گیرم و معتقدم که انسان ها متنوع اند در رنگ و فرهنگ. این مرد بزرگ ناظر به فرهنگ سخن گفته است. وقتی این مرد بزرگ به هند می رود، می گوید استاد من به من گفت برای ماندگاری تجربیات ات بنویس و بنگار برای اعصاری. چه استاد بزرگی بوده که امروز را می دیده است. او در نیمه نخست قرن پنجم می زیسته ولی نیازهای انسان قرن پانزدهم را می دانسته است! امروز اگر از تنوع فرهنگی و حفظ خرده فرهنگ ها سخن می گوئیم، حضرت ابوریحان، این استاد رئیس و این فیلسوف فرهنگ، وقتی وارد این حوزه می شود، استاد به او می گوید، بنگار آنچه که تجربه زیسته تو می گوید. این کار یا در مناقضت به کار می آید یا در مخالطت.

تحقیق ماللهند

بیرونی در عصر فرهنگ و توسعه می زیسته است. این فضای فرهنگی این مرد بزرگ را در خوارزم بر آن داشته تا به این مفاهیم بنیادین بیندیشد. ماللهند جلوه ای است از روح پرسشگری و حقیقت جویی حضرت بیرونی؛ اسم کتاب هست به "تحقیق" یعنی رسیدن به حقیقت، وارسی حقیقت، حقیقت جویی. نه فقط به دنبال پنداره ها و گمانه زنی ها و افکار غیرعالمانه و غیرعاقلانه قدم برداشتن. میگوید "ماللهند" نمی گوید "ماللهنود"؛ او نمی آید هنود را به عنوان یک مذهب مطالعه کند. بلکه هند را به عنوان یک جغرافیای سیاسی و فرهنگی مورد مطالعه قرار می دهد. لذا ضمن این که به عقاید هندوان اشاره می کند، با تسلطی که این مرد بزرگ به هفت ساحت تصوف، مانویت، مسیحیت، یهودیت، اسلام و هندوئیسم داشته است، مطالعاتی گسترده را در تمامی ابعاد فرهنگی و سیاسی و اجتماعی هند صورت می دهد. او هم در باب آداب، هم در باب پوشاک، هم در باب اطعم و اشرب، هم در باب باورها و جغرافیای فرهنگی مطالعه می کند.

گزارش هایی که وی می دهد مختص به این موارد است. این مرد بزرگ نسبت به هند غریبه بوده است، همان طور که چین و ماچین دور بوده است. همان طور که در ادبیات دینی هم داریم که "اطلب العلم ولو بالصین" که اشاره به دورترین نقطه است، هند هم همینطور است. جدای از دوری جغرافیایی، یک دوری فرهنگی هم وجود داشته است. او نام این رساله را می گذارد "ماللهند". در این حق جویی و حق پذیری، و به دنبال حقیقت گشتن، او موفق می شود با هندوان به عنوان هندی و هندو همدلانه برخورد کند. این همدلی بیرونی خیلی مهم است. این مسأله در سراسر "ماللهند" موج می زند.

او می گوید که من نمی نویسم برای این که کذبی گفته باشم یا بخواهم از سر تفاخر بخواهم فرهنگ خودم را غلبه بدهم و برای خودم هویتی بسازم. چون حرکت یک عالم در میانه هویت و حقیقت است. تا آنگاه که ما به دنبال احراز هویتیم از احراز و کشف حقیقت بیرون می مانیم. و به مقداری که دنبال حقیقتیم به تعبیری هویتمان را مُندک می کنیم یا وامی گذاریم یا وامی سپاریم در حقیقت. ما باید ببینیم که آیا مرد حقیقت هستیم یا مرد هویت؟ هویت ها اعم از عربیَّت، عجمیَّت، و غیره جغرافیاها را برای ما رقم می زنند. ولی اگر ما به دنبال حقیقت باشیم، آنگاه انسان ها را یکپارچه می بینیم. بحث حق همبستگی که امروز مطرح است، و در حقوق بشر بر آن تأکید می شود، ریشه در همین حق جویی دارد. فرهنگ حِکمی ما هم می گوید که انسان کسی است که دردِ دیگری او را به درد می آورد.

اگر ما نسبت به درد و رنج دیگران بی غمی احساس کنیم، "تو کز محنت دیگران بی غمی، نشاید که نامت نهند آدمی"! انسان، انسان نمی شود اگر بی دغدغه از انسان باشد. ما خوش داریم که ابوریحان به ما آموخت که فرقی میان هندو و مسلمان نیست. فرقی میان مانویت و مسیحیت نیست. فرقی نیست بین مسیحیت و یهودیت. او یکپارچه نگاه می کرد. لذا وقتی می خواهد همدلی را به عنوان یک اصل بپذیرد، زبان آنها را آموزش می بینید. می گوید یا به عین و تحقیق دید یا به مستندات خواند و شنید! شنیدن های بی مستند برای او هیچ جایی در تحقیقاتش ندارد. او بر این تأکید می کند. لذا برای این که تحقیق می کرد و به مستندات دست می یافت، در سن 50 سالگی آغاز می کند به خواندن این زبان! این کار کمی نیست که از متن اصلی خوانده شود. خواندن متن اصلی یعنی فرهنگ را از آبشخور اصلی اش دریافت کردن.

اگر بخواهیم تلاش ابوریحان بیرونی در عمر تقریباً 78 ساله را خلاصه کنیم، باید بگوئیم که او "به جز حکایت مهر و وفا" در این مدت عمر کاری نکرد و نگفت. حکایت است که او فقط دو روز در سال یعنی جشن مهرگان و جشن نوروز را کار نمی کرد و در سایر روزها همیشه مشغول به کار بود. ای بسا این کتاب "ماللهند" را هم در سال آخر عمرش یعنی 440 یا 443 نگاشته باشد. گفته می شود وقتی قانون مسعودی را در هیئت به پایان برد برایش صله از زر و نقره فرستادند؛ همه را پس فرستاد و گفت که من این کار را برای علم کردم نه زر و ثروت. این نشان می دهد که این مرد زاهد بوده است. این زهد و عدم وابستگی، وی را به عالم دیگر آشنا کرده بود. لذا می بینید که در اضلاع و وجوه مختلف، این مرد بزرگ ورود پیدا کرده است.

تمام علوم و فنونی که بیرونی آموخت، همگی با هدف رسیدن به نگاهی دقیق به انسان بوده است. نباید او را فقط در علوم و فنون خلاصه کرد. او دغدغه اش درک تحول انسان در هر جغرافیای طبیعی بوده است. درک و شناخت انسان هدف اصلی او بوده است. به نظر می رسد که حضرت بیرونی سه گام را در حوزه جامعه شناسی فرهنگ برداشته است: اول، شناخت از دیگری، دوم، فهم مشترک با دیگری، سوم، تعامل و همکاری مشترک با دیگری. او فهم مشترک را برای تعامل می خواست. تعارف یا شناسایی را مقدمه ای برای این تعامل می دانست. لذا وی رفت و با هندوان زندگی کرد. با آنها همدل شد و فهم مشترک یافت و بعد به تعبیر استادش، به مخالطت و ارتباط پرداخت. امروز ما به شدت نیازمند این هستیم که با بنیادگرایی های دینی، در هر زبانی مخالفت کنیم و آنچه امروز بنیادگرایان را در صدد احراز هویت می بینیم نه در صدد کشف حقیقت، نه تعارف با کسی پیدا می کنند نه تفاهم و نه تعامل. ما می توانیم بیرونی را به عنوان الگو قرار دهیم و از خطر بنیادگرایی در امان بمانیم.


  دیدگاه ها
پربحث های هفته   
ساغر عزیزی بازیگر نقش فرح پهلوی: فحش‌هایی در اینستاگرام به من می‌دهند که برای آنها خیلی گریه کردم من فرح دیبا نیستم با سیاست هم کاری ندارم (275 نظر) رهبر معظم انقلاب پاسخ می‌دهند؛ حکم شرعی رقص زنان در برابر مردان در مجالس عروسی روستایی (250 نظر) امیر نوری و حاشیه‌های پستش راجع به مهاجرتش به اسرائیل: من از رژیم‌صهیونیستی پیشنهاد دریافت کردم اطلاعات زیادی دارم؛ ما رفتیم بای بای+عکس (214 نظر) توئیت داریوش ارجمند خطاب به رهبر معظم انقلاب با دیالوگی از نقش مالک اشتر: ای کاش قادر بودم، علی را به روزگاری ببرم که مردمش قدر همچون او را می دانستند+عکس (178 نظر) نگاهی به میز صبحانه مفصل و رنگارنگ خانه رضا گلزار با هنر چیدمان آیسان خانوم / تزئین زیبای بشقاب با انار وحشی و آووکادو+عکس (113 نظر) دانش‌آموزی که رهبر شد؛ نگاهی به چهره مهربان رهبر معظم انقلاب در کلاس ششم ابتدایی+عکس (93 نظر) نصرالله رادش: سیگار می‌کشم تا زشتی‌هایم دیده شود! دوست دارم همه بدانند علاوه بر قیافه ام من این زشتی ها را دارم! +فیلم (86 نظر) محمدرضا گلزار: می‌دانم خواننده خوبی نیستم؛ به فرض که صدایم خوب نیست چرا اینقدر دغدغه فکریتان شده است؟! (78 نظر) آخرین جشن تولد ساده آیت الله هاشمی رفسنجانی با حضور همسرشان در طبقه دوم خانه/ مبلمان راحتی بدون زرق و برق، کیک شکلاتی و زیر میزی هنری زیبا+عکس (66 نظر) جشن تولد مجلل الهام حمیدی توسط همسرش +عکس/تزئین زیبای کیک با مروارید طلایی رنگ 👌 (44 نظر) خلاقیت هوشمندانه مادر باهوش برای زودتر خشک شدن فرش خیس حماسه آفرید/ وقتی عزرائیل خیلی هواتو داره+عکس🤣 (43 نظر) نفیسه روشن: 4 سال هست از هم جدا شدیم از طرف همه کسانی که در موردت بد حرف زدن ازت عذر میخوام تو با شعورترین مرد دنیا بودی، جز تو مردی ندیدم خوشبختیت آرزومه (42 نظر) الهام حمیدی: 2 تا بچه‌هام چون پشت سر هم به دنیا اومدن، کم‌کار شدم؛ همسرم مشوق منه و خیلی دوست داره من کار کنم+ویدیو (41 نظر) (فیلم) مولوی عبدالحمید در جلسه معارفه استاندار جدید سیستان و بلوچستان: ما همه یکی هستیم و با هم هستیم / این فیلم رو به اینترنشنالی‌ها نشون بدید (39 نظر) پست عاشقانه و هالوینی سپیده بزمی پور،همسر شاهرخ استخری، به مناسبت سالگرد ازدواجشون/من عاشق این عاشقی ام، من عاشق توام💞 (36 نظر)
پربازدیدترین ویدئوهای روز   
تیتر امروز   
فال قهوه با نشان روز سه شنبه 15 آبان ماه 1403
فال حافظ با تفسیر امروز سه شنبه 15 آبان 1403 + فیلم
فال شمع روزانه امروز سه شنبه 15 مهر 1403
فال روزانه امروز سه شنبه 15 آبان ماه 1403
به وقت استایل پاییزی؛ لباس مناسب پاییز چیست؟ / 5 رنگ مخصوص خوشتیپ ها؛ رنگ قرمز جزو رنگ‌های انرژی زا و پر هیجان است که نشان دهنده عشق و صمیمت است
آموزش آشپزی در چند دقیقه ؛ 3 روش طرز تهیه تخم مرغ آب پز مخلوط و بدون پوست
فال ابجد روزانه سه‌شنبه 15 آبان 1403
دستگیری سارقان 10میلیاردی طلافروشی در تهران
خوشتیپ شو؛ نکات مهم برای ست‌کردن بوت‌های چرم زنانه برای پاییز / انواع بوت‌های چرم زنانه و ایجاد استایل‌های مختلف
معرفی 10 مدل خاص و ترند میز ناهارخوری / راهنمای انتخاب طرح‌های زیبا برای میز ناهارخوری
حکم کمرشکن قضائی عابر بانک تیم پرسپولیس تهران صادر شد/ حبس، رد مال، شلاق و انفصال از خدمت دولتی!
زاکانی فاش کرد: التماس اسرائیل به ایران برای جواب ندادن!
لیست کامل داروهای ممنوعه دوران بارداری / مصرف چه داروهایی در دوران بارداری بی‌خطر است؟
چارپایه به هر چیزی شبیه بود به‌جز برنامه‌ای سرگرم‌کننده! / کمدین بودن کافی نیست
تقدیر رهبر معظم انقلاب از مسعود پزشکیان؛ حضرت آقا از شما راضی هستند و گفتند این روند را ادامه دهید
منتخب روز   
محاکمه دوباره مردی که متهم به تجاوز به 9 زن شد زندانی اعدامی پس از آزادی از زندان در خواب سکته کرد... / پدر و مادر شایان برای رضایت همه زندگی‌شان را فروخته بودند! بازی در نقش پلیس برای گروگانگیری و سرقت های سریالی / خاطره گویی تبهکار سابقه دار در مراسم جشن تولد ‌راز باند مخوف را فاش کرد! دستگیری عامل جنایت در چیتگر پسر 17ساله بدون گواهینامه، جان خود و 4 دوست نوجوانش را در تصادف گرفت صحنه های آخرالزمانی سیل مرگبار در والنسیای اسپانیا با 205 کشته در حال حرکت به سوی کاتالونیا + ویدئو / عکس جزئیات پرونده دختر سارق که هدف او آزادی برادرش از زندان بود / اخاذی به قیمت یک عمر در زندان ماندن با سوادترین روستای ایران کجاست؟ شیائومی 15 معرفی شد/اولین گوشی جهان با اسنپدراگون 8 الیت خانه نورانی معتمدی اصفهان با درهای چوبی ،شیشه های رنگارنگ و دکوراسیون اصیل ایرانی چشمانتان را جلا میدهد جزئیات قتل فجیع مادر و خواهرناتنی توسط دختر تهرانی و نامزدش / جنایتی که در تجریش رخ داد! انتخاب جنین های باهوش تر ممکن میشود!