ساعدنیوز
ساعدنیوز

انسان گرایی و زیست بوم فرهنگی ابوریحان بیرونی؛ تأملاتی در دلالت های جامعه شناختی "ماللهند"

  پنجشنبه، 16 شهریور 1402 ID  کد خبر 355497
انسان گرایی و زیست بوم فرهنگی ابوریحان بیرونی؛ تأملاتی در دلالت های جامعه شناختی "ماللهند"
بنیادگرایی و دگرستیزی از جمله خطراتی است که تمدن بشری را امروز به شدت تهدید می کند. درک "دیگری" از سر همدلی می تواند زمینه را برای تعامل و تفاهم بگشاید. دکتر بهمن اکبری در این یادداشت نگاهی به کتاب "ماللهند" ابوریحان بیرونی متفکر برجسته قرن پنجم هجری از منظر دلالت های آن برای جامعه شناسی فرهنگی دارد.

هرکسی به دیار هند می رسد، بهترین کتابی که به عنوان یک ذخیره در دستش باشد، کتاب "ماللهند" حضرت ابوریحان البیرونی است. هیچ کس نمی تواند خودش را از این کتاب مستغنی بداند. بعضی اوقات گفته اند که این مرد بزرگ فیلسوفی است متضلّع. و من می گویم که او اندیشمندی است چندوضعی یا به تعبیر عربی، متضلّع. این مرد بزرگ اهل ریاضیات و اهل نجوم بوده است. آسمان و افلاک را می شناخته است. راه های زمینی را هم خوب می شناخته است. در جغرافیا و نجوم زبردست بوده است. همه اینها یک طرف و آن روحیه ایرانشهری و نگاه فرهنگی به جامعه انسانی مهم بوده است.

ابوریحان بیرونی

ادعای من این است که اگر بیرونی از ریاضیات، اعداد و ارقام و افلاک و نجوم و استطرلاب و تنجیم سخن گفته، غرض او این نبوده که راه آسمان و زمین را دنبال بکند. بلکه بیشترین هدفش این بوده که به انسان کماهوانسان، انسان به عنوان یک مخلوقی که هرجا رفته است رنگ و بوئی گرفته است. به تعبیر ادبیات قرآنی، لون و لسان؛ رنگ و فرهنگ؛ لسان را کنایه از فرهنگ می گیرم و معتقدم که انسان ها متنوع اند در رنگ و فرهنگ. این مرد بزرگ ناظر به فرهنگ سخن گفته است. وقتی این مرد بزرگ به هند می رود، می گوید استاد من به من گفت برای ماندگاری تجربیات ات بنویس و بنگار برای اعصاری. چه استاد بزرگی بوده که امروز را می دیده است. او در نیمه نخست قرن پنجم می زیسته ولی نیازهای انسان قرن پانزدهم را می دانسته است! امروز اگر از تنوع فرهنگی و حفظ خرده فرهنگ ها سخن می گوئیم، حضرت ابوریحان، این استاد رئیس و این فیلسوف فرهنگ، وقتی وارد این حوزه می شود، استاد به او می گوید، بنگار آنچه که تجربه زیسته تو می گوید. این کار یا در مناقضت به کار می آید یا در مخالطت.

تحقیق ماللهند

بیرونی در عصر فرهنگ و توسعه می زیسته است. این فضای فرهنگی این مرد بزرگ را در خوارزم بر آن داشته تا به این مفاهیم بنیادین بیندیشد. ماللهند جلوه ای است از روح پرسشگری و حقیقت جویی حضرت بیرونی؛ اسم کتاب هست به "تحقیق" یعنی رسیدن به حقیقت، وارسی حقیقت، حقیقت جویی. نه فقط به دنبال پنداره ها و گمانه زنی ها و افکار غیرعالمانه و غیرعاقلانه قدم برداشتن. میگوید "ماللهند" نمی گوید "ماللهنود"؛ او نمی آید هنود را به عنوان یک مذهب مطالعه کند. بلکه هند را به عنوان یک جغرافیای سیاسی و فرهنگی مورد مطالعه قرار می دهد. لذا ضمن این که به عقاید هندوان اشاره می کند، با تسلطی که این مرد بزرگ به هفت ساحت تصوف، مانویت، مسیحیت، یهودیت، اسلام و هندوئیسم داشته است، مطالعاتی گسترده را در تمامی ابعاد فرهنگی و سیاسی و اجتماعی هند صورت می دهد. او هم در باب آداب، هم در باب پوشاک، هم در باب اطعم و اشرب، هم در باب باورها و جغرافیای فرهنگی مطالعه می کند.

گزارش هایی که وی می دهد مختص به این موارد است. این مرد بزرگ نسبت به هند غریبه بوده است، همان طور که چین و ماچین دور بوده است. همان طور که در ادبیات دینی هم داریم که "اطلب العلم ولو بالصین" که اشاره به دورترین نقطه است، هند هم همینطور است. جدای از دوری جغرافیایی، یک دوری فرهنگی هم وجود داشته است. او نام این رساله را می گذارد "ماللهند". در این حق جویی و حق پذیری، و به دنبال حقیقت گشتن، او موفق می شود با هندوان به عنوان هندی و هندو همدلانه برخورد کند. این همدلی بیرونی خیلی مهم است. این مسأله در سراسر "ماللهند" موج می زند.

او می گوید که من نمی نویسم برای این که کذبی گفته باشم یا بخواهم از سر تفاخر بخواهم فرهنگ خودم را غلبه بدهم و برای خودم هویتی بسازم. چون حرکت یک عالم در میانه هویت و حقیقت است. تا آنگاه که ما به دنبال احراز هویتیم از احراز و کشف حقیقت بیرون می مانیم. و به مقداری که دنبال حقیقتیم به تعبیری هویتمان را مُندک می کنیم یا وامی گذاریم یا وامی سپاریم در حقیقت. ما باید ببینیم که آیا مرد حقیقت هستیم یا مرد هویت؟ هویت ها اعم از عربیَّت، عجمیَّت، و غیره جغرافیاها را برای ما رقم می زنند. ولی اگر ما به دنبال حقیقت باشیم، آنگاه انسان ها را یکپارچه می بینیم. بحث حق همبستگی که امروز مطرح است، و در حقوق بشر بر آن تأکید می شود، ریشه در همین حق جویی دارد. فرهنگ حِکمی ما هم می گوید که انسان کسی است که دردِ دیگری او را به درد می آورد.

اگر ما نسبت به درد و رنج دیگران بی غمی احساس کنیم، "تو کز محنت دیگران بی غمی، نشاید که نامت نهند آدمی"! انسان، انسان نمی شود اگر بی دغدغه از انسان باشد. ما خوش داریم که ابوریحان به ما آموخت که فرقی میان هندو و مسلمان نیست. فرقی میان مانویت و مسیحیت نیست. فرقی نیست بین مسیحیت و یهودیت. او یکپارچه نگاه می کرد. لذا وقتی می خواهد همدلی را به عنوان یک اصل بپذیرد، زبان آنها را آموزش می بینید. می گوید یا به عین و تحقیق دید یا به مستندات خواند و شنید! شنیدن های بی مستند برای او هیچ جایی در تحقیقاتش ندارد. او بر این تأکید می کند. لذا برای این که تحقیق می کرد و به مستندات دست می یافت، در سن 50 سالگی آغاز می کند به خواندن این زبان! این کار کمی نیست که از متن اصلی خوانده شود. خواندن متن اصلی یعنی فرهنگ را از آبشخور اصلی اش دریافت کردن.

اگر بخواهیم تلاش ابوریحان بیرونی در عمر تقریباً 78 ساله را خلاصه کنیم، باید بگوئیم که او "به جز حکایت مهر و وفا" در این مدت عمر کاری نکرد و نگفت. حکایت است که او فقط دو روز در سال یعنی جشن مهرگان و جشن نوروز را کار نمی کرد و در سایر روزها همیشه مشغول به کار بود. ای بسا این کتاب "ماللهند" را هم در سال آخر عمرش یعنی 440 یا 443 نگاشته باشد. گفته می شود وقتی قانون مسعودی را در هیئت به پایان برد برایش صله از زر و نقره فرستادند؛ همه را پس فرستاد و گفت که من این کار را برای علم کردم نه زر و ثروت. این نشان می دهد که این مرد زاهد بوده است. این زهد و عدم وابستگی، وی را به عالم دیگر آشنا کرده بود. لذا می بینید که در اضلاع و وجوه مختلف، این مرد بزرگ ورود پیدا کرده است.

تمام علوم و فنونی که بیرونی آموخت، همگی با هدف رسیدن به نگاهی دقیق به انسان بوده است. نباید او را فقط در علوم و فنون خلاصه کرد. او دغدغه اش درک تحول انسان در هر جغرافیای طبیعی بوده است. درک و شناخت انسان هدف اصلی او بوده است. به نظر می رسد که حضرت بیرونی سه گام را در حوزه جامعه شناسی فرهنگ برداشته است: اول، شناخت از دیگری، دوم، فهم مشترک با دیگری، سوم، تعامل و همکاری مشترک با دیگری. او فهم مشترک را برای تعامل می خواست. تعارف یا شناسایی را مقدمه ای برای این تعامل می دانست. لذا وی رفت و با هندوان زندگی کرد. با آنها همدل شد و فهم مشترک یافت و بعد به تعبیر استادش، به مخالطت و ارتباط پرداخت. امروز ما به شدت نیازمند این هستیم که با بنیادگرایی های دینی، در هر زبانی مخالفت کنیم و آنچه امروز بنیادگرایان را در صدد احراز هویت می بینیم نه در صدد کشف حقیقت، نه تعارف با کسی پیدا می کنند نه تفاهم و نه تعامل. ما می توانیم بیرونی را به عنوان الگو قرار دهیم و از خطر بنیادگرایی در امان بمانیم.

دیدگاه ها

  دیدگاه ها
پربحث های هفته   
رهبر معظم انقلاب: از وقتی که رهبر شده‌ام آجیل نخوردم؛ چون رهبر باید مثل فقرا زندگی کند! (528 نظر) داریوش ارجمند: زنی که وزنه برداری می کند نه رَحِم دارد و نه تخمدان ریش درآورده نه می‌تواند شوهر کند و نه می‌تواند بچه داشته باشد! (257 نظر) مهران مدیری: من رفتم مسافرت و بهترین هتل اون شهر رو پیدا کردم ولی من رو نشناخت و گفت اتاقامون پُره، من هنوزم که هنوزه فکر میکنم دارم خواب میبینم+ویدیو (232 نظر) الهام چرخنده: من برای همه کسانی که کتکم زدند، باعث بیماری قلبی شدند نفرین ندارم اما الهی که به درد من دچار بشید+ویدیو (107 نظر) مازیار لرستانی: ای کاش به جای روز زن و روز مرد، روز شرف و انسانیت داشتیم+عکس (94 نظر) رونالدو: برای اولین بار جورجینا را برای شام دعوت کردم متعجب بود چون باورش نمی شد که به جای اتوبوس با بوگاتی به خانه برمی گردد+فیلم (61 نظر) عرض ارادت فریبا نادری به امام خمینی(ره): مرد بزرگ جایت خالی است در میان مردمان سرزمینِ نور؛ ممنون که این انقلاب رو برایمان رقم زدی+ عکس (57 نظر) تذکر جدی علی دایی به اعجوبه طنز ایران: دفعه آخرت باشد که ادای من را درآوردی! (55 نظر) شعرخوانی زیبا و دلنشین رهبر معظم انقلاب: ای تکیه گاه و پناه زیباترین لحظه های پرعصمت و پر شکوه تنهایی و خلوت من+ویدیو (52 نظر) علی دایی در واکنش به تقلید صدایش در مراسم استقلالی‌ها: در گذشته پادشاهان دلقک‌هایی داشتند که وظیفه‌شان تقلید صدا و خنداندن مردم بود+عکس (52 نظر) تعجب بازیگر مطرح ترکیه با دیدن خونه زندگیِ شاه‌نشین پوریا پورسرخ، آرش سریال کیمیا+ ویدیو/ میزبانی درجه یک در خانه‌ای درجه یک👌 (46 نظر) خلاقیت خنده دار پدر ایرانی با طراحی سینما در توالت خانه اش حماسه آفرید+عکس/ هنر نزد ایرانیان است و بس😂 (44 نظر) مهران مدیری: شایعه نیست؛ هواپیمای شخصی دارم سوئیچ رو هم دادم به بچه‌های پشت صحنه! / برشی از برنامه تلویزیونی جذاب «دورهمی» با اجرای بی‌نظیر مهران مدیری (39 نظر) شیلا خداداد: موهامو رنگ نمیکنم چون همینجوری و نچرال بودن رو دوست دارم؛ وقتی عروسی برم لاک میزنم و برمیگردم پاک میکنم+ ویدیو (35 نظر) هانده ارچل؟ مرسی ما خودمون نرگس محمدی داریم/ نگاهی به استایل پوشیده نرگس محمدی در پاییز و زمستان (34 نظر)
پربازدیدترین ویدئوهای روز   
تیتر امروز   
فال شمع روزانه امروز دوشنبه 5 آذر 1403
فال قهوه با نشان روز دوشنبه 5 آذر ماه 1403
استقلال با اسم رونالدو مهاجم می‌گیرد/النصر فرصتی استثنایی برای نیم فصل
فال روزانه امروز دوشنبه 5 آذر ماه 1403
فال ابجد روزانه دوشنبه 5 آذر 1403
فال انبیاء روزانه دوشنبه 5 آذر 1403
فال حافظ با تفسیر امروز دوشنبه 5 آذر 1403 + فیلم
گوشت شترمرغ ارزانترین گوشت قرمز گرم در بازار: کیلویی 397 هزار تومان!
روش جدید کلاهبرداری با ترفند مهاجرت به کانادا
در گوشی غرق می‌شوید و کنترل زمان را از دست می‌دهید؟ اندروید به کمک شما می‌آید
آمار رسمی ضرر و زیان فیلترینگ به کسب و کارها بالاخره اعلام شد/ ضرر و زیان به 50 هزار میلیارد تومان رسید
جای خالی پزشکیان در مجلس پر می شود: مردم تبریز انتخاب می کنند
انواع غذای لبنانی / طرز تهیه مقلوبه عربی با مرغ و بادمجان
سلبریتی‌هایی که برای برهنگی بسیج شدند/ مهناز افشار، ویشکا آسایش، گلشیفته فراهانی،تهمینه میلانی و...+عکس
انواع دسر ایرانی / طرز تهیه باسلوق گردویی خوش­مزه
منتخب روز   
حضور بی شرمانه احسان کرمی و برزو ارجمند در عروسی مختلط ساسی مانکن به بهانه پاشیدن نمک روی زخم آبادانی ها+عکس واضح وام 680 میلیارد تومانی آقای مدیرعامل از بانک خودش! نگاهی به چیدمان سنتی و شیک اتاق پذیرایی مسعود کیمیایی، کارگردان خائن‌کشی و برنده تندیس حافظ/ خودنمایی مبلمان چرمی و تابلوهای زیبای نقاشی ایده ست کردن ست چهارخانه‌ پاییزی با این بازیگران مشهور ایرانی / از الناز شاکردوست تا پریناز ایزدیار و سمیرا حسن پور + عکس (فیلم) توضیح قالیباف درباره توئیت عضو دفتر رهبر انقلاب / من از قبل در جریان بودم ... نگاهی به استایل پاییزی 4 زوج‌ جذاب سینمای ایران در جشن حافظ 1403/ از ست چرمی المیرا دهقانی و همسرش تا کت بته جقه‌ی سمانه پاکدل و استایل همیشه ترند سحر ولدبیگی اگر این کار را انجام دهید، 50 میلیون تومان پاداش نقدی از دولت می‌گیرید! جریمه سنگین قهرمان سرشناس به خاطر دست درازی به یک زن 5 منطقه گردشگری پاییزی اطراف تبریز/ جون میدن واسه گرفتن عکسهای جذاب پاییزی قتل در پارک قیطریه بخاطر متلک انداختن به نامزد مقتول مهران مدیری: بدترین 4 سال زندگیم حتی پول نان و پنیر نداشتم! پسرم فرهاد از گرسنگی بیهوش شد/عین جنازه شده بودم عوضش الان بادیگارد دارم+فیلم حضور پرانرژی قهرمانان جوکر، ناهید مسلمی و عمو رشید در وی‌آی‌پی کنسرت سهراب پاکزاد/ یویو گفتن ناهید مسلمی رو وسط کنسرت از دست ندید👌